Википедия

Ҡырым иҡтисады

Ҡырым иҡтисадының төп тармаҡтарына сәнәғәт (530-ҙан ашыу эре һәм урта предприятие), туризм, төҙөлөш, ауыл хужалығы, сауҙа, һаулыҡ һаҡлау ҡарай. Ҡырым Республикаһының Рәсәйҙең эске тулайым продуктына индергән өлөшө 2019 йылда 0,5 % тәшкил итә (Росстат)

Әлеге ваҡытта Ҡырымда ирекле иҡтисади зона режимы ғәмәлдә.

Тарихы үҙгәртергә

Сәнәғәт үҙгәртергә

 
Керчь ҡалаһындағы «Залив» заводында 22800 ракета карабы проекты

Сәнәғәттең төп тармаҡтары булып аҙыҡ-түлек, химия, суднолар төҙөү, углеводородтар етештереү, электр энергетикаһы тора.

2016 йылда Ҡырымда сәнәғәт етештереүе күләме 101 миллиард һум тәшкил итә, шул иҫәптән[1]:

  • Файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу — 10 %
  • Эшкәртеү производстволары — 60 %
    • Аҙыҡ-түлек сәнәғәте — 26 %
    • Химия производствоһы — 15 %
    • Машиналар эшләү — 10 %
  • Электр энергияһы, газ һәм һыу етештереү һәм бүлеү — 30 %

2019 йылда Севастополдә сәнәғәт етештереү күләме 13,4 процентҡа арта. Ҡырымдың эре сәнәғәт предприятиелары араһында: «Море» суднолар төҙөү заводы, «Залив» суднолар төҙөү заводы, «Черноморнефтегаз» (нефть һәм газ сығарыу), «Массандра» (шарап етештереү), Көньяҡ-Көнбайыш Титан диоксиды етештереү заводтары.

2015 йылда Ҡырымдың сәнәғәт етештереүе индексы 12,4 процентҡа, 2016 йылда 4,6 процентҡа арта[2][3].

Ауыл хужалығы үҙгәртергә

Ҡырымда ауыл хужалығы алға киткән. Ул игенселектә, малсылыҡта, баҡсасылыҡта, виноград, йәшелсә үҫтереүҙә, шулай уҡ эфир майы культураларын (лаванда, роза, шалфей) үҫтереүҙә махсуслашҡан.

2015 йылда Ҡырымда ауыл хужалығы продукцияһын етештереү күләме 61,8 миллиард һум тәшкил итә[2].

2020 йылдың 11 айында Ҡырым Республикаһынан 15,0 мең тонна ауыл хужалығы продукцияһы экспортҡа сығарыла. 45,1 % ит һәм ит субпродукттарына, атап әйткәндә, ҡош ите, сусҡа ите һәм сусҡа майы, тура килә — был продукцияның 6,8 мең тоннаһы (бер йыл элеккегә ҡарағанда 21,8 процентҡа күберәк). Дөйөм суммаһы 8,6 миллион АҠШ доллары күләмендә экспортҡа сығарыла. Төп импортерҙар — Украина (3,2 мең тонна) һәм Ҡытай (2,7 мең тонна), шулай уҡ Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Абхазия, Әрмәнстан, Тажикстан һәм Үзбәкстанға экспортлана.

Алкоголь һәм алкоголһеҙ эсемлектәр Ҡырым агроэкспортының дөйөм күләменең 21,5 % тәшкил итә. Сит илгә был продукция 3,2 мең тонна (4,2 миллион АҠШ доллары, алдағы йыл менән сағыштырғанда 12,9 % аҙыраҡ) сығарыла. Эсемлектәрҙең төп күләме Украинаға (2,7 мең тонна), Белоруссияға (0,3 мең тонна), Ҡаҙағстан, Израиль һәм Ҡытайға (0,1 мең тонна) һ. б), Үзбәкстан һәм Ҡырғыҙстанға оҙатыла.

Шәкәр һәм кондитер изделиелары республика экспортының 16,6 % -ын биләй. Бөтә был продукция Украинаға сығарыла.

Ҡырым агроэкспортында йәшелсәләргә һәм ҡайһы бер ашарға яраҡлы тамыраҙыҡтарға һәм бүлбе емештәргә 11 ай эсендә 6,9 % тура килә һәм Украина сығара.

Отчет осоронда иттән, балыҡтан йәки ҡыҫала һымаҡтарҙан, моллюскыларҙан йәки башҡа һыу умыртҡаһыҙҙарынан әҙерләнгән аҙыҡ-түлекте сит илгә оҙатыу агросәнәғәт комплексы продукцияһының 2,6 процентын тәшкил итә. Ҡаҙағстан (0,3 мең тонна) һәм Әрмәнстанға (0,1 мең тонна) күпләп оҙатылала.

Йәшелсә, емеш-еләк, сәтләүек йәки үҫемлектәрҙең башҡа өлөштәрен эшкәртеү продукттарына республика агроэкспортының 2,1 проценты тура килгән. Анализланған осорҙа 0,2 млн долларлыҡ 0,3 мең тонна продукция сығарылған (былтырғыға ҡарағанда 37,9 % күберәк). Бөтә етештерелгән продукция Украинаға экспортлана[4].

Үҫемлекселек үҙгәртергә

2021 йылда республикала иген һәм ҡуҙаҡлы культураларҙың тулайым йыйылмаһы 1476 мең тонна (2020 йылға ҡарата — +60,5 %), майлы культуралар 127 мең тонна (+78,2 %) тәшкил итә. 2021 йылда бойҙай сәсеү майҙаны 2,2, техник культуралар 10,5 процентҡа арттырыла. 2020 йылға Ҡырымда ауыл хужалығы продукцияһының етештереү индексы 118 % тәшкил итә. Ҡырымдан ауыл хужалығы продукцияһын экспортлау 17 миллион АҠШ доллары тәшкил итә — 143,3 %. Ете йыл эсендә 17 мең гектар тергеҙелгән ерҙәр сафҡа индерелә[5].

Ҡырымда иген хужалығы үҫешкән. 2017 йылда 1,7 млн тонна иген йыйып алына — был һуңғы йылдарҙа рекордлы уңыш[6]. Ҡырымда иген уңышы күләме ярымутрау халҡының ихтыяжынан яҡынса ике тапҡырға күберәк.

Шулай уҡ йәшелсәселек үҫешкән. 2014 йылда 414 мең тонна йәшелсә һәм 388 мең тонна картуф етештерелә[7].

Үҫемлекселек продукцияһының башҡа төрҙәрен етештереү (2014 йыл)[8]:

2022 йылда 540 мең гектар ужым һәм 259 мең гектар яҙғы культуралар сәселә[9].

Автомобиль транспорты үҙгәртергә

2015 йылда Ҡырымда автомобиль транспортының йөк әйләнеше 128 миллион тонна-км, пассажирҙар әйләнеше — 2,14 млрд пассажир-км тәшкил итә[10].

2015 йылда Ҡырымдың юл селтәрен үҫтереүгә 6 миллиард һум аҡса бүленә, бер йыл эсендә 219 километр автомобиль юлдары ремонтлана[11].

Ҡырымды Рәсәй менән Ҡырым күпере бәйләй. Күпер аша автомобиль хәрәкәте 2018 йылдың 16 майынан башлана. Керчь һәм Севастополь араһында 253 км оҙонлоғондағы «Таврида» федераль автомобиль юлы төҙөлә.

Тимер юл транспорты үҙгәртергә

Ҡырым тимер юл транспорты 2015 йылда 3,5 млн тонна йөк һәм 62 мең пассажир ташыған[2].

Һауа транспорты үҙгәртергә

Ҡырымдың иң ҙур аэропорты — Симферополь халыҡ-ара аэропорты. Ҡырымдың Рәсәйгә ҡушылыуынан һуң аэропорт аша пассажирҙар ағымы 2013 йылда — 1 миллион кешенән 2014 йылда — 2,8 миллионға, 2015 йылда — 5,0 миллионға һәм 2016 йылда 5,2 миллионға етә[2][12][13].

Әлеге ваҡытта ул Рәсәй аэропорттары араһында хеҙмәтләндерелгән пассажирҙар һаны буйынса 7-се урында.

2016 йылдың майында «Симферополь» аэропортында майҙаны 78 мең м² тәшкил иткән яңы терминал төҙөлә башлай, дөйөм эштәр хаҡы 32 миллиард һумға баһалана. Терминал 7 миллионға тиклем пассажир ҡабул итә ала. 2018 йылдың яҙында төҙөлөш эштәренең беренсе сираты тамамлана, 2018 йылдың 16 апрелендә яңы терминал беренсе рейсты ҡабул итә[14].

Статистика үҙгәртергә

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Ҡырымдың тулайым төбәк продукты, млрд грн[15]/ һум[16][17] 38 44,5 46,4 189 266 328 346 391 469
Ҡырымдың тулайым төбәк продукты, $млрд[16][17][18] 4,8 5,6 5,8 4,9 4,4 5,0 5,9 6,2 7,2
Ҡырымдың тулайым төбәк продуктының физик күләменең үҫеше, % үткән йылға[19][17] 8,5 6,0 3,9 4,8 3,1
Рәсәйҙең тулайым өҫтәлгән ҡиммәтендә Ҡырымдың өлөшө, %[16] 0,32 0,40 0,49 0,48 0,48 0,49
Ҡырымда төп капиталға инвестициялар, миллиард һум[20] 26 48 75 196 296
Ҡырымда төп капиталға инвестициялар, мл млрд[20] 0,7 0,8 1,1 3,4 4,7
Ҡырымдың сәнәғәт производствоһы индексының үҫеше, % үткән йылға -9,9[21] 12,4[21] 4,6[22] 0,1[23] 8,2[24] 17,4[25]
Ҡырымда торлаҡ төҙөлөшө күләме, мең. м2 634[26] 253[27] 285[28] 834[29] 764[24] 782,1[30]
Ҡырымда уртаса айлыҡ эш хаҡы, һум 22440[31] 24140[31] 26165[31] 29188[32]
Ҡырымда уртаса айлыҡ эш хаҡы, $ 367[31] 365[31] 448[31] 466[32]

Шулай уҡ ҡарағыҙ үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ↑ Объём отгруженных товаров собственного производства, выполненных работ и услуг по видам промышленной деятельности1,2) по Республике Крым в январе-декабре 2016 года. Дата обращения: 18 июль 2017. Архивировано из оригинала 24 март 2017 года. 2017 йыл 24 март архивланған.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Итоги социально-экономического развития Республики Крым за 2015 год. minek.rk.gov.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 31 август 2021 года.
  3. ↑ ИНДЕКСЫ ПРОМЫШЛЕННОГО ПРОИЗВОДСТВА ПО ВИДАМ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ДЕКАБРЕ 2016 ГОДА. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 15 ноябрь 2017 года. 2017 йыл 15 ноябрь архивланған.
  4. ↑ Республика Крым увеличила экспорт продукции АПК на 20,8% 15/12/2020. Дата обращения: 6 апрель 2021. Архивировано 19 ғинуар 2021 года.
  5. ↑ В Минсельхозе Крыма подвели итоги 2021 года 31.12.2021. Дата обращения: 31 декабрь 2021. Архивировано 31 декабрь 2021 года. 2021 йыл 31 декабрь архивланған.
  6. ↑ Крым собрал более 1,7 млн тонн зерна впервые за восемь лет — Экономика и бизнес — ТАСС. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 27 август 2018 года.
  7. ↑ Сбор урожая и урожайность основных сельскохозяйственных культур, выращенных в хозяйствах всех категорий Республики Крым в 2014 году. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 25 октябрь 2017 года. 2017 йыл 25 октябрь архивланған.
  8. ↑ Сбор урожая и урожайность основных сельскохозяйственных культур, выращенных в хозяйствах всех категорий Республики Крым в 2014 году. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 25 октябрь 2017 года. 2017 йыл 25 октябрь архивланған.
  9. ↑ Глава Крыма Аксёнов: на 540 тысячах гектаров озимых культур получено 100 % всходов. 12 мая 2022
  10. ↑ Итоги социально-экономического развития Республики Крым за 2015 год. minek.rk.gov.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 31 август 2021 года.
  11. ↑ Итоги социально-экономического развития Республики Крым за 2015 год. minek.rk.gov.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 31 август 2021 года.
  12. ↑ Аэропорт Симферополя обогнал Сочи. news.allcrimea.net. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 7 июнь 2018 года. 2018 йыл 7 июнь архивланған. // Новости Крыма
  13. ↑ Аэропорт Симферополя назвал пятёрку популярных направлений в 2016 году. ria.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 30 август 2018 года. // РИА Новости, 11.01.2017.
  14. ↑ Строительство нового аэропорта Симферополя идёт по графику. realty.ria.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 30 август 2018 года. // РИА Новости, 25.05.2017.
  15. ↑ Валовой региональный продукт 2005-2014, Державна Служба Статистики України. Дата обращения: 22 август 2020. Архивировано 1 февраль 2020 года.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Валовой региональный продукт по субъектам Российской Федерации в 1998—2017 гг. www.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 1 март 2020 года.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Национальные счета. Дата обращения: 14 июнь 2021. Архивировано 14 июнь 2021 года. 2021 йыл 14 июнь архивланған.
  18. ↑ пересчёт из гривен по среднегодовым курсам НБУ 2020 йыл 4 ноябрь архивланған.
  19. ↑ Индексы физического объёма валового регионального продукта в 1998—2017 гг. Росстат. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 14 июль 2019 года.
  20. ↑ 20,0 20,1 Инвестиции в основной капитал по субъектам Российской Федерации. www.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 19 август 2019 года.
  21. ↑ 21,0 21,1 Закон Республики Крым «О стратегии социально-экономического развития Республики Крым до 2030 года». Принят Госсоветом Крыма 28 декабря 2016 года. rk.gov.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 29 март 2018 года.
  22. ↑ Индексы промышленного производства по видам деятельности в декабре 2016 года. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 15 ноябрь 2017 года. 2017 йыл 15 ноябрь архивланған.
  23. ↑ Индексы промышленного производства по видам деятельности в декабре 2017 года. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020.(недоступная ссылка) Проверено Февраль 2020.
  24. ↑ 24,0 24,1 Показатели для мониторинга процессов в реальном секторе экономики и социальной сфере Республики Крым в 2018 году. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 12 июль 2019 года. 2019 йыл 12 июль архивланған.
  25. ↑ Показатели для мониторинга процессов в реальном секторе экономики и социальной сфере Республики Крым в 2019 году. Дата обращения: 22 август 2020. Архивировано 18 ғинуар 2021 года.
  26. ↑ О прогнозе социально-экономического развития Республики Крым на 2017 финансовый год и на плановый период 2018 и 2019 годов. rk.gov.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 25 октябрь 2017 года.
  27. ↑ ЖИЛИЩНОЕ СТРОИТЕЛЬСТВО в 2015 году. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020.(недоступная ссылка) Проверено Февраль 2020.
  28. ↑ Показатели для мониторинга процессов в реальном секторе экономики и социальной сфере Республики Крым в 2016 году. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 15 ноябрь 2017 года. 2017 йыл 15 ноябрь архивланған.
  29. ↑ Жилищное строительство в 2017 году. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 19 февраль 2018 года. 2018 йыл 19 февраль архивланған.
  30. ↑ О жилищном строительстве в 2019 году. Дата обращения: 22 август 2020. Архивировано 13 май 2020 года.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 31,5 ДИНАМИКА СРЕДНЕМЕСЯЧНОЙ НОМИНАЛЬНОЙ НАЧИСЛЕННОЙ ЗАРАБОТНОЙ ПЛАТЫ РАБОТНИКОВ ПО ПОЛНОМУ КРУГУ ОРГАНИЗАЦИЙ ПО ВИДАМ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ КРЫМ. crimea.gks.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано из оригинала 21 сентябрь 2018 года. 2018 йыл 21 сентябрь архивланған.
  32. ↑ 32,0 32,1 Крымстат: Средняя начисленная зарплата в Крыму в 2018 году составила более 29 тысяч рублей. kianews24.ru. Дата обращения: 5 февраль 2020. Архивировано 3 май 2019 года.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҡырым_иҡтисады&oldid=1240641» битенән алынған