Һарун Тажиев
Һарун Тажиев (франц. Haroun Tazieff; 11 май 1914 йыл — 2 февраль 1998 йыл[1]) — Бельгия һәм француз геологы һәм вулканологы, Икенсе донъя һуғышы йылдарында Француз Ҡаршылыҡ хәрәкәтендә ҡатнашыусы, вулкандар тураһында китаптар һәм фильмдар авторы. Сицилияла Халыҡ-ара вулканология институтына нигеҙ һалыусы[1]
| Һарун Тажиев | |
| франц. Haroun Tazieff | |
 | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Тыуған урыны |
Рәсәй империяһы Варшава герцоглығы Варшава ҡалаһы |
| Вафат көнө | |
| Вафат урыны | |
| Ғилми даирәһе | |
| Эшләгән урыны |
|
| Ниндәй өлкәлә танылған |
Француз Ҡаршылыҡ хәрәкәтендә ҡатнашыусы, геолог, вулканолог, яҙыусы, кинематографист, Сицилияла Халыҡ-ара вулканология институтын нигеҙләүсе |
| Автограф |
|
 Викиөҙөмтәлә цитаталар | |
Биографияһы
үҙгәртергәҺарун Сабир улы Тажиев 1914 йылда Рәсәй империяһы Варшава герцоглығы Варшава ҡалаһында тыуған.
Атаһы Сабир Дашкин тураһында мәғлүмәттәр бик аҙ була. Е. К. Мархинин яҙыуынса, уның атаһы рус армияһында табип булып хеҙмәт итә һәм Беренсе донъя һуғышында вафат була[2][3]. Икенсе бер фараз буйынса, атаһы Фәттәх Тажиев (1882—1976) хәҙерге Польша территорияһында немецтарҙа тотҡонлоҡта була һәм бер ҡатын-ҡыҙҙы осрата, уларҙың ике улдары тыуа. Һуғыштан һуң тыуған ауылы Исламбаҡтыға (хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Йәрмәкәй районы) ҡайта, бында кәләш ала, уларҙың ике улдары тыуа[4]. Инера Сафаргалиева буйынса атаһы Сабир Тажиев була, ул 1885 йылда Сәмәрҡәндтә татар ғаиләһендә тыуған, һөнәре буйынса табип, белемен Европала алған, Польшала немецтар һөжүм иткәндә һәләк була[5].
Әсәһе — Зенита Илъяс ҡыҙы Клупт хаҡында шулай уҡ мәғлүмәттәр аҙ. Ул хәҙерге Польшаның территорияһында хәлле крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Францияла икенсегә кейәүгә сыға. Уның тураһында Зинаида Шаховская 1937 йылғы Пушкинға арналған сараларға бәйле үҙенең иҫтәлектәрендә ошолай яҙа: «…шиғырҙар тәржемәһе өҫтөндә, Роберт Вивье һәм уның ҡатынынан (рәсәй татары, хәҙер инде билдәле Һарун Тажиевтың әсәһе) башҡа …»[6] .
Һарун Тажиев Польшала әсәһе менән ҡала. Октябрь инҡилабынан һуң эмиграцияға эләгә. 1917 йылда (башҡа мәғлүмәттәр буйынса 1921 йылда) Һарун Тажиев әсәһе менән Бельгияға күсенә, бында ҡасаҡ статусында йәшәй һәм тик 1936 йылда бельгия гражданлығын алыуға ирешә. Был ваҡытта Льеж университетында геологҡа һәм бер үк ваҡытта Gembloux агрономға уҡый. 1938 йылда агроном дипломын ала. Икенсе донъя һуғышы барышында белем алыуын туҡтатырға мәжбүр була һәм тик 1944 йылда геолог дипломын ала. Һуғыш осорондә Француз Ҡаршылығы хәрәкәтендә әүҙем ҡатнаша.
Һуғыштан һуң Бельгия Конгоһында (хәҙерге Конго Демократик Республикаһы) Катанга провинцияһында аҡ ҡурғаш ятҡылыҡтарында геолог булып эшләй. 1948 йылда Кутуро вулканының атылыуын күрә, был уға ҙур тәҫьир яһай һәм вулканология уның артабанғы тормошонда төп шөғөлө булып китә. 1957 йылдан Брюссель университетында доцент булып эшләй һәм вулканология милли үҙәге етәкләй. 1958 йылдан Париж Ер физикаһы институтының вулканология буйынса директоры һәм тәбиғи фәндәр факультетының доценты вазифаларын башҡара. Планетаның төрлө урындарында — Этна, Стромболи, Эребус, Аляскалағы Мең төтөн үҙәне, Гваделупа утрауындағы Суфриер (Бас-Тер), Мартиника утрауындағы Монт-Пелела һ.б. бихисап тикшеренеүҙәр яһай.
Экспедициялар материалдары буйынса 48 ҡыҫҡа һәм тулы метражлы фильмдар төшөрә, 23 китап һәм 11 ғилми хеҙмәт һәм монография яҙа.
1984—1986 йылдарҙа Франция премьер-министры ҡарамағында дәүләт сәркәтибе вазифаһын үтәй, төп техноген һәм тәбиғи ҡурҡыныстарҙы иҫкәртеү өсөн яуаплы була. 1988—1995 йылдарҙа Вулканик ҡурҡыныстар юғары комитеты президенты вазифаһын башҡара, һәм Philomatique йәмғиәтенпң һәм Explorer клубының (Нью-Йорк ағзаһы була.
ХХ быуаттың 90-сы йылдарында экологик паранойя һәм тәбиғәтте ялған һаҡлау афёраларына ҡаршы әүҙем сығыш яһай. Һарун Тажиев 1998 йылдың 2 февралендә Парижда вафат була һәм Пасси зыяратында ерләнә.
рус телендә нәшер ителгән китаптарының библиографияһы
үҙгәртергә- Тазиев Г. Кратеры в огне = Craters en feu / Гарун Тазиев; Пер. с франц.. — М.: Географгиз, 1958. — 182 с. — (Путешествия. Приключения. Фантастика). — 40 000 экз. (обл.)
- Тазиев Г. Встречи с дьяволом = Les Rendez-Vous du Diable / Гарун Тазиев; Пер. с франц. В. А. Эпштейна; С предисл. и под ред. Я. М. Света. — М.: Издательство иностранной литературы, 1961. — 104 с. (в пер., суперобл.)
- Тазиев Г. Вулканы = Les Volcans / Гарун Тазиев; Пер. с франц. Н. М. Макаровой. — М.: Издательство иностранной литературы, 1963. — 120 с. (в пер., суперобл.)
- Тазиев Г. Когда земля дрожит = Quand la terre tremble / Гарун Тазиев; Пер. с франц. Е. Краснокутской и П. Гурова; Предисл. и примеч. Н. В. Шебалина. — М.: Мир, 1968. — 252 с. (обл.)
- Тазиев Г. Встречи с дьяволом: (Кратеры а огне. Вода и пламень. Встречи с дьяволом. Этна и вулканологи) / Гарун Тазиев; Пер. с франц.; Послесл. Е. К. Мархинина. — М.: Мысль, 1976. — 384, [24] с. — (XX век: Путешествия, Открытия, Исследования). — 150 000 экз. (в пер., суперобл.)
- Тазиев Г. Встречи с дьяволом: (Кратеры а огне. Вода и пламень. Встречи с дьяволом. Этна и вулканологи) / Гарун Тазиев; Пер. с франц. А. Соколовой, М. Беленького, В. Эпштейна; Послесл. Е. К. Мархинина. — М.: Терра, 1997. — 384 с. — (Терра инкогнита). — ISBN 5-300-01197-5. (в пер.)
- Тазиев Г. Запах серы / Гарун Тазиев; Пер. с франц.. — М.: Мысль, 1980. — 224 с. — 150 000 экз. (обл.) (Ньирагонго, или запретный вулкан; 25 лет на вулканах мира; Запах серы. Экспедиция в Афар)
- Тазиев Г. На вулканах: Суфриер. Эребус. Этна / Гарун Тазиев; Пер. с франц. М. Исакова и В. Котляра; Под ред. д-ра геол.-мин. наук М. Г. Леонова. — М.: Мир, 1987. — 264 с. — 100 000 экз. (в пер.) (изданные под одной обложкой его книги «Суфриер и другие вулканы» (1978), «Эребус — антарктический вулкан» (1978), «Этна» (1984))
Фильмография
үҙгәртергә- Les Rendez-vous du Diable, 1958—1959.
- Le Volcan interdit, 1966
- La Terre, son visage de Jean-Luc Prévost — éd. Société nationale de télévision française, 1984, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol.1.
- La Mécanique de la Terre de Jean-Luc Prévost — éd. Société nationale de télévision française, 1984, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol.2.
- Les Colères de la Terre de Jean-Luc Prévost — éd. Société nationale de télévision française, 1984, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol.3.
- Les Déserts arides de glaces de Jean-Luc Prévost — éd. Société nationale de télévision française, 1984, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol.4.
- Les Eléments naturels qui façonnent le paysage de la Terre de Jean-Luc Prévost — éd. Société nationale de télévision française, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol.5.
- Haroun Tazieff et les volcans de Jean-Luc Prévost — éd. Société nationale de télévision française, 1984, 2 films, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol. 6 et 7.
- Volcans d’Europe et de France — éd. Radio-France, 1984, série Haroun Tazieff raconte sa terre, vol.8.
- Retour à Samarkand — 1991 (série télévisée)
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 Haroun Tazieff, 83, a Volcanist And Iconoclast on Environment, The New York Times, 8 feb 1998 (инг.)
- ↑ Из книги: Этна и вулканологи. Перевод с фр. Издательство «Мысль», Москва, 1976. 2017 йыл 12 июнь архивланған.
- ↑ Haroun Tazieff (фр.)
- ↑ Шежере: История села Исламбахты 2014 йыл 17 май архивланған.
- ↑ К 100-летию вулканолога Гаруна Тазиева
- ↑ «В поисках Набокова» 2012 йыл 12 ноябрь архивланған.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Мархинин Е. К. Неутомимый исследователь вулканов // Тазиев Г. Встречи с дьяволом: (Кратеры а огне. Вода и пламень. Встречи с дьяволом. Этна и вулканологи) / Гарун Тазиев; Пер. с франц. — М.: Мысль, 1976. — С. 371-380. — 384, [24] с. — (XX век: Путешествия, Открытия, Исследования). — 150 000 экз.