Эрих Мендельсон

Эрих Мендельсон (нем. Erich Mendelsohn, 21 март 1887 йыл, Алленштейн, Көнсығыш Пруссия — 15 сентябрь 1953 йыл, Сан-Франциско, АҠШ) — немец архитекторы, экспрессионист (1922 йылдарҙа) һәм һуңғы эштәрендә функционалист.

Эрих Мендельсон
нем. Erich Mendelsohn
Зат	ир-ат[…]
Гражданлыҡ	Бөйөк Британия  Германия  Америка Ҡушма Штаттары
Тыуған көнө	21 март 1887({{padleft:1887|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:21|2|0}})[…]
Тыуған урыны	Ольштын, Германия империяһы
Вафат булған көнө	15 сентябрь 1953({{padleft:1953|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})[…] (66 йәш) или 16 сентябрь 1953({{padleft:1953|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:16|2|0}}) (66 йәш)
Вафат булған урыны	Сан-Франциско, Калифорния, Америка Ҡушма Штаттары
Һөнәр төрө	архитектор, фотограф
Эшмәкәрлек төрө	архитектура
Эш урыны	Калифорнийский университет в Беркли[d]
Уҡыу йорто	Мюнхендың Людвиг-Максимилиан университеты Мюнхенский технический университет[d] Вроцлавский университет[d] Берлин техник университеты[d]
Әүҙемлек урыны	Мюнхен, Берлин, Иерусалим, Сан-Франциско һәм Вроцлав[d]
Әүҙемлек осороноң тамамланыуы	1953
Сәнғәт йүнәлеше	Новая вещественность[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	стипендия Гуггенхайма[d] (1943)
Тасуирлау биттәре	ema.smb.museum/de/biogra… arch-pavouk.cz/index.php…
Хеҙмәттәре тупланмаһы	Музей современного искусства Сан-Франциско[d], Хәҙерге сәнғәт музейы (Нью-Йорк), Чикаго сәнғәт институты[d] һәм Photography Collection[d]
Авторлыҡ хоҡуҡтары статусы	авторлыҡ хоҡуҡтарының ғәмәлдә булыу ваҡыты үткән[d]
Файлы артиста по адресу	Frick Art Research Library[d]
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Erich Mendelsohn
Эрих Мендельсон Викимилектә

Биографияһы

Эрих Мендельсон Алленштейн ҡалаһында Польшанан килгән йәһүд эмигранттары ғаиләһендә тыуған. Алты баланың бишенсеһе була; уның әсәһе Эмма Эстер, эшләпәләр тегеп аҡса таба, атаһы, Дэвид ҙур булмаған магазин хужаһы була. Эрих Шарлоттенбургта (Берлин) һәм Мюнхенда Теодор Фишер янында Юғары техник мәктәптәрендә уҡый. 1911—1914 йылдарҙа В. Кандинскийҙың «Күк һыбайлы» төркөмө менән яҡынлаша. 1919 йылда Людвиг Мис ван дер Роэ, Вальтер Гропиус һәм Петер Беренсе менән бергә фекерҙәш архитекторҙарҙы берләштергән «Ноябрь төркөмөн» (нем. Novembergruppe) ойоштора. Шул уҡ ваҡытта Берлинда үҙ оҫтаханаһын аса, ул Германияның иң билдәле архитектура бюроһының береһе булып китә. Тәүге эштәре — Потсдамда атаҡлы Эйнштейн башнялары (1917—21 йй.), Штутгартта (1926 й.), Нюрнберг һәм Хемницта (1926—29 йй.) Шоккен универмагтары архитекторға йәмәғәт иғтибарын йүнәлтә.

Бер аҙҙан Мендельсон Голландияла була, бында уға архитектор-экспрессионистар ижады тәьҫир итә. Германияға ҡайтып, Луккенвальд ҡалаһында архитектор Дюдоктың иртә эштәрен хәтерләткән эшләпә фабрикаһы бинаһын төҙөй (1921—23 йй.). Материалдарҙың конструктив үҙенсәлектәрен өйрәнеү Эри Мендельсон тарафынан Бреслау, Штутгарт, Хемнице һәм Берлинда төҙөлгән универмаг проекттарында сағылыш таба (1927—31 йй.).

1933 йылда ул нацистар Германияһынан ҡаса, бер аҙ ваҡыт Бөйөк Британияла һәм Фәләстанда йәшәй (1933—1934 йй. һәм 1939—1941 йй.) (1934-1939), ә 1941 йылда тулыһынса АҠШ-ҡа күсә.

Авторға халыҡ-ара танылыу килтергән беренсе ҡоролмалары асыҡтан-асыҡ экспрессионистик модернизм йоғонтоһо аҫтында төҙөлә. Уларға Эйнштейн башняһы, ул һуңыраҡ Постдамдағы Астрофизика институтына ҡушыла (1920—1924) һәм Луккенвальдта эшләпә фабрикаһы бинаһы, (ул ваҡытта Бранденбург еренә ҡарай, 1921—1923), шулай уҡ Нюрнбергта (1926), Штутгарта (1926—1928) һәм башҡа ҡалаларҙа Шокен универсаль магазиндары һәм Берлинда Колумбусхауз, (1929—1933).

Мендельсондың экспрессионистик модернизмы Советтар Союзы өсөн башҡарылған проекттарҙа кәүҙәләнеш таба. Шундай, тәү сиратта, ҡоролмалар комплексының новаторлы проекты Ленинградта «Ҡыҙыл байраҡ» трикотаж фабрикаһы (1925), уның буйынса был фабриканың көс подстанцияһы бинаһы төҙөлә (проекттың башҡа өлөшө һуңынан икенсе архитекторҙар тарафынан үҙгәртелә), шулай уҡ Мәскәүҙә тормошҡа ашмаған Советтар Һарайының конкурс проекты (1932).

Эрец-Исраэлдәге Мендельсондың проекттары үҙенең эске ихаталары, ябыҡ үтеп йөрөү урындары, шулай уҡ бетон һәм таштың урындағы тоҡомдарының контраслы тура килеүе климат шарттарына һәм рельеф үҙенсәлектәренә тап килә һәм тирә-яҡ мөхитте уңышлы тулыландыра. Уларға Шокен йорто һәм китапханаһы, 1936—1937; Скопус тауында Хадасс дауаханаһы, 1936—1938; Инглиз-Фәләстан банкы, 1938—1939, хәҙер Леумми ле-Исраэль банкы, һәм башҡа (бөтә һаналып киткән ҡоролмалар — Иерусалимда). Мендельсон проекты буйынса шулай уҡ Хайфала ике дауахана төҙөлгән, 1937—1939; Хаим Вейцман йорто, 1936—1937; Йәһүд Университетында ауыл хужалығы факультеты, Вольф лабораторияһы, хәҙер Реховотта Хаим Вейцман исемендәге ғилми-тикшеренеү институты составына инә, 1939—1941; Ягурҙа Тити сауҙа мәктәбе, 1937—1939. Улар Израиль архитектураһы үҫешендә мөһим осор була.

Америка проекттарына Сан-Францисколағы Маймонида дауаханаһы (1948 йыл), Сент-Луиста синагога үҙәге (Миссури штаты, 1950 йыл), шулай уҡ Вашингтондағы, Балтиморҙағы (Мэриленд штаты) һәм Сент-Полелағы (Миннесота штаты) синагога ҡарай. АҠШ-та Мендельсон шулай уҡ күп уҡыта: 1941—1945 йылдарҙа Колумбия, Йель, Гарвард һәм Мичиган университеттарында, 1947 йылдан Калифорния университетында уҡыта.

Һайланма архитектура проекттары һәм төҙөлөштәре

Германия

Луккенвальдта эшләпә фабрикаһы

• Луккенвальдта төҙөүселәр профсоюзы өсөн эшселәр колонияһы (1919—1920 йылдар)
• Геррманн ғаиләһе өсөн баҡса павильоны, Луккенвальд (1920 йыл)

тулы исемлек  

• Германндың эшләпә фабрикаһы заводы корпусы, Луккенвальд (1919—1920 йылдар)
• «Hausleben» страховкалау компанияһының административ бинаһын реконструкциялау, Берлин (1920 йыл)

Бабельсбергтың Потсдам районында Эйнтштейн башняһы

• Эйнштейн башняһы (Телеграфенберг тауында обсерватория, Потсдам, 1917 йыл йәки 1920—1921 йылдар.
• Берлинда Каролингерплац майҙанында икеләтә вилла (1921—1922 йылдар)
• Штайнбергтың эшләпә фабрикаһы бинаһы, Луккенвальд (1921—1923 йылдар.)

Берлинда Моссе йорто

• Моссе йорто, Берлин (1921—1923 йылдар.)
• Вайхманндың ебәк фабрикаһы, Гливице, Силезия (1922 йыл)
• Доктор Штенефельд виллаһы, Берлин (1923—1924 йылдар)
• Ленинградта «Ҡыҙыл байраҡ» туҡыу фабрикаһы (1924—1926 йылдар.)
• «Ц. А Херпих һәм уның улдары» тире фабрикаһы бинаһы, Берлин (1924—1929 йылдар.)
• Шоккен универмагы, Нюрнберг (1925—1926 йылдар)
• «Cohen & Epstein» универмагын реконструкциялау, Дуйсбург (1925—1927 йылдар.)
• Доктор Беях коттеджы, Штайнштюккен (1926—1927 йылдар.)
• Штутгарт ҡалаһында Шокен универмагы (1926—1928 йылдар.)
• Кельнда «Pressa»күргәҙмәһендә Рудольф Моссе нәшриәт йортоноң күргәҙмә павильоны (1928 йыл)
• Рудольф Петерсдорфф магазины, Бреслау (1927—1928 йылдар)
• Берлинда «Woga» һәм «Universum-Kino» комплексы (1925—1931 йылдар)
• Йәһүд зыяраты, Кенигсберг, Көнсығыш Пруссия (1927—1929 йылдар)
• Шоккен универмагы, Хемниц (1927—1930 йылдар)

Хемницта Шокен универмагы

• Берлинда Ам-Рупенхорн урамында шәхси йорто (1928—1930 йылдар)
• Германия металсыларының профсоюздар йорто, Берлин-Кройцберг (1928—1930 йылдар)
• Колумбус-хаус, Потсдам майҙаны, Берлин (1928—1932 йылдар)
• Йәһүд йәштәре үҙәге, Эссен (1930—1933 йылдар)
• Өс патриархтың масонлыҡ ложаһы, Тильзит (1925—1926 йылдар)

Норвегия

• «Dobloug» баҡса магазины, Осло, Норвегия (1932), Мендельсондың проекты буйынса төҙөлгән.

Бөйөк Британия

• «The De La Warr Pavilion», Бексхилл-он-Си, Суссекс, Англия (1934 йыл)
• Ниммо йорто, Бакингемшир, Англия (1933—1935 йылдар)
• Коэн йорто, Челси, Лондон (1934—1936 йылдар)
• «Гилби» еомпанияһы бинаһы, Кэмден, Лондон (1935—1936 йылдар)

Израиль

• Вейцман виллаһы, Зив институтының студенттар ҡаласығы (хәҙер Вейцман институты), Тель-Авив янында Реховот (1935—1936 йыл)
• ошо уҡ ваҡытта Вейцман институтының өс бинанан торған комплекс төҙөлә
• Зельман Шоккен виллаһы һәм китапханаһы, Иерусалим (1934—1936 йылдар)
• Йәһүд Иерусалим университеты (1934—1940 йылдар)
• Хадасса университеты госпитале, Иерусалим (1934—1939 йылдар)
• Инглиз-фәләстин банкы, бинаһы Иерусалим (1936—1939 йылдар)
• Хөкүмәт госпитале бинаһы, Хайфа (1937—1938 йылдар)

СССР

«Ҡыҙыл байраҡ» туҡыу фабрикаһының көс станцияһы, Санкт-Петербург

• «Ҡыҙыл байраҡ» туҡыу фабрикаһы, Ленинград,  архитектура ҡомартҡыһы (1925—1926 йылдарҙа). Мендельсондың проекты буйынса тик көс подстанция төҙөлгән, хәҙер урындағы әһәмиәткә эйә булған архитектура ҡомартҡыһы. Фабрика ҡоролмаларының төп комплексы 1926—1928 и 1934—1937 йылдарҙа үҙгәртелгән проект буйынса төҙөлөп бөтә (проекттың өлкән архитекторы — И. А. Претро, архитектор С. О. Овсянников һәм инженер Е. А. Третьяковҡатнашлығында).
• Советтар Һарайының конкурс проекты (1932, тормошҡа ашырылмай).

АҠШ

• B'Nai Amoona синагогаһы, әлеге ваҡытта ижади сәнғәттәр үҙәге, Юниверсити Сити, Миссури (1946—1950 йыл)
• Маймонид госпитале, Сан-Франциско (1946—1950 йыл)
• Синагога паркы, Кливленд, Огайо (1946—1953 йылдар)
• Рассел йорто, Сан-Франциско (1947—1951 йылдар)
• Emanu-El синагогаһы, Гранд-Рапидс, Мичиган (1948—1954 йылдар)
• Mount Zion синагогаһы, Сент-Пол, Миннесота (1950—1954 йылдар)

Һылтанмалар

• Викимилектә Эрих Мендельсон темаһы буйынса медиафайлдар бар.
• [ Эрих Мендельсон] — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә
• Эрих Мендельсон // Энциклопедия «Кругосвет».
• Мендельсон, Эрих — Ҡыҫҡа йәһүд энциклопедияһынан (рус.)