Герасимов Яков Иванович

Герасимов Яков Иванович (10 (23) сентябрь 1903, Валдай — 17 март 1983, Мәскәү) — СССР ғалим физик һәм химигы; СССР Фәндәр академияһы ағза-корреспонденты (1953), Дәүләт премияһы лауреаты.

Герасимов Яков Иванович
Зат ир-ат
Гражданлыҡ  Рәсәй империяһы
 СССР
Тыуған көнө 10 (23) сентябрь 1903
Тыуған урыны Валдай, Новгород губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө 17 март 1983({{padleft:1983|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:17|2|0}}) (79 йәш)
Вафат булған урыны Мәскәү, СССР
Ерләнгән урыны Кунцево зыяраты[d]
Һөнәр төрө химик
Эшмәкәрлек төрө теоретическая химия[d] һәм физик химия
Эш урыны Рәсәй химия-технология университеты
Ғилми дәрәжә химия фәндәре докторы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Ленин ордены Октябрь Революцияһы ордены Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены СССР дәүләт премияһы

Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары өлкәһе үҙгәртергә

Химик термодинамика, материалдарҙы өйрәнеү, металлургия, электроника.

Биографияһы үҙгәртергә

Яков Герасимов 1903 йылдың 10(23) сентябрендә Новгород өлкәһенең Валдай ҡалаһында табип ғаиләһендә тыуған. Герасимовтарҙың ғаиләһендә балалар яҡшы тәрбиә һәм дөйөм гуманитар белем алалар. Яков Герасимов бала саҡтан инглиз, немец һәм француз телдәрендә иркен һөйләшә, тарих, әҙәбиәт һәм музыка менән мауыға. Гимназияны Рыбинскта тамамлай.

1920 йыл башында Тарихи-художество музейында күҙәтсе һәм түләүле мөдир булып эшләй башлай. 1920 йылдың көҙөндә Мәскәү университетының химия бүлегенә уҡырға инә. Ул ваҡытта Мәскәү дәүләт университетында органик булмаған һәм физик химия курстарын билдәле химик профессор Иван Алексеевич Каблуков алып бара, ул беренселәрҙән булып термодинамик тикшеренеүҙәр менән шөғөлләнә башлай. Осраҡлы рәүештә 3-сө курста студент Герасимов уның препараторы булып эшләй башлай (1923—1927), ә һуңғараҡ Каблуковтың лектор ярҙамсыһы була. Профессор Адам Владиславович Раковский, Мәскәү дәүләт университетының химик термодинамика лабораторияһына нигеҙ һалыусы, Гиббс фазалар ҡағиҙәһе нигеҙендә таҙа тоҙ алыу ысулдарын эшләү менән шөғөлләнә, шулай уҡ йәш ғалим формалашҡанда уға тормош юлын һайлауға ҙур йоғонто яһай. 1925 йылда университетты тамамлағандан һуң Герасимов Раковскийҙың химия факультетында эшләй башлай.

Фәнни һәм педагогик эшмәкәрлеге үҙгәртергә

Бөтә фәнни-педагогик эшмәкәрлеге дауамында ул Мәскәү университеты менән тығыҙ бәйләнгән: студент, Мәскәү университетының Ғилми-тикшеренеү химия институты аспиранты, профессор (1942 йылдан). Герасимов химия лабораторияһы әҙерлексеһенән, 1952 йылдан алып 1982 йылға тиклем 30 йыл етәкләгән физик химия кафедраһы мөдиренә тиклем юл үтә. Параллель рәүештә Мәскәүҙең башҡа юғары уҡыу йорттары хеҙмәттәшлек итергә саҡыра: 1931—1934 йылдарҙа Герасимов Дәүләт төҫлө металдар институты хеҙмәткәре була, Д. И. Менделеев исемендәге Мәскәү химия-технология институтында, К. Либкнехт исемендәге педагогия институтында, Н. Е. Жуковский исемендәге Хәрби-һауа академияһында лекциялар уҡый.

1941 йылда Бөйөк Ватан һуғышы башында физик химия кафедраһы филиалы Ашхабадҡа эвакуациялана. Бында Мәскәү дәүләт университетының химик термодинамика лабораторияһы ғалимдары Я. И. Герасимов етәкселегендә оборона предприятиелары заданиеларын үтәйҙәр. 1943 йылда инде Мәскәүҙә Я. И. Герасимов үҙенең уҡыусылары һәм ярҙамсылары менән металлургия термодинамикаһы өлкәһендә эшен дауам итә. Ул һәм уның хеҙмәткәрҙәре үткәргән матдәләрҙең термодинамик үҙенсәлектәрен эксперименталь тикшереү һөҙөмтәләре яңы материалдарҙың — металл иретмәләренең, керамиктарҙың, ярымүткәргестәрҙең технологияһының термодинамик иҫәп-хисабы өсөн төп фекер булып торалар.

Составына Я. И. Герасимов ингән авторҙар коллективы 1981 йылда металлургия термодинамикаһын үҫтереүгә индергән өлөшө өсөн СССР-ҙың Дәүләт премияһына лайыҡ булаЯ. И. Герасимов үҙенең педагогик эшмәкәрлеге осоронда (60 йыл) бер нисә быуын юғары уҡыу йорто химиктарын уҡыта, уның уҡыусылары араһында профессорҙар В. А. Хайдерих, Г. Ф. Воронин, В. П. Васильев һәм башҡалар бар.

Ғилми хеҙмәттәре үҙгәртергә

Я. И. Герасимов хеҙмәттәре буйынса органик булмаған матдәләр термодинамикаһы буйынса белгестәрҙең ватан мәктәбе уҡый һәм үҫешә. Күп йыллыҡ фәнни эшмәкәрлеге осоронда Я. И. Герасимов ике йөҙҙән ашыу хеҙмәт, шул иҫәптән күп томлы «Төҫлө металлургияла химик термодинамика» монографияһын баҫтырып сығара, был хеҙмәте 1933—1934 һәм 1960—1973 йылдарҙа ике тапҡыр нәшер ителә. 1963 һәм 1973 йылдарҙа нәшер ителгән ике томлыҡ «Курс физической химии» дәреслеге донъяның күп телдәренә тәржемә ителә, уның авторҙарының береһе — Герасимов.

Төп хеҙмәттәре:

  • Герасимов Я. И., Гейдерих В. А. . Термодинамика растворов. — М.: МГУ, 1980. — 184 с.
  • Герасимов Я. И. и др. Учебное пособие «Химическая термодинамика в цветной металлургии». Практические работы по физической химии / Под ред. проф. Фроста А. В.. — М.: МГУ, 1951. — 56 с.
  • Герасимов Я. И. и др. Химическая термодинамика в цветной металлургии. Справочное руководство в 8 томах. — М.: Металлургизат, 1960. — Т. 1. — 230 с.
  • Герасимов Я. И. и др. Химическая термодинамика в цветной металлургии. Справочное руководство в 8 томах. — М.: Металлургизат, 1960. — Т. 2. — 262 с.
  • Герасимов Я. И. и др. Курс физической химии. Для хим. фак. ун-тов / Под общ. ред. чл.-кор. АН СССР проф. Герасимова Я. И.. — М., 1964. — Т. 1.
  • Герасимов Я. И. и др. Курс физической химии. Для хим. фак. ун-тов. — 2-е, испр.. — М., 1969.

Редакцион-нәшриәт эшмәкәрлеге үҙгәртергә

Я. И. Герасимовтың редакция-нәшриәт эшмәкәрлегендә әүҙем ҡатнашыуы 1953 йылда, СССР Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты итеп һайланғандан һуң башлана. Күп йылдар дауамында ғалим СССР Фәндәр академияһының химик термодинамика буйынса ғилми советын етәкләй, теоретик һәм ғәмәли химия халыҡ-ара союзы комиссияһында СССР вәкиле була. Бер нисә йыл сит ил әҙәбиәте нәшриәтендә химик әҙәбиәт редакцияһы менән етәкселек итә, ә 1964 йылдан, был нәшриәт һәм Сит телдәрҙә дәүләт әҙәбиәт нәшриәте үҙгәртеп ҡоролғандан һуң, яңы «Мир» нәшриәтенә етәкселек итә. Герасимов «Химик термодинамика» халыҡ-ара журналының редколлегия ағзаһы була. 1958 йылдан алып ғүмеренең һуңғы көндәренә тиклем Я. И. Герасимов "Физик химия журналы"ның баш мөхәррире була.

1983 йылдың 17 мартында Мәскәүҙә вафат була. Кунцово зыяратында ерләнгән.

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре үҙгәртергә

  • Ленин ордены (1951),
  • Октябрь Революцияһы ордены (1973),
  • Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1978),
  • миҙалдар.
  • СССР Дәүләт премияһы лауреаты (1981)[1].

Хәтер үҙгәртергә

2003 йылдың 29-30 сентябрендә, Яков Иванович Герасимовтың тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы, Рәсәй Фәндәр академияһының химик термодинамика һәм ярымүткәргесле материалдар фәненең физик-хими нигеҙҙәре буйынса ғилми советтары, Рәсәй төп тикшеренеүҙәр фонды һәм ҡайһы бер коммерция предприятиелары ҡатнашҡан Герасимов уҡыуҙары ғилми конференцияһы үткәрелә. Конференцияға Рәсәйҙең 15 төбәгенең һәм БДБ илдәренең (Белоруссия, Ҡаҙағстан, Украина) 35 ғилми һәм уҡыу йорттарынан 200-ҙән ашыу ғалим һәм уҡытыусы саҡырыла. Конференция программаһына юғары уҡыу йорттарында уҡытыуҙан алып аныҡ һөҙөмтәләрен фән һәм техникала ҡулланыуға тиклем физик химияның киң спектр мәсьәләләре буйынса фекер алышыу индерелә.

Шәхси сифаттары үҙгәртергә

Яков Ивановичтың хеҙмәттәштәре, ғалимдың айырым шәхси сифаттары уның төрлө ғилми коллективтар һәм ойошмалар менән етәкселек итеүҙәге уңыштарын билдәләй, тип иҫәпләй. Демократия, ғәжәйеп әҙәп, хеҙмәттәштәренең абруйын хөрмәт итеү, уларҙың фәнни идеяларын дәртләндереү һәм нәзәкәтле ҡурсалау — Яков Ивановичты уратып алғандарҙың барыһы ла юғары баһалаған характер һыҙаттары. Я. И. Герасимовтың әңгәмәсене тыңлау һәм уларға ярҙам итеү һәләте ғәжәпләндергес һәм, ҡағиҙә булараҡ, уның менән аралашҡандан һуң әлегә тиклем дөрөҫ булып күренгән ҡарарҙар ҡабул ителә. Аҡыллы, тыныс, изге күңелле, әммә үҙенең хаҡлығына инанғанда ныҡышмалы, шул уҡ ваҡытта конъюнктур фекерҙәр йәки шәхси файҙаға бәйле ситуацияларҙа һәр ваҡыт айырым принципиаллек күрһәтә — был гүзәл кеше, уҡытыусы, ғалим шулай иҫтә тотола.

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә