Иҫке Ҡалмаш

Иҫке Ҡалмаш (рус. Старокалмашево) — Башҡортостан Республикаһының Саҡмағош районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 1849 кеше булған. Почта индексы — 452206, ОКАТО коды — 80256850001.

Ауыл
Иҫке Ҡалмаш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Саҡмағош районы
Координаталар	55°07′27″ с. ш. 54°49′31″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Телефон коды	34796
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 256 850 001
ОКТМО коды	80 656 450 101
ГКГН номеры	0520956
Иҫке Ҡалмаш

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	1849	863	986	46,7	53,3

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Гагарин урамы 2008 йылдың 20 июнь кисендә

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Саҡмағош): 12 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Бүздәк): 79 км

Ауыл тарихы

Иҫке Ҡалмаш ауылының ошо исемдәге йылға буйында урынлашыуы хаҡында 1709 йылда яһаҡлы крәҫтиән Ф. Г. Черемныйҙың башҡорт Усман Йәнырыҫовтан 3 һум аҡса алып тороуы тураһындағы документта яҙыла. XVIII быуаттың 30-сы йылдарынан алып Иҫке Ҡалмаш этник йәһәттән ҡатнаш ауылға әүерелә. 1730 йылдан 1739 йылға тиклем Дыуанай улусы башҡорттары яҙмалары буйынса, ауыл ерҙәренә мишәрҙәр индерелә. 1784 йылдан башлап керҙәшлек килешеүе буйынса бында типтәрҙәр ҙә йәшәй. XIX быуат башынан алып бында татар дәүләт крәҫтиәндәре лә төпләнә.

Мәсет

1795 йылғы һәм башҡа йылдарҙағы статистик мәғлүмәттәр 1730 һәм 1739 йылдарҙа мишәрҙәрҙең керҙәшлеге тураһындағы килешеү яҙмаларының булыуын шик аҫтына ҡуя. Сөнки улар 1795 йылдан һуң ғына ауыл общинаһына ҡабул ителгән.

1843 йылда 154 башҡортҡа 56 бот ужым һәм 728 бот яҙғы иген сәселгән, 24 бот картуф ултыртылған. Уларҙың 10 умартаһы булған. 8 мишәр 40 бот ужым һәм 72 бот яҙғы иген сәскән. Ауылда мәсет, 2 тирмән булған.

Башҡорт энциклопедияһы мәғлүмәте буйынса, 2002 йылда ауылда урта мәктәп, 2 балалар баҡсаһы, участка дауаханаһы, мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет була.

Билдәле шәхестәре

• Аҡсурина Фирүзә Исхаҡ ҡыҙы (21.01.1949), ғалим-зоотехник, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Биология фәндәре докторы (2001), профессор (2007).
• Кашаев Венер Нәбиулла улы (20.10.1949), хужалыҡ эшмәкәре. 1995–2005 йылдарҙа Бөрө автотранспорт предприятиеһының баш инженеры, директоры, 2005 йылдан — Дүртөйлө автотранспорт предприятиеһы директоры. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған транспорт хеҙмәткәре. Рәсәйҙең почётлы транспорт хеҙмәткәре, Почётлы автотранспорсы.
• Хисмәтуллин Нәзип Хәмәҙийәр улы (21.12.1927—16.11.2022), нефтсе, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1959—1987 йылдарҙа «Саҡмағош» нефть эшкәртеү станцияһы хеҙмәткәре. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985).

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с. — ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 16 ноябрь 2022)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 16 ноябрь 2022)

Һылтанмалар

• Иҫке Ҡалмаш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 16 ноябрь 2022)
• Сайт школы села Старокалмашево