Көсөк (Учалы районы)

Көсөк, Ай-Көсөк рус. Кучуково — Башҡортостандың Учалы районындағы ауыл, Илсеғол ауыл советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны — 72 кеше. Почта индексы — 453715, ОКАТО коды — 80253820007.

Ауыл
Көсөк Көсөк
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Учалы районы
Ауыл советы	Илсеғол
Координаталар	54°50′13″ с. ш. 59°54′43″ в. д.
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 253 820 007
ОКТМО коды	80 653 420 116
Көсөк

Тарихы

Көсөк ауылы 1834 йылда тәүге төпләнеүсе исеменән барлыҡҡа килә, унда 98 кеше йәшәй. Көсөктөң улдары билдәле. Өлкән улы Айҙарәли, кесе улы Айҙәрбәк Көсөков. 25 йылдан һуң ауылда 18 хужалыҡта 202 кеше иҫәпләнә. 1859 йылда Көсөк ауылында 18 хужалыҡ иҫәпләнгән, унда рәүиз 38 ғаилә асыҡлаған. 103 кешенең 180 аты, 40 һыйыры, 150 һарығы, 15 баш кәзәһе булған. Һандар күсмә хужалыҡтың килемһеҙлеген күрһәтә. Шул уҡ 1842 йылда 40 бот ужым һәм 392 бот яҙғы иген сәселгән. Айырым кешеләр йөҙ боттан ашыу иген сәскән. Былар — Сибай Ғәбделғәзизов, Байморат Аҡкөсөкөов, Әхмәт Байгильдин, Абүбәкер Сәйетов һәм Бикбай Ғәбделғәзизовтар.

2008 йылға тиклем Һөйөндөк ауыл Советына ингән.

"Башҡортостан Республикаһының административ-территориаль ҡоролошона түбәндәге үҙгәрештәрҙе индерергә:

43) Учалы районы буйынса:

б)Илсеғол ауылында административ үҙәге менән «Илсеғол ауыл Советы» атамаһын һаҡлап, Илсеғол һәм Һөйөндөк ауыл советтарын берләштерергә.

Һөйөндөк ауыл советының Көсөк, Һөләймән, Һөйөндөк, Устиновка ауылдарын Илсеғол ауылы Советына индерергә.

Илсеғол ауыл Советының сиктәрен күрһәтелгән схема картаһына ярашлы раҫларға.

Һөйөндөк ауыл Советын мәғлүмәттәр иҫәбенән төшөрөп ҡалдырырға.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	72	40	32	55,6	44,4

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — башҡорттар (100  %).

Ауылда башҡорт теленең көнсығыш һөйләш теле — мейәс һөйләше ныҡ үҫешкән.

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ревизия материалдары

1816 йылда Көсөк ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Учалы): 92 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Һөйөндөк): 7 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Устиново): 11 км.

Билдәле шәхестәре

• Таһиров Зияф Саяп улы (1909—) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, гвардия подполковнигы, ике тапҡыр Ҡыҙыл Йондоҙ ордены, ике тапҡыр Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры.
• Исхаҡова Фәниҙә Әғзәм ҡыҙы (1965 т.) — яҙыусы. Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы ағзаһы (1997).
• Манатов Шәриф Әхмәтйән улы (1892—1936) — башҡорт дәүләт эшмәкәре, Башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте етәкселәренең береһе, Башҡортостан автономиялы республикаһына нигеҙ һалыусыларҙың береһе. Көсөк ауылы зыяратында ерләнгән.
• Мортазин Муса Лот улы (20.02.1891—27.09.1937) — башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәре, дәүләт һәм хәрби эшмәкәр. Башҡортостан Үҙәк башҡарма комитеты рәйесе (1921—1922), Айырым башҡорт кавалерия бригадаһы командиры (1919—1920). Комбриг (1935). Сәйәси золом ҡорбаны.
• Мортазин Дауыт Лот улы (1893—1926) — башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәре. Башҡорт айырым кавалерия бригадаһының эскадрон командиры (1920). Күбәләк-Тиләү улусы башҡарма комитеты рәйесе.
• Мортазин Ибраһим Ғаззали улы (? — 1920) — башҡорт милли-азатлыҡ хәрәкәте эшмәкәре, Айырым Башҡорт кавалерия бригадаһының 28-се полкы командиры (1920).

Урамдары

• Манатов урамы (рус. улица Манатова)
• Мортазин урамы (рус. улица Муртазина)
• Шишмә урамы (рус. Родниковая улица)
• Хәбиб Әйүпов урамы (рус. улица Хабиба Аюпова)
• Һандуғас урамы (рус. улица Хандугас)

Тирә-яҡ мөхит

• Күк Дүнән тауы
• Күк Дүнән йылғаһы
• Әсеташ ташы

Һылтанмалар

• 1816 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. - Справочник. Уфа: ГУП РБ "Издательство "Белая Река", 2007. -416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 24. — ISBN 978-5-295-04683-4.