Ҡолбаҡ

Ҡолбаҡ (рус. Кулбаково) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Арыҫлан ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 322 кеше. Почта индексы — 452507, ОКАТО коды — 80236810005.

Ауыл
Кулбаково башҡ. Ҡолбаҡ
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡыйғы
Ауыл биләмәһе	Арыҫлан ауыл Советы
Координаталар	55°20′34″ с. ш. 59°08′40″ в. д.
Халҡы	↘322 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452507
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 236 810 005
ОКТМО коды	80 636 410 121
Кулбаково

Ҡолбаҡ ауылы башҡорто ғаиләһе. Өфө губернаһы, Златоуст өйәҙе. Арсентьев Андрей Николаевич фотоһы.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 42 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Арыҫлан): 12 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 47 км

Ҡолбаҡ ауылы Әй йылғаһы буйында, район үҙәге Үрге Ҡыйғынан көньяҡ-көнсығышҡа табан 42 километр һәм тимер юл станцияһы Һилейәнән (Силәбе өлкәһе) төньяҡ-көнсығышҡа табан 47 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Ҡолбаҡ ауылына Троицк өйәҙе Әйле улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. 1786 йылдан рәсми документтарҙа билдәләнә. Шулай уҡ Сатай атамаһы менән дә теркәлә. Ауыл атамаһы ан­тропонимдан алынған.

Сатайҙың улы — Киҫәүбай Сатаев (1745—1813), уның улдары Сәйетбаттал, Сәйғафар Кисәүбаевтар. Ҡолбаҡ Ҡолбаҡов сығанаҡтарҙа күрһәтелмәгән. Әммә уның улдары һәм ейәндәре күп: Ҡолһары Ҡолбаҡов (1757—1815, кантон ярҙамсыһы, Шүләмин ауылында йәшәгән), уның улдары Мөхәмәтғәле, Мөхәмәтйән һәм Хәсән Ҡолһарин (1793—1844, легенда буйынса, йәнәһе, Салауат Юлаевтың улы, зауряд-сотник, поход старшинаһы, дистанцион начальник, йорт старшинаһы, кантон начальнигы ярҙамсыһы булып хеҙмәт иткән, 14-се разрядҡа тиклем үрләгән; ике ҡатынынан Хөсәйен һәм Ихсан исемле улдары тыуған); 14-се класлы чиновник Байһары Ҡолбаҡов .

Хәсән Ҡолһарин — 4-се Башҡорт кантонының Урал аръяғы өлөшөндәге 2-се бүлексәһенә ҡараған Әйле улусының йорт старшинаһы (1850 йылда — 81 йәш; уның улы зауряд-ясауыл Батырша). Абдулкәрим Ҡолбаҡов, уның улдары — старшин­а ярҙамсыһы Әхтәм, поход­ старшинаһы Ғайса, йорт есаулы Ғәбделсәләм.

Мөхәмәтдин Буҙыҡаев — 4-се Загорный кантоны начальнигы.

Әхәт Ҡолбаков — йорт стар­шинаһы.

1795 йылда Троицк өйәҙе Әйле улусының 6 ауылы араһында Ҡолбаҡ иң ҙуры булған — 25 йортта 145 кеше (73 ир-ат) йәшәгән. 1816 йылда 37 йортта 169, 1834 йылда 40 йортта — 238, 1850 йылда 38 йортта — 236 кеше йәшәгән.

1842 йылда 233 кешегә 38 сирек ужым һәм 67 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. 40 йортта 290 ат, 100 эре мөгөҙлө мал, 80 һарыҡ, 20 кәзә аҫыралған. 4-әр умарта һәм солоҡ булған.

Златоуст заводының бәхәсле ерендә йәшәгән һәм 1818 йылда башҡорттар иҫәбенә индерелгән Ҡыуаҡан улусына ҡараған Байһаҡал ауылынан 15 ҡаҙаҡ Ҡолбаҡ ауылынан күсерелгән булған. Уларҙың исемдәре: Ҡашҡа Ҡабалов (Мөхәмәттшафиҡ улы), Жулан Тулыбаев, Мәтән Беғайҙаров, Мырзабай Күпәсов, Пүләмыш Күпәсов, Пүләмыш Байғужин, Үтән Үтәгәнов, Шөкөрбай Байғужин.

Бынан тыш, бында Сәмәр ауылынан — 4, Иҙрис ауылынан — 4 ир-егет беркетелгән. Төрлө ғәйептәре (хеҙмәттән ҡасҡандары) өсөн, 3 кеше Себергә оҙатылған. Ҡолбаҡ ауылынан Әбдрәзәк һәм Иҫәнбай ауылдарына 5 кеше күсеп киткән.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	Дыуан улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	-се йорт	4-се Загорный Башҡорт кантоны	Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Иҫке Балаҡатай улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	биләмәһе	Үрге Ҡыйғы өйәҙе	Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан)	РСФСР
1926	Дыуан улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Арыҫлан ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Арыҫлан ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Арыҫлан ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы
2008	Арыҫлан ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

Ҡолбаҡ ауылында 1859 йылда 50 йортта — 288, 1865 йылда 48 йортта 283 кеше йәшәгән. Игенселек, малсылыҡ, умартасылыҡ менән шөғөлләнгәндәр.

1845 йылда төҙөлгән мәсет, һыу тирмәне булған.

1877 йылда Ҡолбаҡта урыҫ-башҡорт мәктәбе асыла.

Ауылдың 1897 йылғы тасуирламаһында түбәндәге һүҙҙәр бар. Ул ауыл хужалығы продукттары һатылған Ҡуҫа заводынан 22 километр алыҫлыҡта урынлашҡан булған. 1891 йылдан алып биләмәләр 170 ир-ат йән башына бүленгән. Бүленгән ерҙәре булмаған кешеләр күбәйгән. Баҫыуҙар Әй, Урғыла, Биҙе, Алйылға буйҙарында урынлашҡан. Улар йырындар менән киҫкеләнгән. Ер яңы һөрөлгән. Системаһыҙ сәсеү әйләнеше күҙәтелә. Ауылда 2 һуҡҡыс, 5 елгәргес булған. Сысҡандар хужалыҡҡа зыян килтергән. Ауыл эргәһендә 2 тимерлек һәм 3 кибет булған.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1906 йылда мәсет, урыҫ-башҡорт министрлыҡ мәктәбе, бакалея һәм мануфактура кибеттәре теркәлгән.

1920 йылда Ҡолбаҡта 80 йортта 403 башҡорт йәшәгән.

Әлеге ваҡытта Ҡолбаҡта башланғыс мәктәп, балалар баҡсаһы, фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб, китапхана бар.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	500
1920 йыл 26 август	403
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	482
1959 йыл 15 ғинуар	461
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	315
2002 йыл 9 октябрь	312
2010 йыл 14 октябрь	322	158	164	49,1	50,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Ҡолбаҡов Вәлишә Ҡолбаҡ улы (1777—1843) — 14-се класлы чиновник, кантон начальнигы, зауряд-сотник (1810). Троицк өйәҙе Әйле улусы (хәҙерге — Ҡыйғы районы) башҡорто. 1811 йылдан дистанция начальнигы, 1820—1832 йылдарҙа 4-се башҡорт кантоны начальнигы булған. Кантон икегә бүленгәндән һуң, 1835 йылға тиклем 4-се Көнбайыш кантоны менән идара иткән. Өс ҡатынынан — улдары Иштуған, Ғәлиулла, Мөхәмәтйәр, Ибраһим, Әйүп, Шаһиәхмәт, Аҡъегет, Исмәғил һәм ҡыҙҙары Гөлзаһира, Туйбикә, Хәжәр, Бибифәзилә). Артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.

Урамдары

• Ғәмбәр урамы (рус.  Гамбара (улица)
• Тыныслыҡ урамы (рус.  Мира (улица)
• Әй урамы (рус.  Айская (улица)
• Йылға аръяғы урамы — (рус.  Заречная (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Урмандар:

Йылғалар:

• Әй, Урғыла, Биҙе, Алйылға

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Әйле
• Буҙыҡаев Мөхәмәтйән Ярымбай улы

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)

Һылтанмалар

• Ҡолбаҡ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. 534—535 сс.
• ИСДБ д. Кулбаково, 534-535 сс. 2022 йыл 7 июнь архивланған.
• Совет муниципальных образований Республики Башкортостан
• История д. Кулбаково 2021 йыл 7 май архивланған.
• Кулбаково (Сатаево)
• Карта д. Кулбаково. Улицы

Видео, фото

• Ҡолбаҡ ауылы
• Фотографиялар