Википедия:Ҡағиҙәләр менән уйнамағыҙ

Ҡағиҙәләр менән уйнау тигәндә Википедияның ҡағиҙәләре һәм ҡулланмалары менән Википедияны булдырыу маҡсаттарына ҡаршы йүнәлтелгән һәм уртаҡ эшкә ҡамасаулаған эш итеүҙәр аңлана. Ҡағиҙәләр менән уйын төрҙәренең береһе — процедураны яуыз ниәттә файҙаланыу. Ҡағиҙәләр менән уйнау емерткес тәртип тип баһалана. Викидаулашыу һәм хәрефкә йәбешеп ятыу тигән терминдар ҙа мәғәнә яғынан шуға оҡшаш булып тора.

Ҡағиҙәләр менән уйнаған ҡатнашыусы айырым формулировкаларҙы үҙенең емерткес ғәмәлдәрен йә ҡараштарын аҡлау өсөн файҙалана. Ошо рәүешле ул Википедия ҡағиҙәләрен берләшмәнең консенсусын сағылдырыуға түгел, ә үҙ мәнфәғәттәренә хеҙмәт иттерергә тырыша.

Ҡағиҙәләр менән манипуляциялау осраҡтарына ҡулланмалағы эшләнеп етмәгән йә күҙҙән ысҡынған урындарҙы, теүәлһеҙлектәрҙе, ҡапма-ҡаршылыҡтарҙы файҙаланырға тырышыу, башҡа намыҫлы ҡатнашыусыларҙы был ҡағиҙәләрҙе боҙоуҙа нигеҙһеҙ ғәйепләү өсөн ҡулланыу инә.

Ҡайһы берҙә ҡағиҙәләр менән уйнау ҡағиҙәнең теге йәки был аспекттарын абсурдҡа еткереү юлы менән үҙ ҡарашыңды белдереү өсөн ҡулланыла. Икенсе осраҡтарҙа төҙәтеүҙәр һуғышындағы ҡорал йә тарафлы ҡарашты яҡлау алымы, йә мәҡәләләрҙе нигеҙле юйҙырыуға ҡаршы тороу алымы итеп ҡулланыла. Бындай манипуляцияларҙың барыһы ла дөрөҫ түгел, улай эшләргә тәҡдим ителмәй.

«Ҡағиҙәләр менән уйнау» термины нимә аңлата

Ҡағиҙәләр менән уйнау — ул, ҡағиҙәләрҙәге етешһеҙлектәрҙе файҙаланып, Википедияның нормаль эшмәкәрлеген боҙорға тырышыу. Википедияның ҡағиҙәләре һәм күрһәтмәләре Википедия берләшмәһе тарафынан уның төҙөлөшөнә, эш итеүенә һәм төп принциптарына ҡарата ҡабул ителгән дөйөм килешеүҙәрҙе сағылдыра. Ҡағиҙәләрҙе Википедияның йә уның институттарының эшмәкәрлеген емерергә, был ҡағиҙәләрҙә уларҙы уҡ боҙған, хатта Википедияның төп маҡсатына ҡаршы килгән ҡараштарға йә ғәмәлдәргә хуплау табырға тырышыу, йә Википедия ҡағиҙәләренә нигеҙләнгән ҡарарҙарҙы шик аҫтына алыу йүнәлешендә ҡулланыу — бөтәһе лә ҡағиҙәләр менән уйнау була һәм емерткес тәртиптең бер төрө булып тора.

Ҡағиҙәләр менән уйнау, атап әйткәндә, түбәндәге ғәмәлдәрҙә күренә:

ҡатнашыусының, ниндәй ҙә булһа ҡағиҙәнең асылына ҡаршы килеүен белә тороп, теге йәки был ғәмәлде йә ҡарашты аҡлау маҡсатында ул ҡағиҙәгә һылтаныуы,

ҡағиҙәне боҙоп аңлау һәм, шуны ҡулланып, Википедияға юрамал зыян килтерергә тырышыу.

Һәр осраҡта ҡатнашыусының теге йәки был ҡағиҙәнең нимә аңлатҡанын белә тороп боҙоуы һәм быны яҡшы аңлағанлығы мөһим. Ҡағиҙәне осраҡлы йә белмәгәнлектән боҙоу йә яңылыш ҡулланыу ҡағиҙә менән уйнауға инмәй. Әммә ҡатнашыусы ҡағиҙәләрҙе аңлы рәүештә боҙоуын дауам итһә, был ҡағиҙәләр менән уйнауға әйләнә.

Ошондай емерткес ғәмәлдәр өсөн иҫкәртеү яһала, ярҙам итмәһә, бик һалына. Бер үк ваҡытта бикләүҙе күҙҙә тотҡан башҡа бер ҡағиҙә йә ҡағиҙәләр боҙолған булһа, унан айырмалы, үрҙә аталған боҙоу өсөн бикләүҙең сәбәбен дә айырып атарға кәрәк. Википедияның ҡатнашыусылар тәртибенә ҡағылышлы ҡағиҙәләрен һәм ҡулланмаларын боҙоу хакимдарҙың йәки Юғары шураның ҡатнашыусыға ҡарата ҡарарына йоғонто яһарға мөмкин.

Ҡағиҙәләр менән уйнауға ингән ғәмәлдәр

Ҡағиҙәләр менән уйнау тип табыла торған ғәмәлдәр:

Яуыз ниәттә «викидаулашыу» — ҡағиҙәләрҙең асылын боҙоуҙы аҡлау маҡсатында уның хәрефе тирәләй бәхәс ҡуптарыу.
Ҡатнашыусының, ысынында улай түгеллеген белә тороп, ҡағиҙәләр теге йәки был ҡылыҡты, әйтелгәнде йә ғәмәлде рөхсәт итә тип ныҡышыуы.
Уйында ҡағиҙәләрҙәге ҡапма-ҡаршылыҡтарҙы һәм йәбешмәгән урындарҙы аңлы рәүештә файҙаланыу.
Ҡағиҙәнең асылын боҙғанда мөмкин булған санкцияларҙан һаҡланыу өсөн ҡағиҙәнең һәр хәрефен үтәү.
Башҡа ҡатнашыусының йә ҡатнашыусыларҙың ғәмәлдәрен аңлы рәүештә ҡағиҙә боҙоу, зарарлы һәм емерткес эш итеү, санкцияға лайыҡлы тип күрһәтеү.
Ҡағиҙәләргә ҡаршы килгән теге йәки был ҡарашты йә тәртипте ҡағиҙәләрҙән айырым положениеларҙы йә формулировкаларҙы юрамал контекстан һурып алыу, шул уҡ ваҡытта башҡа положениеларҙы, аңлатмаларҙы һәм трактовкаларҙы һанға һуҡмау йәки билдәле бер ситуацияға ҡулланыла торған ҡағиҙәләрҙе һанға һуҡмайынса берәйһен генә алып ҡулланыу.
Башҡа ҡатнашыусыларҙы ҡағиҙәләрҙе үҙеңсә аңлауҙы ҡабул итергә йә «Википедия стандарттарын, йолаларын һәм традицияларын» электән ҡабул ителгәнгә һәм консенсусҡа ҡаршы килгән яңыса ҡарашҡа алмаштырырға мәжбүр итергә тырышыу.
«Таштай ҡаты ныҡышлыҡ» тактикаһын аңлы ҡулланыу — дискуссияны ҡабатланыусы дәлилдәр менән сүпләү, туҡтауһыҙ «түңәрәк буйлап йөрөү» йә айыҡ аҡыллы ҡатнашыусы шунда уҡ баш тарта торған дәлилдәргә һәм раҫламаларға ҡат-ҡат ҡайтыу һәм шуның менән дискуссияла консенсусҡа ҡамасаулау, башҡаларҙы үҙеңдең ҡарашың менән ризалашырға мәжбүр итеү (көсләп тағыу), Википедия ҡағиҙәләренә нигеҙләнгән ҡарарҙарҙы эшләүгә һәм ҡабул итеүгә ҡамасаулау.
Ут менән уйнау — ҡағиҙәләрҙе боҙоу менән боҙмау сигендә уйнауҙан бушамау, әленән-әле әҙ-мәҙ генә боҙғолап тороу, тик быны иҫбатлап тра булмай, ә ҡатнашыусының тәртибе конструктив түгел һәм ҡуҙғытҡыс булып ҡала.
Ҡағиҙәләр менән уйындың иң таралған һәм ябай төрө ҡатнашыусының берәй файҙалы төҙәтеүҙе, ундағы ваҡ-төйәк хатаны йә сығанаҡ юҡлығын сәбәп итеп, кире ҡағыуынан тора. Әммә Википедияның асылы башҡаларҙың мәҡәләләрҙәге хаталарына түҙемле булыуҙан һәм, башҡаларҙың хеҙмәтен ихтирам итеп, мәҡәләләрҙе эҙмә-эҙлекле яҡшыртыуҙан тора. Ҙур булмаған орфографик йә стилистик хаталар арҡаһында йәки сығанаҡ юҡлыҡтан файҙалы төҙәтеүҙе кире ҡағыу саманан тыш булып китә. Быны ҡатнашыусы аңлы рәүештә эшләһә, был да ҡағиҙәләр менән уйындың бер төрө тип ҡарала. Был осраҡта дөрөҫ ғәмәл — ҙур булмаған орфографик йә стилистик хаталарҙы төҙәтеп китеү, сығанаҡты табып өҫтәү, һис юғында секцияның йә мәҡәләнең стилен төҙәтеү йә сығанаҡ өҫтәү кәрәклеге тураһында билдә ҡуйыу. Ҡулай ваҡытта сығанаҡ өҫтәлмәһә, сығанаҡ менән раҫланмаған мәғлүмәттәрҙе юйҙырырға мөмкин.

Ҡағиҙәләр менән уйнау һәм Википедияның башҡа ҡағиҙәләре

Ҡағиҙәләр менән уйнау Википедияның башҡа ҡағиҙәләрен боҙоу менән ҡушылып китергә мөмкин:

Ҡағиҙәләрҙе һәм процедураларҙы Википедияның башҡа бер ҡатнашыусыһын уңайһыҙ хәлгә ҡалдырыу, шәхсән ҡарашты иҫбатлау йә йөкмәткеле бәхәсте процедураға ҡағылышлы дәғүәләр һәм формаль бәйләнеүҙәр менән «шыйыҡлау» ниәтендә ҡулланыу. Бындай ғәмәлдәрҙе ғәҙәттә үҙ ҡарашыңды иҫбатлау ниәтендә мәғәнәһеҙлеккә әйләндереү йә процедураны уҫал ниәттә ҡулланыу тип ҡарайҙар (аҫтараҡ ҡарағыҙ).
Википедия ҡағиҙәләрен, теге йәки был ҡатнашыусы ҡағиҙәләрҙе боҙа йә яуыз ниәттәр менән эш итә, тигән ялған тәьҫир «тыуҙырыу» өсөн ҡулланыу, бының өсөн ҡатнашыусының намыҫлы ғәмәлдәрен юрамал хата итеп күрһәтеүҙән торған «иҫбатламалар» ҡулланыла. Күп ваҡыт был ғәмәлдәр был ҡатнашыусыға ҡарата Википедия:Изге ниәт менәндер тип уйлағыҙ изге ниәттәрҙе боҙоу тип ҡарала. Атап әйткәндә, ҡағиҙәләрҙе ғәмәлдә булмаған боҙоу тураһында системалы, даими ҡабатланыусы «иҫкәртеүҙәр» этикалы тәртип ҡағиҙәләрен боҙоу тип ҡарала ала.
Әгәр ҡағиҙәләр менән уйын аңлы рәүештә кемделер эҙәрләү йә проекттан өркөтөү, йә булмаһа уның абруйына ҡара яғыу сараһы итеп ҡулланылһа, был эҙәрләү аңлы рәүештә яңылыштырыу йә шәхси һөжүмдәргә һәм кәмһетеүҙәргә юл ҡуймау тураһындағы ҡағиҙәне боҙоу тип баһалана.

Йәнә шуныһы: үрҙә һүрәтләнгәнгә оҡшаш ғәмәлдәр, ҡатнашыусының яуыз ниәттәре булмаған, аңлы рәүештә ҡағиҙәләр менән уйнау ниәте булмаған осраҡта, ҡағиҙәләр менән уйнау тип ҡаралмай. Бындай осраҡтарҙа төп айырыу билдәһе булып ҡағиҙәләрҙе аңлы рәүештә һәм юрамал боҙоп ҡулланыу, аңлы рәүештә башҡа төрлө аңлау, аңлы рәүештә һайлап ҡулланыу һ.б. тора.

Юридик болғатыу

Википедия бюрократия йә демократия өлкәһендә һынау урыны ла, адвокаттар мәктәбе лә һәм суд та булмағанлыҡтан, күпселек юридик процедуралар һәм терминдар Википедиялағы конфликттарҙы хәл иткәндә бер ниндәй әһәмиәткә лә эйә түгел. Әммә вики-болғатыусылар йыш ҡына, ысын суд процестарындағы ысын адвокаттарға оҡшатып, процедура йә «иҫбатлау» мәсьәләләрен күтәрергә ярата, юридик терминдар һәм нигеҙләмәләр ҡуллана, «боҙолған хоҡуҡтар», «һүҙ ирке», «ғәҙеллек һәм законлылыҡ» кеүек терминдар менән эш итергә тырыша.

Айырым осраҡтарҙа вики-болғатыусылар ысынлап та әһәмиәтле һәм етди мәсьәләләр ҙә күтәргеләй, ләкин йышыраҡ вики-болғатыу мәсьәләнең асылына төшөүҙән ҡасыу, дөрөҫ ҡарар ҡабул итеүгә, уртаҡ фекергә килеүгә ҡамасаулау маҡсатында ҡулланыла. Мәҫәлән, ҡайһы берҙә бер-береһенә оҡшаш тәртипле виртуалдар артында кем торғанын асыҡлау ҡатмарлы йә бөтөнләй мөмкин түгел, ләкин был болғатыу йә шик аҫтында булған, әммә иҫбатланмаған виртуалдарҙы Юғары шураға ғаризала телгә алыуға ҡаршылыҡ тыуҙырыу өсөн нигеҙ булмай.

Процедураны яуыз ниәттә ҡулланыу

Ҡағиҙәләр менән уйнау төрө — процедураны яуыз ниәттә ҡулланыу, ул берләшмәлә дөйөм ҡабул ителгән ғәмәлдәрҙе һәм ҡағиҙәләрҙә тасуирланған процедураларҙы аңлы рәүештә һәм алдан уйлап башҡа маҡсаттарҙа ҡулланыуҙан ғибәрәт. Мәҫәлән, Юғары шураға дәғүә биреү процедураһын яуыз ниәттә файҙаланыу күрәләтә аҡылһыҙ һәм мәғәнәһеҙ дәғүәләр биреүҙән тора. Теге йәки был вазифаларға тәҡдим итеү процедураһынан яуыз ниәттә файҙаланыу үҙ кандидатураңды йә формаль критерийҙар буйынса бөтөнләй тап килмәгән, яраҡһыҙ кандидатураларҙы тәҡдим итеүҙән ғибәрәт. Биттәрҙе юйҙырыу процедураһын яуыз ниәттә файҙаланыу — юйҙырырға тейешле булмаған биттәрҙе (мәҫәлән, Википедияның ҡағиҙәләре проекттары биттәрен йә баш битен) юйҙырыуға тәҡдим итеү.

Процедураны яуыз ниәттә файҙаланыу емерткес тәртип тип баһалана, яуыз ниәттә файҙаланыу шарттарына һәм төрөнә бәйле ул шулай уҡ ҡағиҙәләр менән уйнау йә мәғәнәһеҙлеккә әйләндереү тип та баһалана ала. Ҡағиҙәләр йә берләшмәлә булған йолалар һәм ғәмәлиәт менән ҡаралған процедуралар тик изге ниәттәр менән, тейешле шарттар булғанда ғына һәм тәғәйен маҡсаттарҙа ғына ҡулланыуға тәғәйенләнә (Юғары шураға дәүғәләр — конфликттарҙы хәл итеү өсөн; һайлауҙар — вазифаларға был вазифала Википедияға файҙа килтерерлек ҡатнашыусыларҙы ғына һайлау; биттәрҙе юҡ итеү процедураһы — ҡағиҙәләргә тап килмәгән биттәрҙе юҡ итеү өсөн).