Речь Посполитая
Речь Посполитая (пол. Rzeczpospolita), хәҙерге заманда киң таралған рәсми булмаған исеме Ике Халыҡтың Речь Посполитая (пол. Rzeczpospolita Obojga Narodów) — 1569 йылда Люблин унияһы нигеҙендә Польша һәм Бөйөк Литва кенәзлегенең берләшеүе нәтижәһендә барлыҡҡа килгән һәм 1795 йылда Рәсәй, Пруссия һәм Австрия империялары араһындагы ерҙәрне бүлеп алып юҡҡа сыҡҡан федератив дәүләт.[4][5] Хәҙерге Польша, Украина, Белоруссия һәм Литва территорияларындә, шулай уҡ өлөшләтә хәҙерге Рәсәй, Латвия, Молдавия, Эстония һәм Словакия территорияһында урынлашҡан булған.
| Речь Посполитая | |||||
| пол. Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie лат. Regnum Poloniae Magnique Ducatus Lithuaniae[1] | |||||
| |||||
|
Девиз: « (лат.) Si Deus Nobiscum quis contra nos | |||||
|
| |||||
| Баш ҡала | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Телдәр |
польяк, латин, көнбайыш рус теле (1696 йылға тиклем Бөйөк Литва кенәзлегендә; Польшаның Брацлав, Волынский, Киево һәм Чернигов воеводстволарында 1653 йылға тиклем[2]), әрмән (әҙселек теле)[3] | ||||
| Аҡса берәмеге |
польский злотый | ||||
| Майҙаны |
865 000 км² (1580 год) | ||||
| Халҡы |
7,5 млн чел. (1580 год) | ||||
| Идара итеү формаһы |
нәҫел буйынса тапшырылыусы монархия (1569–1573) | ||||
| Сәйәси режим | |||||
| • 1569—1572 |
Сигизмунд II Август (беренсе) | ||||
| • 1764—1795 |
Станислав II Август Понятовский (һуңғы) | ||||
| Тарихы | |||||
| • 1569 | |||||
| • 1596 | |||||
| • 1772 |
Беренсе тарҡалыу | ||||
| • 1793 |
Икенсе тарҡалыу | ||||
| • 1795 |
Өсөнсө тарҡалыу | ||||
 Речь Посполитая Викимилектә | |||||
.png)
Польша һәм Бөйөк Литва Корольлығының берҙәм дәүләт аппараты булған осраҡта ла, Литваның үҙ административ аппараты, ҡаҙнаһы, ғәскәре һәм закондары булған. Дәүләт башлығы итеп ғүмерлеккә һайлап ҡуйылған монарх сеймы торған, ул Польша короле титулын һәм Бөйөк Литва кенәзе титулын йөрөткән. Речь Посполитаяла урынлашҡан специфик сәйәси режим шляхта демократияһы тип аталған[6].
Атамаһы
үҙгәртергәДәүләттең традицион атамаһы — «речь посполитая» — латин теленән поляк теленә һүҙмәүһүҙ тәржемә иткәндә термин Res Publica (пол. rzecz — әйбер, эш; pospolita — дөйөм)[7]. Был терминды рус теленә һүҙмә-һүҙ тәржемәһе «дөйөм эш» йәки «уртаҡ әйбер» («общее дело» или «общая вещь»)[8]. Дәүләттең рәсми исеме — Польша короллеге һәм Бөйөк литва кенәзлеге (пол. Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie). Ғәҙәттә, урындағы ябай халыҡ дәүләте Речь Посполитая (пол. Rzeczpospolita; зап.-урыҫсалап. Реча Посполит) тип атаған. Польша халҡы Корольлекты ҡыҫҡаса Таж (Корона) тип, ә Бөйөк Литва кенәзлеген кыҫҡаса Бөйөк кенәзлек тип атағандар.
XVII быуатта дипломатик хат алышыуҙа Светлейшая Речь Посполитая Польская (пол. Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska; лат. Serenissima Res Publica Poloniae'Светлейшая Речь Посполитая Польская (пол. Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska; лат. Serenissima Res Publica Poloniae исеме ҡулланылған[9].
Хәҙер киң ҡулланылған Речь Посполитая Обоих народов (пол. Rzeczpospolita Obojga Narodów) исеме түгел аутентичный (рәсми) түгел һәм, моғайын, поляк яҙыусыһы Павел Ясеница ның 1967 йылда донъяға таралған трилогияһының сығыуы тарихина бәйлелер.
Хәҙерге Польша тарихында 1795—1569 йылдар «I Речь Посполитая», 1918—1939 йылдар — «II Речь посполитая», 1989 йылдан— «III Речь Посполитая» атала. Был осраҡта башҡа постолиталарҙан айырыу өсөн, Польша Халыҡ Республикаһы (1944—1989) иҫәпкә алынмай һәм Rzeczpospolita Ludowa (халыҡ республикаһы) тип атала.[10].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Например, карта Хоманна, 1716.
- ↑ "Руськая" серия Коронной метрик. Дата обращения: 2 октябрь 2017. Архивировано из оригинала 3 октябрь 2017 года. 2017 йыл 3 октябрь архивланған.
- ↑ С. Захаркевич. Армяне Речи Посполитой: анализ модели культурной адаптации // Художественная культура армянских общин на землях Речи Посполитой: Материалы Международной научной конференции / Сост. и отв. ред. И. Н. Скворцова. — Минск: Арт. Дизайн, 2013. — С. 23.
- ↑ Ҡалып:Книга:ВКЛЭ1
- ↑ Речь Посполита // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ Голенченко Г. «Шляхетская демократия» в Великом княжестве Литовском XVI–XVIІІ вв // Беларусь и Россия: общество и государство. — Мн. — В. 2. Архивировано из первоисточника 10 сентябрь 2011.
- ↑ Pietrzyk-Reeves D. The foundations of Rzeczpospolita in the 16th century and the influence of humanism and republicanism (пол.) = Pietrzyk-Reeves D. Podstawy wspólnotowego ładu Rzeczypospolitej w XVI wieku a wpływ humanizmu i republikanizmu // Polska czyli… Idee wspólnoty politycznej i tożsamości narodowej w polskiej tradycji intelektualnej. — Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2011. — С. 15—50.
- ↑ Хархордин О. В. Была ли res publica вещью? // Неприкосновенный запас. — 2007. — № 5 (55).
- ↑ См., например, текст договора Яна III Собеского с Фридрихом Августом (1677) (недоступная ссылка) (лат.) или текст союзного договора Речи Посполитой с Прусским королевством (1790) (пол.).
- ↑ Дмитрук, Е. П. Название польского государства и особенности его политико-государственного устройства в XX в. согласно конституционным актам: историко-юридический анализ // Право.by. — 2014. — 1 (27). — c. 13-18.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Bardach, Juliusz; Lesnodorski, Boguslaw; Pietrzak, Michal. Historia panstwa i prawa polskiego. — Warsaw: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
- Brzezinski, Richard. Polish Armies (1): 1569–1696 (Men-At-Arms Series, 184). — Osprey Publishing, 1987. — ISBN 0-85045-736-X.
- Brzezinski, Richard. Polish Armies (2): 1569–1696 (Men-At-Arms Series, 188). — Osprey Publishing, 1988. — ISBN 0-85045-744-0.
- Sužiedėlis, Saulius A. Historical Dictionary of Lithuania. — 2. — Scarecrow Press, 2011. — ISBN 978-0810875364.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Польша, история // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Commonwealth of Cultures Diverse: 's Heritage Poland' 2011 йыл 24 июнь архивланған. (пол.) (инг.)
- The Polish-Commonwealth Lithuanian-Maps, cities in history of Poland, Ukraine, and Lithuania Belarus 2021 йыл 17 апрель архивланған. (пол.)