Чарльз Диккенс

Чарльз Диккенс (Ча́рльз Джон Ха́ффем Ди́ккенс, инглизсә — Charles John Huffam Dickens — 7 февраль 1812 — 9 июнь 1870) — инглиз яҙыусыһы, XIX быуаттың иң танылған прозаиктарының береһе, тере сағында уҡ киң билдәлелек яулай, хәҙерге ваҡытта донъя әҙәбиәте классигы булып һанала. Диккенс ижады реализмдың иң юғары сағылышы тип һаналһа ла, уның әҫәрҙәрендә сентименталь һәм әкиәткә нигеҙләнгән мотивтарҙы ла күрергә була. Яҙыусының иң билдәле романдары: «Пиквик клубы яҙмалары» («Посмертные записки Пиквикского клуба», «The Posthumous Papers of the Pickwick Club», 1837), «Оливер Твист мажаралары» («Приключения Оливера Твиста», «The Adventures of Oliver Twist», 1839), «Дэвид Копперфильд» («David Copperfield», 1850), «Оло өмөттәр» («Большие надежды», «Great Expectations», 1861), «Ике ҡала хаҡында повесть» («Повесть о двух городах», «A Tale of Two Cities», 1859).

Чарльз Диккенс
Charles Dickens
Исеме:	Чарльз Джон Хаффем Диккенс
Тыуған урыны:	Портсмут, Англия
Вафат булған урыны:	Кент, Англия
Эшмәкәрлеге:	прозаик
Йүнәлеше:	реализм
Жанр:	роман
Әҫәрҙәре яҙылған тел:	ингл.
Ҡултамғаһы:

Тормош һәм хеҙмәт эшмәкәрлеге йылъяҙмаһы

• 1812 йылдың 7 феврале — Англияның Портсмут ҡалаһының Лендпорте биҫтәһендә йәшәгән һәм диңгеҙ ведомствоһында эшләгән ябай хеҙмәткәр ғаиләһендә донъяға килгән.
• 1817 йыл — Диккенстар ғаиләһе Чатем ҡалаһына күсенә.
• 1823 йыл — Чарльз Лондонға килә.
• 1824 йыл — Ч. Диккенс аяҡ кейеме кремы (вакса) етештергән фабрикала эшләй. Был ваҡытта уның атаһы бурыстары өсөн төрмәгә ябыла. Чарльз «Веллингтон—Хаус академияһы» исемле мәктәпкә уҡырға инә.
• 1827 йыл — Ч. Диккенс конторала хеҙмәткәр (клерк) булып эшләй.
• 1828 йыл — Ч. Диккенс судта хеҙмәт итә, театр һәм үҙешмәкәр спектаклдәр менән ныҡлап мауыға башлай.
• 1831—1835 йылдар — Ч. Диккенс хәбәрсе-репортер булып эшләй; «Боз» псевдонимы менән очерктар баҫтыра.
• 1836 йыл — февралдә «Боз очерктары» (Sketches by Boz) донъя күрә. 31 мартта «Пиквик клубы яҙмалары»ның (The Posthumous Papers of the Pickwick Club) беренсе өлөшө нәшер ителә. Апрелдә Диккенс Кэтрин Хогартҡа өйләнә.
• 1837 йыл — «Оливер Твист мажаралары» (The Adventures of Oliver Twist) романы баҫыла башлай. Ноябрҙә «Пиквик клубы яҙмалары»ның (The Posthumous Papers of the Pickwick Club) һуңғыһы донъя күрә.
• 1838 йыл — яҙыусы Йоркширҙәге мәктәптәрҙең хәл—торошо менән таныша. «Николас Никльбиҙең тормошо һәм мажаралары» (The Life and Adventures of Nicholas Nickleby) романын баҫтыра башлай.

Диккенс эш өҫтөндә. Рәссам Фрэнсис Александер, 1842 йыл

• 1839 йыл — «Оливер Твист мажаралары» (The Adventures of Oliver Twist) һәм «Николас Никльбиҙең тормошо һәм мажаралары» (The Life and Adventures of Nicholas Nickleby) романдары тулыһынса баҫылып бөтә.
• 1840 йыл — 1841 йылдың ғинуары — «Боронғолоҡ кибете» (Лавка древностей — The Old Curiosity Shop) романы нәшер ителә.
• 1842 йыл — ғинуарҙа Диккенс Америкаға юллана, унан июндә кире ҡайта. Октябрҙә «Америка яҙмалары» донъя күрә.
• 1843 йыл — «Мартин Чезлвиттың тормошо һәм мажаралары» (The Life and Adventures of Martin Chuzzlewit) романын яҙа башлай (1844 йылда тамамлай). «Раштыуа йыры прозала» (Рождественская песнь в прозе — A Christmas Carol) әҫәрен нәшер итә.
• 1844 йыл — Италия буйлап сәйәхәт итә. «Ҡыңғырауҙар» (Колокола — The Chimes) хикәйәһе баҫылып сыға.
• 1845 йыл — Италия, Швейцария һәм Бельгия буйлап сәйәхәт итә. «Усаҡ артындағы өй сиңерткәһе» (Сверчок за очагом — (The Cricket on the Hearth) донъя күрә.
• 1846 йыл — Ч. Диккенс «Домби һәм улы» (Домби и сын — Dombey and Son) романын яҙа башлай, уның тәүге өлөшө октябрҙә нәшер ителә.
• 1847 йыл — яҙыусы Парижға бара. Лондонда билдәле яҙыусы Ханс Кристиан Андерсен менән осраша.
• 1848 йыл — апрелдә «Домби һәм улы» (Домби и сын — Dombey and Son) романы тулыһынса нәшер ителеп бөтә.
• 1849 йыл — май айында «Дэвид Копперфилд» (David Copperfield) романы баҫыла башлай.
• 1850 йыл — Диккенс «Өйҙәге уҡыуҙар» (Домашнее чтение) исемле журнал сығарыуға тотона. Декабрҙә «Дэвид Копперфилд» (David Copperfield) романын тамамлай.
• 1852 йыл — март айында «Һалҡын йорт» (Bleak House) романының тәүге өлөшө донъя күрә.
• 1853 йыл — «Һалҡын йорт» (Bleak House) романын йомғаҡлай. Халыҡ алдында асыҡ уҡыуҙарҙың тәүге тәжрибәһе. Бирмингемда Диккенс «Раштыуа йыры прозала» (Рождественская песнь в прозе — A Christmas Carol) әҫәрен йыйылған халыҡҡа уҡый.
• 1854 йыл — «Ауыр ваҡыттар» (Hard Times: For These Times) романы баҫыла (апрелдән августҡаса).
• 1855 йыл — Ил менән идара итеүгә реформа үткәреү ассоциацияһында яҙыусының асыҡ сығышы (июнь). Декабрҙә «Кескәй Доррит» (Крошка Доррит — Little Dorrit) романы баҫыла башлай.
• 1856 йыл — Диккенс Гэдсхилл-Плейста һатып алған йортона күсенә.
• 1857 йыл — июндә «Кескәй Доррит» (Крошка Доррит — Little Dorrit) романы тулыһынса баҫылып бөтә. Х. К. Андерсен яҙыусыла ҡунаҡта була.
• 1858 йыл — Диккенс Англия, Шотландия һәм Ирландия ҡалаларында Асыҡ уҡыуҙар менән сығыш яһай.
• 1859 йыл — Диккенстың «Йыл әйләнәһенә» (Круглый год) журналы сыға башлай. Унда әҙиптең «Ике ҡала хаҡында повесть» (A Tale of Two Cities) романы донъя күрә.
• 1860 йыл — декабрҙә «Оло өмөттәр» (Большие надежды — Great Expectations) романының тәүге өлөшө баҫыла.
• 1861 йыл — «Оло өмөттәр» (Большие надежды — Great Expectations) романы тулыһынса нәшер ителә. Лондонда һәм Англияның башҡа ҡалаларында Диккенстың Асыҡ уҡыуҙары.
• 1862—1963 йылдар — Асыҡ уҡыуҙарҙың дауамы. 1863 йылдың ғинуарында Диккенс уларҙы Парижда үткәрә.
• 1864 йыл — «Беҙҙең уртаҡ дуҫ» (Наш общий друг — Our Mutual Friend) романы баҫыла башлай.
• 1865 йыл — «Беҙҙең уртаҡ дуҫ» (Наш общий друг — Our Mutual Friend) романы тулыһынса нәшер ителә.
• 1866 йыл — Англия, Ирландия һәм Шотландия, шулай уҡ Парижда Асыҡ уҡыуҙар менән сығыш яһау.
• 1867 йыл — ноябрҙә Америкаға сәфәргә юллана.
• 1868 йыл — май айында Америка сәфәренән ҡайта.
• 1869 йыл — «Эдвин Друдтың сере» (Тайна Эдвина Друда — The Mystery of Edwin Drood) романын яҙа башлай.
• 1870 йыл — 9 июндә яҡты донъя менән хушлаша.

Биографияһы

Чарльз Диккенс 1812 йылдың 7 февралендә Англияның Портсмут ҡалаһының Портси утрауында урынлашҡан Лендпорте биҫтәһендә Джон Диккенс (1785—1851) менән Элизабет Диккенс (ҡыҙ фамилияһы Барроу, 1789—1863) ғаиләһендә икенсе бала булып тыуған, артабан уның тағы ла алты кесе туғаны була.

Тикшеренеүселәр билдәләүенсә, Чарльздың ата-бабалары башҡаларҙан әллә ни билдәлелек менән айырылмаған. Олатаһы Уильям Диккенс ябай хеҙмәтсенән поместье дворецкийы булып үрләй. Уның ҡатыны Элизабет Болл шулай уҡ ябай хеҙмәтсе (горничная) була. Чарльздың 1785 йылда тыуған атаһы Джон Диккенс уларҙың ике улының кесеһе. Ул үҙ тырышлығы менән диңгеҙ казначействоһында чиновник вазифаһын ала. Буласаҡ яҙыусының әсәһе Элизабет Диккенс сығышы менән шулай уҡ ваҡ чиновниктар араһынан. Улар икеһе лә киң күңелле, шәфҡәтле һәм намыҫлы кеше булһалар ҙа, ғәмһеҙлектәре һәм вайымһыҙлыҡтары арҡаһында үҙҙәренең һигеҙ балаһына әллә ни бәхетле бала саҡ бирә алмай. Ғаилә башлығы үҙ хеҙмәтенә бәйле йыш күсеп йөрөргә мәжбүр була. Король флотының хәрби-диңгеҙ базаһы чиновнигы булараҡ, 1815 йылда ул Лондонға, ә 1817 йылда ҙур булмаған Чатем ҡалаһына күсерелә. Аҙаҡтан үҙе билдәләүенсә, Чарльздың иң бәхетле бала саҡ йылдары ошонда үтә. Ул баптист руханийы (пасторы) Уильям Жиль мәктәбендә уҡый, 1823 йылда Лондонға күсә. Алдағы йылдан аяҡ кейеме кремы (вакса) етештергән фабрикала эшләй. 1827 йылдың мартынаса Чарльз «Веллингтон—Хаус академияһы» (Wellington House Academy) исемле мәктәпкә уҡый һәм майҙан башлап киләһе йылдың ноябренә тиклем «Эллис и Блэкмор» адвокат контораһында, аҙнаһына 13 шиллинг аҡса алып, кесе хеҙмәткәр (клерк) вазифаһын башҡара. Был осорҙа театр һәм үҙешмәкәр спектаклдәр менән ныҡлап мауыға башлай.

Томас Гарнье системаһы буйынса стенографияны үҙләштергәндән һуң, йыраҡ туғаны Томас Чарлтон менән бергә ирекле репортёр булып эш башлай. 1830 йылда Чарльз «The Morning Chronicle» баҫмаһына саҡырыу ала, бында 1835 йылғаса, хәбәрсе-репортер булараҡ, «Боз» псевдонимы менән репортаж һәм очерктар баҫтыра.

1835 йылда үҙенең тәүге мөхәббәтен — банк директоры ҡыҙы Мария Биднеллды осрата. Һуңыраҡ уны ҡалдыра һәм Эллен Тернан менән осраша башлай, нәҡ уны үҙенең васыятнамәһенә индерә. Яҙыусы тормошондағы был ваҡиға нигеҙендә актёр һәм кинорежиссёр Рэйф Файнс 2013 йылда «Невидимая женщина» исемле мелодраматик нәфис фильм төшөрә.

Әҙәби эшмәкәрлеге

«Моя вера в людей, которые правят, в общем, ничтожна. Моя вера в народ, которым правят, в общем, беспредельна»

Диккенс үҙенең ижади һәләтен тәү сиратта репортёр булараҡ аса. Һынау задание буйынса яҙған тәүге репортаждары шундуҡ уҡыусыларҙың иғтибарын йәлеп итә. Артабан әҙәбиәт — уның торомошоноң иң мөһим өлөшөнә әйләнә. 1836 йылдың февралендә уның тәүге ижад емеше — әхлаҡ темаһына арналған «Боз очерктары» («Sketches by Boz») донъя күрә. Уларҙа Диккенстың үҙенең ижтимағи хәле, йәмғиәттәге урыны туранан-тура сағылыш таба. Был, ниндәйҙер дәрәжәлә бөлгөнлөккә төшә барған ваҡ буржуазия вәкилдәре мәнфәғәтен әҙәби формала сағылдырыу була. Психологик һүрәтләмәләр, Лондонда йәшәүсе замандаштарын тасуирлауҙар, әҙиптең алда яҙыласаҡ барлыҡ романдары кеүек үк, тәү башта гәзиттә баҫылып, тиҙ арала йәш авторға билдәлелек һәм дан алып килә.

Шәхси тормошо

1850-се йылдарҙа Диккенс дандың иң юғары нөктәһенә күтәрелә, бәхетле һәм яҙмышы бер бүләген дә йәлләмәгән кешегә — мәшһүр яҙыусыға, иғтибарҙы үҙенә йәлеп итеүсе, көслө йоғонто яһаусы һәм етеш тормошло шәхескә әйләнә.

Был осор Диккенсты журналист һәм яҙыусы Честертон һуңынан бик тапҡыр итеп түбәндәгесә һүрәтләй:

Диккенс урта буйлы була. Уның тәбиғи етеҙлеге һәм әллә ни олпат булмаған ҡиәфәте уны тирә-яҡтағыларға тәпәш, һәр хәлдә, ыҡсым кәүҙәле итеп күрһәтә. Йәш сағында уның хатта үҙ заманы өсөн ғәҙәти күренмәгән ҡуңыр сәстәре була, һуңыраҡ ул ҡара мыйыҡ һәм ҡыҫҡа һәм осло һаҡал ебәрә — был уны сит ил кешеһенә оҡшата.

Йөҙөнөң һиҙелеп торған элекке төҫ ҡасҡанлығы, күҙҙәренең ялтырауы һәм асыҡлығы һаҡланып ҡала; «тағы ла актёрҙың хәрәкәтсән ауыҙын һәм уның ғәҙәти булмаған кейенеү ғәҙәтен әйтер инем». Был хаҡта Честертон шулай яҙа:

Ул бәрхәт куртка, ҡояш байышының бөтөнләй ысынға оҡшамаған төҫтәрен хәтерләткән һәм ниндәйҙер ғәҙәти булмаған жилеттар, аҡлығы менән күҙҙе киҫер, ул дәүерҙә бөтөнләй күренмәгән ап-аҡ эшләпәләр кейә. Ул шулай уҡ шаҡ ҡатырлыҡ халаттарға ла бик теләп төрөнөп ала; һөйләүҙәренсә, портреты өсөн дә ошолай кейенгән.

Диккенстың ҡуҡырлыҡ, ҡылансыҡлыҡ һәм тынысһыҙлыҡ күренеп торған ошо тышҡы ҡиәфәте артында оло трагедия йәшерелгән була.

Ғаилә ағзаларының ихтыяждары уның килемдәренән артыҡ була. Алабарман, хатта богемасылыҡ тәбиғәте уға үҙ эштәрен тәртипкә килтерергә мөмкинлек бирмәй. Үҙенең аҡыллы һәм емешле башын кәрәгенән артыҡ ижади эш менән мәшғүл булыуға мәжбүр итеү менән бергә, башҡаларҙан ҡысҡырып тасуири уҡый белеүе менән һиҙелерлек айырылып торған Диккенс лекциялар һәм үҙенең романдарынан өҙөктәр уҡып арыу ғына гонорар алырға ынтыла. Күрәһең, был йәһәттән ул ысынлап та виртуоз оҫталыҡҡа эйә була, аҡса эшләйем тип үҙен әлһерәтеп бөтөрә, хәлһеҙ тигәндәй ҡала.

1836 йылдың 2 апрелендә Чарльз үҙенең дуҫы, журналист Джордж Хогарттың оло ҡыҙы Кэтрин Томсон Хогартҡа (19 май 1815 — 22 ноябрь 1879) өйләнә. Кэтрин тоғро ҡатын була һәм иренә 10 бала тыуҙыра: 7 малай — Чарльз Каллифорд Боз Диккенс-кесе (6 ғинуар 1837 — 20 июль 1896), Уолтер Саведж Ландор (8 февраль 1841 — 31 декабрь 1863), Фрэнсис Джеффри (15 ғинуар 1844 — 11 июнь 1886), Альфред Д'Орсей Теннисон (28 октябрь 1845 — 2 ғинуар 1912), Сидни Смит Галдиманд (18 апрель 1847 — 2 май 1872), Генри Филдинг (16 ғинуар 1849 - 21 декабрь 1933) һәм Эдвард Бульвер-Литтон (13 март 1852 – 23 ғинуар 1902); — өс ҡыҙ — Мэри (6 март 1838 — 23 июль 1896), Кэтрин Элизабет Макриди (29 октябрь 1839 — 9 май 1929) һәм Дора Энни (16 август 1850 — 14 апрель 1851). Әммә Диккенстың ғаилә тормошо бик уңышлы булмай. Ҡатыны менән араһы боҙолоуы, һүҙгә килешеү,уның туғандары менән ниндәйҙер ҡатмарлы һәм ауыр мөнәсәбәттәр, сирләшкә балалары өсөн хафаланыу арҡаһында Диккенс өсөн ғаиләһе даими хәстәр-мәшәҡәткә һәм ғазап-михнәткә әйләнә. 1857 йылда Чарльз 18 йәшлек актёр Эллен Тернанды осрата һәм бер күреүҙән уға ғашиҡ була. Уның өсөн ваҡытлыса файҙаланыуға фатир алып, күп йылдар һөйгәненә барып йөрөй. Уларҙың мөхәббәт бәйләнеше яҙыусының вафатына тиклем дауам итә. Эллен Тернан башҡаса сәхнәгә сыҡмай. «Невидимая женщина» исемле нәфис фильм ошо ике ғашиҡтың матур мөнәсәбәттәренә арналған да инде («Невидимая женщина», Великобритания, 2013, режиссёр Рэйф Файнс).

Хәтер

Ч. Диккенстың тыуыуына 150 йыл тулыу айҡанлы СССР-ҙа сығарылған почта маркаһы, 1962 йыл.

• Меркурий планетаһындағы кратерға Диккенс исеме бирелгән.
• Яҙыусының тыуыуына 150 йыл тулыу айҡанлы СССР-ҙа Почта маркаһы сығарыла (1962 йыл.
• Англияла 1993—2000 йылдарҙа баҫтырылған 10 фунтлыҡ банкнотҡа Диккенс портреты ҡуйылған.
• Диккенстың тыуыуына 200 йыл тулыу хөрмәтенә Бөйөк Британияның Король аҡса һуғыу йорто яҙыусының портреты менән ике стерлингылар фунты (фунт стерлингов) номиналы менән иҫтәлекле тимер аҡса сығара.
• Портсмут ҡалаһының Коммершнл-роуд урамындағы яҙыусы тыуған 393-сө йортта уның музейы ойошторолған.
• Лондонда ла Чарльз Диккенстың йорт-музейы («Charles Dickens Museum») эшләй.
• Австралияла, Америка Ҡушма Штаттарында һәм Рәсәйҙә әҙипкә һәйкәлдәр бар.
• Яҙыусының васыятындағы үҙенә һәйкәлдәр ҡуймау хаҡындағы үтенесенә ҡарамаҫтан, 2012 йылда Постмуттың үҙәк майҙанында Ч. Диккенсҡа һәйкәл төҙөү тураһында ҡарар ҡабул ителә. Авторы Мартин Джеггинс булған һәйкәл 2013 йылдың 9 июнендә асыла.

Әҫәрҙәре

Хикәйәләре

• Боз очерктары (Sketches by Boz) — 1836 йыл.
• Ҡыңғырауҙар (The Chimes) — 1844 йыл.

Романдары

• Пиквик клубы яҙмалары (The Posthumous Papers of the Pickwick Club) — 1837 йыл.
• Оливер Твист мажаралары (The Adventures of Oliver Twist) — 1839 йыл.
• Николас Никльбиҙең тормошо һәм мажаралары (The Life and Adventures of Nicholas Nickleby) — 1839 йыл.
• Боронғолоҡ кибете (The Old Curiosity Shop) — 1841 йыл.
• Мартин Чезлвиттың тормошо һәм мажаралары (The Life and Adventures of Martin Chuzzlewit) — 1844 йыл.
• Усаҡ артындағы өй сиңерткәһе (The Cricket on the Hearth) — 1845 йыл.
• Домби һәм улы (Dombey and Son) — 1848 йыл.
• Дэвид Копперфилд (David Copperfield) — 1850 йыл.
• Һалҡын йорт (Bleak House) — 1853 йыл.
• Ауыр ваҡыттар (Hard Times: For These Times) — 1854 йыл.
• Кескәй Доррит (Little Dorrit) — 1857 йыл.
• Ике ҡала хаҡында повесть (A Tale of Two Cities) — 1859 йыл.
• Оло өмөттәр (Great Expectations) — 1861 йыл.
• Беҙҙең уртаҡ дуҫ (Our Mutual Friend) — 1865 йыл.
• Эдвин Друдтың сере (The Mystery of Edwin Drood) — 1869 йылда яҙыла башлай, тамамланмаған.

Беҙҙең илдә донъя күргән әҫәрҙәре

• Чарльз Диккенс. Домби и сын. — Москва.: «Государственное издательство»., 1929 г.
• Чарльз Диккенс. Собрание сочинений в 30 томах.. — Москва.: «Художественная литература»., 1957-60 г.
• Чарльз Диккенс. Собрание сочинений в десяти томах.. — Москва.: «Художественная литература»., 1982-87 г.
• Чарльз Диккенс. Собрание сочинений в 20 томах.. — Москва.: «Терра-Книжный клуб», 2000 г.
• Чарльз Диккенс. Дэвид Копперфилд.. — «Прапор», 1986 г.
• Чарльз Диккенс. Тайна Эдвина Друда. — Москва.: «Костик», 1994 г. — 286 с. — ISBN 5-7234-0013-4.
• Charles Dickens. Bleak House.. — «Wordsworth Editions Limited», 2001. — ISBN 978-1-85326-082-7.
• Charles Dickens. David Copperfield.. — «Penguin Books Ltd.», 1994.
• Чарльз Диккенс. Библиография русских переводов и критической литературы на русском языке. 1938—1960. — М., 1962

Экранлаштырылған әҫәрҙәре

• Скрудж, или Призрак Марли, режиссёр Уолтер Буф. США, Великобритания, 1901
• Сверчок за очагом, режиссёр Дэвид Уорк Гриффит. США, 1909
• Рождественская песнь, режиссёр Сирл Доули. США, 1910
• Большие надежды, режиссёр Роберт Виньола. США, 1917
• Оливер Твист, режиссёр Фрэнк Ллойд. США, 1922
• Повесть о двух городах, режиссёры Джек Конуэй, Роберт З. Леонард. США, 1935
• Дэвид Копперфилд, режиссёр Джордж Кьюкор. США. 1935
• Мистер Скрудж, режиссёры Джон Брам, Генри Эдвардс. Великобритания, 1935
• Рождественский гимн, режиссёр Эдвин Л. Марин. США, 1938
• Большие надежды, режиссёр Дэвид Лин. Великобритания, 1946
• Оливер Твист, режиссёр Дэвид Лин. Великобритания, 1948
• Скрудж, режиссёр Брайан Десмонд Херст. Великобритания, 1951
• Повесть о двух городах, режиссёр Ральф Томас. Великобритания, 1958
• Оливер! Режиссер Кэрол Рид. Великобритания, 1968
• Дэвид Копперфилд, режиссёр Делберт Манн. Великобритания, 1969
• Скрудж, режиссёр Рональд Ним. Великобритания, 1970
• Записки Пиквикского клуба, режиссёр Александр Прошкин. СССР, 1972
• Домби и сын, телеспектакль, режиссёры Галина Волчек, Валерий Фокин. СССР, 1974
• Наш общий друг, режиссёр Питер Хаммонд. Великобритания, 1976
• Николас Никлби (сериал), режиссёр Кристофер Барри. Великобритания, 1977
• Лавка древностей (телесериал), режиссёр Джулиан Эмис. Великобритания, 1979
• Тайна Эдвина Друда (телеспектакль), режиссёр Александр Орлов. СССР, 1980
• Повесть о двух городах, режиссёр Джим Годдар. США, 1980
• Повесть о двух городах (сериал), режиссёр Майкл Э.Брайант. Великобритания, 1980
• Домби и Сын (телесериал), режиссёр Родни Беннетт. Великобритания, 1983
• Рождественская история, режиссёр Клайв Доннер. США, Великобритания, 1984
• Оливер Твист (телесериал), режиссёр Гарет Дэвис. Великобритания, 1985
• Записки Пиквикского клуба, режиссёр Брайан Лайтхилл. Великобритания, 1985
• Холодный дом (телесериал), режиссёр Артур Хопкрафт. Великобритания, 1985
• Крошка Доррит, режиссёр Кристин Эдзард. Великобритания, 1988
• Мартин Чезлвит, режиссёр Дэвид Лодж. Великобритания, 1994
• Тяжёлые времена, режиссёр Питер Барнс. Великобритания, 1994
• Лавка древностей, режиссёр Кевин Коннор. США, 1995
• Оливер Твист, режиссёр Тони Билл. США, 1997
• Большие надежды, режиссёр Альфонсо Куарон. США, 1998 (по мотивам, действие перенесено в наше время)
• Наш общий друг, режиссёр. Джулиан Фарино. Великобритания, 1998
• Дэвид Копперфилд, режиссёр Саймон Кертис. Великобритания , США, 1999 г. Роль юного Копперфилда исполняет Дэниэл Рэдклифф
• Большие Надежды, режиссёр Джулиан Джарролд. Великобритания, 1999
• Духи Рождества, режиссёр Дэвид Хью Джонс. США, 1999
• Дэвид Копперфилд, режиссёр Питер Медак. США, Ирландия, 2000
• Сверчок за очагом, режиссёр Леонид Нечаев. Россия, 2001
• Жизнь и приключения Николаса Никльби, режиссёр Стивен Уиттекер. Великобритания, 2001
• Николас Никлби, режиссёр Дуглас МакГрат. Великобритания, США 2002
• Призраки Рождества, режиссёр Артур Аллан Сейдельман. США, Венгрия, 2004
• Оливер Твист, режиссёр Роман Полански. Чехия, Франция, Великобритания, Италия, 2005
• Холодный дом (телесериал), режиссёры Джастин Чадвик, Сюзанна Уайт. Великобритания, 2005
• Оливер Твист, режиссёр Коки Гидройк. BBC, Великобритания, 2007
• Крошка Доррит (телесериал), режиссёры Адам Смит, Дэрбла Уолш, Диармайд Лоуренс. Великобритания, 2008
• Дэвид Копперфилд, режиссёр Амброджо Ло Джудиче. Италия, 2009 г.
• В 2007 году французский режиссёр Лорен Жауи снял фильм «Домбэ и сын» (фр. Dombais et fils) по роману «Домби и сын» с Кристофом Малавуа, Деборой Франсуа и Денном Мартинэ в главных ролях.
• Холодная лавка всякой всячины, режиссёр Бен Фуллер, 2011 (по мотивам произведений Диккенса)
• Большие надежды (телесериал), режиссёр Брайан Кирк. Великобритания, 2011
• Большие надежды, режиссёр Майк Ньюэлл. Великобритания, США, 2012
• Тайна Эдвина Друда (минисериал), режиссёр Дьярмуид Лоуренс. Великобритания, 2012
• Невидимая женщина. Режиссер Р.Файнс Великобритания, 2013

Анимацион фильмдар:

• Рождественская песнь, режиссёр Ричард Уильямс. США, 1971.
• Оливер Твист, режиссёр Хэл Сазерленд США, 1974
• Рождественская песнь, режиссёр Уорвик Гилберт Австралия, 1982
• Оливер Твист, режиссёр Ричард Слапчински Австралия, 1982
• Рождественская история Микки, режиссёр Барни Мэттинсон. США, 1983.
• Большие надежды, режиссёр Уорвик Гилберт. Австралия, 1983
• Дэвид Копперфилд, режиссёр Уорвик Гилберт. Австралия, 1983
• Лавка древностей, режиссёр Уорвик Гилберт. Австралия, 1984
• Повесть о двух городах, режиссёры Уорвик Гилберт, Ди Раддер. Австралия, 1984
• Посмертные записки Пиквикского клуба, режиссёр Уорвик Гилберт. Австралия, 1985
• Николас Никльби, режиссёры Уорвик Гилберт, Алекс Николас. Австралия, 1985
• Рождественская песня, режиссёр Тошиюки Хирума. США, Япония, 1994.
• Оливер Твист (мультсериал), режиссёр Jean Cheville. США, Франция, 1996.
• Рождественская история, режиссёр Стэн Филипс. США, 1997.
• Рождественская сказка, режиссёр Джимми Ти. Мураками. Германия, Великобритания, 2001.
• Рождественская песня, режиссёр Рик Мачин. США, 2006.
• Рождественская история, режиссёр Роберт Земекис. США, 2009.

Әҙәбиәт

• Мария Обельченко. Двойная жизнь Чарлза Диккенса // Вокруг света. — 2007. — № 4 (2799), Апрель 2007.
• Хескет Пирсон. Диккенс. М.: Молодая гвардия, 1963, ЖЗЛ.
• Михальская Н. Чарлз Диккенс. Серия «Биография писателя» — М.: Просвещение, 1987. — 127 с.
• Тайна Чарльза Диккенса: Библиографические разыскания /Сост. Е. Ю. Гениева, Б. М. Парчевская (раздел «Диккенс в русской печати»); Отв. ред., предисл. и вступ. ст. Е. Ю. Гениева. — М.: Книжная палата,1990. — 536 с.
• Энгус Уилсон. Мир Чарльза Диккенса. — Москва.: «Прогресс»., 1975 г. — 320 с.
• Поликарпов Ю. Русский прототип персонажа Диккенса //Вопросы литературы. 1972. № 3.
• Энгус Уилсон. Чарльз Диккенс. СПб.: Вита Нова, 2013. — 592 с. — ISBN 978-5-93898-465-3
• Боборыкина Т. А. Художественный мир рождественских повестей Чарльза Диккенса. — СПб.: Гиппократ, 1996. — 137 с.
• Тархов Тимур. Чарльз Диккенс: большие надежды // Наука и жизнь. — 2014. — № 11. — С. 100—111.
• Скуратовская Л. И. Двести лет с Диккенсом // Питання літературознавства. — 2013. — № 87. — С. 18-29.

Һылтанмалар

• lib.ru|http://lib.ru/INPROZ/DIKKENS/
• Чарльз Диккенс  (инг.) Internet Movie Database сайтында
• Два исторических романа Чарльза Диккенса. 2009 йыл 1 сентябрь архивланған.
• Сочинения Диккенса на сайте Lib.ru: Классика
• Произведения Чарльза Диккенса на английском языке Сайт Open Library. Форматы: PDF, Plain text, DAISY, ePub, DjVu, MOBI
• Дж. Оруэлл «Чарльз Диккенс»
• Питер Акройд «Диккенс» (2009), ISBN 978-0-09-943709-3
• Стефан Цвейг «Диккенс» (цикл «Три мастера», Собрание сочинений в десяти томах, М.:, Терра, 1996, том IV).