Ҡорбанғәлиев Ғәбиҙулла Ғәбделхәким улы
Ҡорбанғәлиев Ғәбиҙулла Ғәбделхәким улы (21 ноябрь 1859 йыл — 7 декабрь 1919 йыл) — суфыйсылыҡ вәкиле, ишан, ахун (1890), сәйәсмән һәм йәмәғәтсе.
| Ҡорбанғәлиев Ғәбиҙулла Ғәбделхәким улы | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Вафат булған көнө | |
| Ил | |
Биографияһы
үҙгәртергәҒәбиҙулла Ғәбделхәким улы Ҡорбанғәлиев 1859 йылдың 21 ноябрендә Ырымбур губернаһының Силәбе өйәҙе (хәҙерге Силәбе өлкәһенең Арғаяш районы) Мөхәммәтҡолой улусының Миҙиәк ауылында ишан Ғәбделхәким Ҡорбанғәлиев ғаиләһендә тыуған. Ҡорбанғәлиевтар нәҫеленән.
Троицк ҡалаһындағы мәҙрәсәлә уҡый. 1883 йылдың 28 мартында тыуған ауылы мәсетенә имам-хатип итеп тәғәйенләнә. 1885 йылда мәсет эргәһендә Миҙиәк ауылы мәҙрәсәһен аса һәм уның мөҙәрисе була[1]. Дин тәғлимәтенә һәм мәғрифәткә ҡағылышлы мәсьәләләрҙә ҡырҡа консерватив һәм монархик ҡараштарҙы үҙ итә.
1890 йылдың 28 ноябрендә ахун дәрәжәһенә үрләтелә. 1912 йылда 1912—1913 йылдарҙағы Балҡан һуғышы менән бәйле рустарға ҡаршы вәғәз һөйләүҙә ғәйепләнеп, бөтә вазифаларынан бушатыла һәм Петропавловскиға һөргөнгә ебәрелә. 1915 йылда тыуған яғына әйләнеп ҡайта. Февраль революцияһы башланғас, ул үҙенең балалары һәм уҡыусылары менән берҙәм Рәсәй дәүләте сиктәрендә башҡорт халҡының үҙбилдәләнеш алыуын теләй, Башҡорт Хөкүмәте иғлан иткән Башҡортостан территориаль автономияһын ҡабул итмәй, әммә ергә башҡорттарҙың аҫабалыҡ хоҡуғын һаҡлауҙы һәм таныуҙы шарт итеп ҡуя.
1918 йылдың июнь-июль айҙарында Башҡорт хөкүмәтенең Силәбелә булған мәлендә, Башҡорт ғәскәрен ойоштороуҙа ҡатнаша. Уның улы Мөхәммәтһарун 1-се батальон командующийы итеп ҡуйыла.
Башҡорт хөкүмәтенең һәм ғәскәренең большевиктар яғына сыҡҡанынан һуң, үҙенең арҡаҙаштары (М. Л. Мортазин, Ғ. Ғ. Таған һ.б.) менән Колчак яғында ҡала. Ҡыҙылгвардеецтар Силәбене алғас, ул үҙенең улы Мөхәммәтғәбделхәй Ҡорбанғәлиев менән Себер яҡтарында большевиктарға ҡаршы көрәшеүсе «Мөхәммәт полкы» тип йөрөтөлгән кавалерия полкы төҙөй[2].
Яҡынса 2500 башҡорт ғаиләһе (10 мең кеше), шул иҫәптән ахундың ғаиләһе лә, сигенеүсе Аҡтар армияһы артынан ҡаса. Күп тә үтмәй, Ғәбиҙулла Ҡорбанғәлиев 16 йәшлек улы Ғәбделвәли менән ҡыҙылдарға пленға эләгә.
Башревком рәйесе Ә.-З. Вәлидов ҡарары буйынса ҡулға алына. 1919 йылдың 7 декабрендә Стәрлетамаҡ ҡалаһы төрмәһендә атып үлтерелә[3].
Ғаиләһе
үҙгәртергәУлдары: Мөхәмәтғәбделхәй, Мөхәмәтһарун, Абдулвәли, Мөхәмәтансар, Заҡуан һәм Абдулла[4].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Юнусова А. Б. Медресе д.Медиак.// Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 391. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
- ↑ Юнусова А. Б. Курбангалиевы. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: «Башкирская энциклопедия», 1996. — С. 358. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
- ↑ Документы и материалы по истории башкирского народа (1900–1940) / Сост.: М. М. Кульшарипов, М. Н. Фархшатов, Д. Х. Яндурин, Р. З. Алмаев, Р. О. Багаутдинов, Р. Р. Газизов, Р. М. Зиязетдинов, А. Д. Казанчеев, К. К. Каримов, П. Ф. Назыров, Ю. Х. Юлдашбаев, А. З. Ярмуллина. — Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН, 2012. — С. 224-225. — 624 с. — ISBN 978-5-916-08093-3.
- ↑ Вәлиев Ғәҙел Камил улы. Курбангалиевы. // Ислам на Урале. Энциклопедический словарь / Сост. и отв. редактор Д. З. Хайретдинов. — М.: «Медина», 2009. — С. 179—180. — 404 с. — ISBN 978-5-9756-0054-7.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Юнусова А. Б. Курбангалиевы. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: «Башкирская энциклопедия», 1996. — С. 358. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
- Валеев Г. К. Курбангалиевы. // Ислам на Урале. Энциклопедический словарь / Сост. и отв. редактор Д. З. Хайретдинов. — М.: «Медина», 2009. — С. 179—180. — 404 с. — ISBN 978-5-9756-0054-7.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Ҡорбанғәлиев Ғәбиҙулла Ғәбделхәким улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 17 ноябрь 2022)