Илсеғол (Миәкә районы)

Илсеғол (рус. Ильчигулово) — Башҡортостандың Миәкә районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 569 кеше. Почта индексы — 452089, ОКАТО коды — 80244828001.

Ауыл
Илсеғол башҡ. Ильчигулово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Миәкә районы
Ауыл биләмәһе	Илсеғол ауылы Советы (Миәкә районы)
Координаталар	53°49′23″ с. ш. 55°00′07″ в. д.
Нигеҙләнгән	1700
Халҡы	↘569 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452089
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 244 828 001
ОКТМО коды	80 644 428 101
ГКГН номеры	0523354
Илсеғол

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	692
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар	509
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	663
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	569	275	294	48,3	51,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Ҡырғыҙ-Миәкә): 49 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аксенов): 46 км

Урам исемдәре

• Дим (урамы), (рус. Демская (улица))
• Йәштәр (урамы), (рус. Молодежная (улица))
• Октябрь (урамы), (рус. Октябрьская (улица))
• Революцион (урамы), (рус. Революционная(улица))
• Совет (урамы), (рус. Советская (улица))

Ауыл тарихы

Илсеғол ауылына 17 быуаттың 2‑се яртыһында Нуғай даруғаһы Илекәй‑Мең улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һалған, тип фараз ителә. 1700 йылда керҙәшлек килешеүе буйынса бында Бөрйән улусы (ауылдың үҙҙәре ултырған өлөшөн Бөрйән-Илсеғол тип атағандар) һәм шулай уҡ даруғаның Тамъян улусы Ҡушый ауылы (хәҙерге Әбйәлил р‑ны) башҡорттары, 1762 йылда мишәрҙәр килеп ултырған, тип фаразлана.
Һуңғылары 1763 йылдың 22 июлендәге килешеү буйынса керҙәш сифатында ҡабул ителгәндәр. Ошо ауылдың Бөрйән улусы башҡорттары тураһында сығанаҡтарҙың береһендә былай тип әйтелә: " Уларҙың Ырымбур губернаһының Һаҡмар йылғаһы буйлап Верхнеурал өйәҙендә үҙҙәренең аҫаба ерҙәре бар, ләкин ысын төбәген белмәйҙәр. Акттары ла юҡ. Улар бында элек-электән. Унда күсергә теләйҙәр (йәғни үҙҙәренең аҫаба еренә). Уларҙың тамғалары бөтә бөрйәндәрҙең дөйөм тамғаһына тап килә- = —> — I (яғылбай).
Керҙәш башҡорттарҙың был ауылға керҙәшлек ваҡыты тураһында һөйләгәндә, 1822 йылда хорунжий Аман Дәүләтҡолов үҙенең үтенесендә былай тип яҙған: "122 йыл элек (йәғни 1700 йылда) улар батша Иван Васильевич тарафынан раҫланған ерҙә,Илекәй-мең улусы Илсеғол ауылында 20 йорт төҙөп,һөрөнтө ерҙәрҙе, бесәнлектәрҙе, урман биләмәләрен бергәләшеп, тиң файҙаланып, малсылыҡ менән шөғөлләнеп, йәнлек аулап, балыҡсылыҡ кәсебе менән шөғөлләнеп, 1821 йылға тиклем бәхәсһеҙ-ниһеҙ йәшәгәндәр. «Ҡапыл ауылдаштарыбыҙ һәм Ҡунҡаҫ халҡының яртыһынан күберәге беҙҙе, керҙәштәр тип атап, тәүҙә сабылған бесәндең 995 күбәһен тартып алыу менән ҡыҫырыҡлай башланы. Бәләбәй суды беҙҙе яҡламаны. 7143 йылдың 18 ғинуарында (йәғни, 1635 йыл) бирелгән хәтер ҡағыҙы буйынса, ер бөтәһенеке лә булып иҫәпләнә.» Асыҡланмаған сығанаҡтарһыҙ, Аман Дәүләтҡоловтың ата-бабаларының ошо ауылға керҙәшлек ваҡыты тураһында раҫлауҙарын иҫбатлау мөмкин түгел. Бәлки, был ауылдың ул ваҡытта исеме икенсерәк булғандыр. Ләкин Илсеғол — антропонимдан, документтарҙа тәүге тапҡыр 1738 йылда теркәлгән һәм һуңынан 14 улус старшинаһы булған Илекәй-Мең улусының аҫаба башҡорто Илсеғол Таймаҫов исеме менән бәйле. Уның тамғаһы — //
1795 йылда,13 йорттан 35 аҫаба башҡорт,22 йорттан 115 керҙәш башҡорт (башлыса бөрйәндәрҙән), шулай уҡ ике ғаиләнән 10 мишәр — атаһы һәм улының ҡатыны ревизия иҫәбенә алына. Икенсе сығанаҡтан мәғлүмәт. 1795 йылда Илсеғолда 37 йортта 160 кеше йәшәгән, 1865 йылда 44 йортта — 276 кеше (малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр; мәсет булған), Бөрйән-Илсеғолда 66 йортта — 305 кеше (малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр). 1906 йылда бер Илсеғол ауылы, 1920 йылда Иҫке Илсеғол (Яңы Илсеғол бүлендек ауылы 20 быуат башынан алып 2005 йылға тиклем булған) һәм Бөрйән‑Илсеғол ауылдары иҫәпкә алынған, 30‑сы йылдарҙан башлап улар хәҙерге исемде йөрөткән ауыл булараҡ бергә иҫәпкә алына. И. И.Ғүмәров, С. С.Яҡшығолов ошо ауылда тыуған.

Билдәле шәхестәр

• Илдар Ғүмәров (23.09.1958), башҡорт театр актёры. 1990 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1999).
• Яҡшығолов Сафуан Суфиян улы (апрель 1871 — июль 1931) —мәғрифәтсе-шағир, мулла һәм уҡытыусы. 1904—1905 йылдарҙағы рус-япон һуғышында ҡатнашыусы.

Видеояҙмаларҙа һәм матбуғатта

• YouTube сайтында Видео БСТ «Беҙҙең тормош» Илсеғол ауылы. Беҙҙең Керчь
• «Башҡортостан» гәзите «Тарих һөйләй изге Нарыҫтау»

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Керчь (ат)

Сығанаҡтар

• Данлыклы Керчь атыбыҙ. Илсеғол ауылы китапханаһы сайты
• Яугир ат — Керчь. 1986 йылғы фильм