Абҙаҡ (Белорет районы)

Абҙаҡ (рус. Абзаково; икенсе атамаһы Төбәк) — Башҡортостан Республикаһының Белорет районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 1331 кеше булған. ОКАТО коды — 80211804001.

Ауыл
Абзаково башҡ. Абҙаҡ
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Белорет
Координаталар	53°49′46″ с. ш. 58°35′39″ в. д.
Климат тибы	континенталь
Халҡы	↘1331 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар, урыҫтар
Конфессиональ составы	сөнни мосолмандар, православтар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453565
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 211 804 001
Код ОКТМО	80 611 404 101
Номер в ГКГН	0523640
Абзаково

Географик урыны

Ауыл Ҡолсоғаҙы йылғаһы (Кесе Ҡыҙылдың ҡушылдығы) буйында, Белорет ҡалаһынан көньяҡ-көнсығышта 20 саҡрым, Яңы Абҙаҡ тимер юл станцияһынан төньяҡ-көнбайышта 5 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Тирә-яҡтан Уралтау һәм Ҡырҡтытау һырттары уратып алған. Янында Бикәмбәт һәм Һалмаурҙы тауҙары бар.

Тарихы

Абҙаҡ курорты

Абҙаҡ (Төбәк) ауылына 1795 йылда Балағаҙы йылғаһы буйында Нуғай даруғаһы Күбәләк олоҫо башҡорттары нигеҙ һалғандар һәм олоҫ старшинаһы Абҙаҡ Байымов исеме менән атағандар. Абҙаҡ үҙе Байым ауылына нигеҙ һалған тархан Байым Киҙрәевтың улы булған.

Ауыл ошо йылға буйындағы барлыҡ 13 күбәләк ауылының иң ҙурыһы була. Был йортта 219 кеше йәшәгән, 31 хужалыҡтан торған. 1859 йылғы рәүиздә 79 йорт һәм 638 кеше һаналған. Тәүге совет халыҡ иҫәбен алыу, хужалыҡтар һаны һаҡланып ҡалып, халыҡ иҫәбенең иһә яртылаш кәмеүен билдәләгән.

Абҙаҡтың баш балаһы Хоҙайҙатжил 1749-1839 йылдарҙа йәшәй, уның улдары Бикбулат (уның улдары Ҡунаҡҡужа, Йыһанша), Ташбулат (уның улдары Баймөхәмәт, Динмөхәмәт), Абдуллатиф (уның улдары Әбделмәннәф, Әбделхәким). Уртансы улы Юлдашбай Абҙаҡов 1786-1845 йылдарҙа, кесеһе Миңлебай Абҙаҡов 1794-1834 йәшәгән.

Ә бына киң таралған фамилияларҙы башлап ебәреүселәрҙең исемдәре - Иштимер, Ҡаһарман, Бикәй, Йәноҙаҡ, Сибай Аҡбулатовтар. Сибай Ямашев 14-се башҡорт полкы составында 1814 йылдың 19 мартында Парижды алыуҙа ҡатнашҡан.

Халыҡ малсылыҡ менән шөғөлләнгән. Йәйләүҙәргә Урал тауы битләүҙәре буйындағы Сыуаҡ Йорт, Мәйтәм инештәре һәм Ҡолсоғаҙы йылғаһы буйына сыҡҡандар. XIX быуаттың 40-сы йылдары башында 70 йорттан 65 тирмә менән күсеп йөрөгәндәр.

465 кешенең 475 аты, 250 һыйыры, 246 һарығы, 55 кәзәһе булған. Игенселек аҡрынлап ҙурыраҡ майҙандар яулай башлай. Ауылдың 212 дисәтинә һөрөнтө ере булған. Оло Ҡыҙылда - 7 тирмән эшләп торған. Бөтә халыҡ иҫәбенә 240 бот ужым һәм 1620 бот яҙғы иген сәселгән.

Хәҙерге ваҡытта Абҙаҡ ауылында мәктәп, амбулатория, мәсет, китапхана, мәҙәниәт һарайы, ҡунаҡханалар бар.

Ауыл янында киң билдәле тау саңғыһы спорты комплексы һәм курорты ойошторолған.

Транспорт

Ауыл аша Р316 Стәрлетамаҡ — Белорет — Магнитогорск автомобиль юлы үтә.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	356
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	822
1959 йыл 15 ғинуар	962
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	1045
2002 йыл 9 октябрь	1286
2010 йыл 14 октябрь	1331	633	698	47,6	52,4

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле шәхестәре

• Роза Аҡкучукова (1950—8.02.2021), йырсы. 1973 йылдан хәҙерге Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының вокалсыһы, 1999 йылдан — баш администраторы. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2009).
• Баймөхәмәтов Айгиз Ғиззәт улы — башҡорт журналисы һәм яҙыусыһы, Шәйехзада Бабич исемендәге Дәүләт йәштәр премияһы лауреаты.
• Йомағужин Йәрмө­хәмәт Йомағужа улы — 1944 йылда Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған ҡыҙылармеец, ике «Ҡыҙыл Йондоҙ» ордены һәм «Батырлыҡ өсөн» миҙалы менән бүләкләнгән.
• Лотфуллин Әхмәт Фәтҡулла улы (4 февраль 1928 йыл — 10 июль 2007 йыл) — СССР-ҙың (1989) һәм РСФСР-ҙың халыҡ, Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы.
• Садиҡова Гөлйемеш Хәйрулловна - Ҡасим Дәүләткилдеев исемендәге республика һынлы сәнғәт гимназия-интернаты директоры, Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы.
• Әхмәҙин Әфтәх (Әфтәхетдинов Әхмәҙин Мөхәмәтдин улы) (31.10.1947) — шағир, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Республикаһының Яҙыусылар сюздары ағзаһы.

Ерләнгәндәр

СССР-ҙың (1989) һәм РСФСР-ҙың халыҡ (1982), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған рәссамы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты, Әхмәт Лотфуллин Әбйәлил районының Асҡар ауылында тыуған, мәгәр кесе йәштә сағында уҡ Абҙаҡҡа күсеп килгән булғандар Рәссам был ауылда бик йыш булған, сөнки унда туғандары йәшәгән, байтаҡ геройҙары тап ошо ауыл кешеләре, туғандары. Абҙаҡ урта мәктәбенә тап шуның өсөн атаҡлы рәссам исеме бирелгән дә инде. Ауылда шулай уҡ уның музейы ла ойошторолған.Рөссамдың мәңгелек йорто ла, үҙенең васыяты буйынса, ошонда.

Йырсы Роза Аҡкучукова ла бында ерләнгән. Был да уның үҙенең теләге буйынса эшләнгән. Яҙыусы Айгиз Баймөхәмәтов уның тураһындағы иҫтәлегендә ошолай яҙа: …осрашыуҙарҙың бере­һенән һуң ҡайтырға сыҡҡанда Роза апай шаярыу ҡатыш әйтеп һалды: «Бына беҙҙең күп кенә коллегалар донъя ҡуйғас, ҡалала ерләнә. Ошондай матур ауылыбыҙ булып та, нисек сит ерҙә ятмаҡ кәрәк?! Мәшһүр рәссамыбыҙ Әхмәт Лотфуллин да васыят итеп, Абҙаҡта ерләнде бит. Һуңғы төйәгең матур тыуған ереңдә булыу ҙа — оло бәхет! — тине»..

Ауыл ваҡытлы матбуғатта

• Мөхәмәҙиева Э. Абҙаҡтар уңайлы, матур тормош яҡлы. «Башҡортостан» гәзите, 2018, 30 ноябрь.
• Мөхәмәҙиева Э. Атаһының данын ҡайтарҙы. «Башҡортостан» гәзите, 2016, 19 ғинуар.

Видеояҙмалар

• YouTube сайтында Видео Роза Аккучукова - Һин ултыртҡан муйыл
• YouTube сайтында Видео Айгиз Баймухаметов
• YouTube сайтында Видео Ахмат Лутфуллин, народный художник Башкортостана.

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.

Һылтанмалар

• Абҙаҡ (Белорет районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 26 февраль 2021)
• История села Абзаково
• Железнодорожный разъезд Новоабзаково и село Абзаково со спутника
• Горнолыжный курорт Абзаково
• Еще о горнолыжном курорте 2011 йыл 10 июнь архивланған.
• Фотоальбомы в Абзаково 2011 йыл 10 июнь архивланған.
• Про Абзаково
• Фото Абзаково
• Аквапарк Абзаково
• Динопарк
• Зоопарк в Абзаково