Егәҙе (Белорет районы)

Егәҙе (рус. Зигаза) — Башҡортостан Республикаһының Белорет районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 638 кеше булған. ОКАТО коды — 80211816001. Егәҙе ауыл Советы үҙәге.

Ауыл
Егәҙе башҡ. Егәҙе
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Белорет
Ауыл биләмәһе	Егәҙе ауыл Советы
Координаталар	53°50′15″ с. ш. 57°19′45″ в. д.
Халҡы	↘638 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар, урыҫтар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453552
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 211 816 001
Код ОКТМО	80 611 416 101
Номер в ГКГН	0523220
Егәҙе

Тарихы

Егәҙе ауылы 1890 йылда Ырымбур губернаһының Верхнеурал өйәҙендә суйын етерштереү маҡсаты менән сауҙагәрҙәр Н.Д.Шамов һәм Н.С.Кальсин тарафынан нигеҙләнгән.

Торама Еҙем ҡушылдығы Егәҙе йылғаһы буйында урынлаша. Был йылғалар буйлап ағас, һал ағыҙып була, уларҙың ярҙарында 64 мейес төҙөйҙәр. Был завод өсөн йылына 40 мең күреп тиклем күмер яндырырға мөмкинлек биргән.

Завод Көньяҡ Уралда пар ярҙамында эшләгән тәүге завод була. Газ биш пар ҡаҙаны аҫтына һәм һауа йылытҡысҡа ебәрелгән. Домна мейесенең газ тотоп алыу ҡоролмаһы булған.

Домна цехында 60 эшсе һәм ярҙамсы эштәрҙә 715 кеше мәшғүл булған. Иң күп суйын иретеүгә - 711 мең бот - 1898 йылда өлгәшелә.

1918 йылдың беренсе яртыһында завод хосуси милек булыуҙан туҡтай .

1920 йылда беренсе мәктәп асыла. Егәҙе дауаханаһы завод менән бер үк ваҡытта төҙөлә. 1949 йылда китапхана асыла.

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса ауылда башҡорттар, урыҫтар йәшәй. Урта мәктәп, балалар баҡсаһы, мәҙәниәт йорто, амбулатория, китапхана, сиркәү булыуы мәғлүм ителә.

1900 йылда сиркәү, мәктәп, һыу тирмәне булыуы билдәле. ХХ быуаттың 30‑сы йылдарынан алып хәҙерге исемен, 50‑се йылдарҙан һуң хәҙерге статусын йөрөтә .

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	638	292	346	45,8	54,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Егәҙе суйын иретеү заводы

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Белорет): 100 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Улу-Елга): 50 км

Билдәле шәхестәре

• Наумкин Василий Дмитриевич (14.01.1936—10.08.1993), хеҙмәт алдынғыһы, йәмәғәтсе. 1956—1993 йылдарҙа Магнитогорск металлургия комбинатының домна эшсеһе, өлкән домна эшсеһе, домна мейесе газсыһы, металлургия ҡорамалдарының слесарь ремонтсыһы. РСФСР-ҙың 8‑се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. РСФСР ҙың атҡаҙанған металлургы (1979), СССР-ҙың почётлы металлургы (1968). Ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы (1976, 1985).
• Шәйхулов Нурислам Фәтхелислам улы (16.02.1929—27.09.1996), дәүләт хеҙмәткәре, уҡытыусы, журналист һәм яҙыусы. 1968—1975 йылдарҙа Егәҙе ауыл Советы рәйесе. 1993 йылдан Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы. РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1967).

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Гудков Г.Ф., Гудкова З.И. Из истории южноуральских горных заводов XVIII-XIX вв. Историко-краеведческие очерки. Ч.1. Уфа, 1985.
• Гудков Г.Ф., Гудкова З.И.. Институт истории и археологии УрО РАН, 1998-2004.

Һылтанмалар

• Егәҙе (Белорет районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.  (Тикшерелеү көнө: 9 февраль 2019)
• Зигаза на портале «Генеалогия и Архивы»