Юныс (Ҡыйғы районы)

Юныс (рус. Юнусово) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Үрге Ҡыйғы ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 161 кеше. Почта индексы — 452500, ОКАТО коды — 80236815003.

Ауыл
Юнусово башҡ. Юныс
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡыйғы районы
Ауыл биләмәһе	Үрге Ҡыйғы ауыл Советы
Координаталар	55°21′40″ с. ш. 58°36′42″ в. д.
Халҡы	↘161 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452500
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 236 815 003
ОКТМО коды	80 636 415 111
Юнусово

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 6 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 6 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 49 км

Юныс ауылы Ҡыйғы йылғаһы буйында, район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан көньяҡҡа 6 километрҙа һәм тимер юл станцияһы Һилейәнән (Силәбе өлкәһе) төньяҡ-көнбайышҡа табан 49 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Юныс ауылына, фаразланғанса, XIX быуаттың икенсе яртыһында Златоуст өйәҙе территорияһында нигеҙ һалынған.

Юныс (Әбҡәҙир) Ҡошсо улусының бөгөнгө көнгә тиклем Ҡыйғы районына ҡараған берҙән-бер ауылы.

Юныстың улы 1777 йылдағы поход старшинаһы Мөхәмәтрәхим Юнысов, уның улдары Динмөхәмәт, Әлмөхәмәт, Ишмөхәмәт, Дусмөхәмәт, Ғәбдрәхим булғаны билдәле. Әбҡәҙир тураһында материалдар юҡ.

1796 йылда 17 хужалыҡта 110 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр.

1816 йылда 32 йортта 98 ир-ат һәм 84 ҡатын-ҡыҙ булған.

1842 йылда 248 кешегә 39 сирек ужым һәм 362 сирек яҙғы ашлыҡ сәселгән. 48 йортта барлығы 188 ат, 157 һыйыр, 133 һарыҡ һәм 51 кәзә аҫыралған.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1812	Дыуан улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	-се йорт	4-се Загорный Башҡорт кантоны	Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Троицк өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Өфө өйәҙе Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Үрге Ҡыйғы улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	биләмәһе	Үрге Ҡыйғы өйәҙе	Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан)	РСФСР
1926	Үрге Ҡыйғы улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Үрге Ҡыйғы ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Үрге Ҡыйғы ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Үрге Ҡыйғы ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

1859 йылда 42 йортта 142 ир-ат һәм 126 ҡатын-ҡыҙ булған.

XIX быуат аҙағында 16 йортта 51 ир-ат һәм 40 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

Юныс ауылында 1920 йылда 30 йортта 173 башҡорт йәшәгән.

Әлеге көндә Юныс ауылында балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб бар.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	110
1920 йыл 26 август	173
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	193
1959 йыл 15 ғинуар	166
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	120
2002 йыл 9 октябрь	178
2010 йыл 14 октябрь	161	83	78	51,6	48,4

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

• Салауат Юлаев урамы (рус.  Салавата Юлаева (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Урмандар:

Йылғалар:

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Иҫтәлекле урындары

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Әйле
• Ҡошсо

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)

Һылтанмалар

• Юныс (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Карта д. Юнусово. Улицы
• Совет муниципальных образований Республики Башкортостан.