Һиндукуш (музей)

Һиндукуш
	Һиндукуш
Дәүләт	Рәсәй
Урын	Татарстан Республикаһы
Ауыл биләмәһен үҙ эсенә ала	Старое Абдулово[d]
Рәсми асылыу датаһы	15 февраль 2009

Һиндукуш — Татарстан,Туҡай районы Иҫке Абдул ауылында урынлашҡан социаль-патриотик музей, муниципаль бюджеттағы коммерциялы булмаған ойошма. Афғанстан һуғышы музейы 2009 йылда булараҡ асыла.

Тарихы

Музей 2009 йылдың 15 февралендә, совет ғәскәрҙәрен Афғанстандан сығарыуҙың 20 йыллығы көнөндә асыла. 2011 йылдан муниципаль музей статусында. Беренсе директоры — Әбүзәр Ғабдрахманов. Музей шураһына афғансылар Нәҡип Хафизов, Илдус Насиров, Марсель Ситдиҡов, Айбулат Якупов һайлана. 2004 йылдың 23 февралендә районы Туҡай Элекке Абдул ауылы Афғанстан һуғышы ветерандары әленән-әле осрашып йәшәү өсөн хәрби-патриотик клуб төҙөргә килешәләр. Бының өсөн: ауыл китапханаһының фойеһын бүлеп бирә. Бер аҙҙан әлеге клуб эшендә, уның үткәргән сараларында Сәмәкәй, Мерәҫ, Хәйерсе Тамаҡ, Сәйет, Яңы Бүләк, Октябрь-Бүләк, Иҫке Дөрөш, Казактар ауылы афғансылары (барлығы 40 кеше) ҡатнаша. Музей башта Афғанстан һуғышы музейы булараҡ ойошторола башлай. Ләкин Бөйөк Ватан һуғышы, Чечня һуғышы, Рәсәй армияһы тормошы тураһында экспонаттар килгәс, ижтимағи-патриотик музей статусын ала һәм Афғанстан һуғышында ҡатнашҡандарҙың барыһына ла билдәле исем — Афғанстан биләмәһенең 80 % — ын алып торған тау массивы — Һиндукуш исеме менән атала. Музейҙы биҙәү, беренсе экспонаттарҙы табыу һәм урынлаштырыуҙы афғансылар үҙ хисаптарынан эшләйҙәр. 2008 йылда музей (клуб) Татарстан Республикаһы, Удмурт Республикаһы мәҙәниәт министрлығынан 125 меңлек грант ота, һәм ул аҡсаға быяла шкафтар, стеллаждар һатып алына. Спонсорҙар табып, хәрби ҡоралдар (макеттары) алына. Район башлығы музей алдындағы майҙансыҡты һәм андағы Бөйөк тыуған ил өсөн үҙен ҡорбан итеү булғандар иҫтәлегенә асылған һәйкәлгә килеү юлдарын асфальтлауҙа ярҙам күрһәтә.^[1]

Музей директоры — Резеда Ғарипова (Якупова).
Музей адресы — Татарстан Республикаһы, Удмурт Республикаһы, районы Туҡай, Элекке Абдул ауылы, Үҙәк урам, 16.

Экспонаттар

Музейҙа раритеттар күрергә була. Мосин винтовкаһы, Калашников автоматы, Шпагин пистолет-пулеметы, Дегтярев пехота пулеметы, «Максим» пулеметы, «Шмайсер» автоматы, Маузер пистолеты (үҙе ҙурлығындағы макеттары) күрһәтелә. Һирәк экспонат — һыу аҫтында ата торған ҡоралдың патроны. Пуля тишкән һалдат каскалары, атыу ҡоралы фрагменттары, төрлө калибрҙағы артиллерия снарядтары ҡыйпылсыҡтары һәм гильзалары, патрондар, флягалар, алман коралы деталдәре, Афған "дошман"дарының ҡоралдары һәм кейемдәр ҡуйылған. Экспозицияла — бик мөһим юлды күрһәтеүсе оло диуар хаталары, фотолар, документтар күргәҙмәһе, ветерандарҙың иҫтәлектәре,һалдат хаттары, макеттар, альбомдар, сувенирҙар, рәсемдәр урын алған.

Залдар

Хәрби дан залы (2009 йылда асыла).
«Һиндукуш» залы.
Хәрби хеҙмәткәрҙәр кейеме залы. Ҡыҙыл Армия, Совет Армияһы, Рәсәй армияһы һалдаттарының көндәлек һәм байрам хәрби кейемдәре күрһәтелә.
Атыу ҡоралы күргәҙмә залы (2013 йылда асыла)^[2]

Төп эш йүнәлеше

Экскурсиялар уҙғарыу, Бөйөк Ватан һуғышы, Афғанстан һуғышы, Чечня һуғышы ваҡытындағы экспонаттар менән музей фондтарын байытыу, егеттәрҙе хәрби хеҙмәткә оҙатыу тантаналары үткәреү.
«Музей асылыу тарихы», «Вставай, страна огромная…», «Этот День Победы!», «Атаҡлы кешеләр яҙмышы», «Ҡаһармандар йәнәшәбеҙҙә йәшәй», «Я — гражданин России» темаһына экскурсиялар уҙғарыла.
Хәрби-патриотик айлыҡтар үткәреү традицияға кергән: сентябрь-октябрь — «Хәрби дан биләмәләре» (Рубежи воинской славы), ноябрь-декабрь — «Һинең һаҡлаусыларҙың, Мәскәү !» (Твои защитники, Москва!), февраль — «Ватанға хеҙмәт итәм» (Служим Отечеству), апрель-май — «Ҡотҡарылған донъя хәтерләй!» (И помнит мир спасенный!).
Музей Ҡазан, Чистай, Алабуға, Яр Челнинка ижтимағи-патриотик ойошмалары, Татарстан Республикаһы, Удмурт Республикаһы ветерандарының «Хәрби туғанлыҡ» (Боевое братство) йәмәғәт ойошмаһы хәрәкәте (рәйесе отставкалағы генерал-майор, ТР элекке хәрби комиссары Иван Данилович Сагдеев) менән даими бәйләнештә тора^[3].

Сығанаҡтар

З. Дәүләтшин. Ауылым-ғорурлығым (1 китап, 2003). Тормош тулҡындары (2 китап, 2007), Яр Челнинка. (350 йыллыҡ тарихлы Элекке Абдул ауылы белешмәләге).
Н. Хөсни. Что такое «Гиндукуш» ? «Новый Сарман», № 28, 2014 йыл, 9 апрель.