Яуын (Ҡыйғы районы)

Яуын (рус. Ягуново) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Ибрай ауыл Советы составында. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 176 кеше. Почта индексы — 452503, ОКАТО коды — 80236830005.

Ауыл
Ягуново башҡ. Яуын
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡыйғы районы
Ауыл биләмәһе	Ибрай ауыл Советы
Координаталар	55°15′56″ с. ш. 58°31′35″ в. д.
Халҡы	↘176 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452503
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 236 830 005
ОКТМО коды	80 636 430 121
Ягуново

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 29 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Ибрай): 13 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 72 км

Яуын ауылы Әй йылғаһы буйында, район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан көньяҡҡа 29 километрҙа һәм Һилейә (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышҡа 72 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Яуын ауылына XVIII быуаттың уртаһында Себер даруғаһы Тырнаҡлы улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Шулай уҡ Сыуаш (Чувашево) тип тә билдәләнгән. Атамаһы Тырнаҡлы улусы старшинаһы Пугачёв етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашҡан Яуын Сыуашевтың бер аҙ боҙолоп яҙылған исеменән алынған.

Яуындың улы Фәйзулла Яуынов 1816 йылда 51 йәштә булған, Фәйзулланың улы — Ейәнгилде (Жейәнгилде).

1795 йылда 9 йортта 37 кеше йәшәгән (9 ғына йорт булыуы ауылға яңы нигеҙ һалынғанын раҫлай.

1816 йылда — 15 йортта 77 кеше, 1834 йылда — 27 хужалыҡта 148 кеше, 1859 йылда 20 йортта 163 кеше йәшәгән.

1834 йылда башҡорттар араһында 4 ҡаҙаҡ булған. XIX быуат аҙағында улар ауылдың бер осонда 2 йортта 14 кеше йәшәгән.

Игенселек менән шөғөлләнгәндәр: 1842 йылда 129 кешегә 25 сирек ужым һәм 122 сирек яҙғы иген сәселгән.

Ҡолбаҡ, Күлбай (Лапаҫ), Әбдрәзәҡ, Шүләм ауылы башҡорттары йәйләүҙәргә сыҡҡан, ә ҡалған ауылдарҙың күсеп йөрөү урындары булмаған.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	Тырнаҡлы улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1834	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1847	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1859	8-се йорт	8-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1895	Иҫке Балаҡатай улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй Империяһы
1920	Дыуан-Ҡошсо улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан)	РСФСР
1926	Үрге Ҡыйғы улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Ибрай ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Ибрай ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Ибрай ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

1865 йылда 32 йортта — 182 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр. Һыу тирмәне булған.

1870 йылда — 39 йортта 182 кеше йәшәгән.

1895 йылда Яуын ауылында 1-әр елгәргес һәм һуҡҡыс булған. Малсылыҡ менән шөғөлләнгәндәр: 28 йортҡа 107 ат, 99 һыйыр, 86 һарыҡ, 78 кәзә аҫыралған. Шулай уҡ умартасылыҡ һәм солоҡсолоҡ үҫешкән булған: 29 умарта һәм 49 солоҡ.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1920 йылда Яуында — 54 йортта 237 кеше донъя көткән.

XX быуаттың 30‑сы йылдарынан Яуын ауылы хәҙерге исеме менән атала.

Әлеге ваҡытта Яуын ауылында фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб, мәсет бар.

Халыҡ һаны

Яуын ауылында башҡорттар йәшәй.

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	216
1920 йыл 26 август	237
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	241
1959 йыл 15 ғинуар	249
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	160
2002 йыл 9 октябрь	167
2010 йыл 14 октябрь	176	95	81	54,0	46,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Яуын Сыуашев (18-се быуаттың беренсе сиреге — 1784 йылдан һуң) — Емельян Пугачёв етәкселегендәге 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы ҡатнашыусыһы. Тырнаҡлы улусы старшинаһы.

Урамдары

• Әй урамы (рус.  Айская (улица)
• Ялан урамы (рус.  Полевая (улица)
• Биктимеров урамы (рус.  Биктимирова (улица)
• М. Хәлил урамы — (рус.  М. Халиля (улица)
• Яңы урам — (рус.  Новая (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар: Күҫтәр, Сисәкәй, Тирмән, Янбулат, Олотау, Остоҡай

Йылғалар: Әй

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Тырнаҡлы

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)

Һылтанмалар

• Яуын (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Карта д. Ягуново. Улицы