Геракл

Гера́кл (бор. грек. Ἡρακλῆς), Геркуле́с (лат. Herculēs) — Боронғо грек мифологияһы геройы, аллалар батшаһы Зевстың һәм мифологияның икенсе бер геройы Амфитриондың ҡатыны Алкменаның улы. Тыуғандан һуң бирелгән исеме — Алкид (Ἀλκείδης). «Илиада» поэмаһында уҡ күп тапҡыр телгә алына (II 658 һәм башҡалар). Ул Фивиҙа тыуған, тыуғандан алып ғәҙәттән тыш физик көс һәм ҡыйыулыҡ күрһәтә, әммә шул уҡ ваҡытта Гераның дошманлығы арҡаһында уға туғаны Еврисфейға буйһонорға тура килә. Йәш сағында Геракл тыуған ҡалаһына Эргинды еңеүҙә ярҙам итә. Аҡылһыҙланып, ул үҙенең улдарын үлтергән, шуға күрә Еврисфейға хеҙмәт итергә мәжбүр була. Һуңғыһы бойороғо буйынса Геркулес ун ике батырлыҡ күрһәтә: Немея арыҫланын һәм Лерна гидраһын еңә, кериней боланын һәм Эриманф ҡабанын тота, Стимфалий ҡоштарын үлтерә, Авгийҙың ат аҙбарҙарын таҙарта, Крит үгеҙен буйһондора, Диомед аттарын, Ипполит билбауын, Герион һыйырҙарын ҡулға төшөрә, Еврисфейға ҡәбер донъяһынан Церберҙы, Гесперид алмаһын алып ҡайта. Геракл был батырлыҡтарҙы гректарға билдәле булған бөтә донъяла һәм унан ситтә лә эшләй. Уларҙы башҡарып, Зевстың улы көс һәм ҡыйыулыҡ менән бөтә геройҙарҙы ла уҙып китә һәм ысынында үҙен аллалар менән тиңләштерә. Батырлыҡтарынан тыш, ул башҡа күп данлы эштәр башҡара: аргонавтар походында ҡатнаша, Трояны емерә, Прометейҙы азат итә, Алкесты мәрхүмдәр батшалығынан сығара, донъяның көнбайыш яғында «Геркулес бағаналарын» төҙөй, гиганттар менән алышта ҡатнаша. Ифитты үлтереүе арҡаһында уға бер нисә йыл буйы Лидия Омфал батшабикәһендә ҡоллоҡта үткәрергә тура килә. Грецияға ҡайтҡас, Геракл үҙенең икенсе ҡатыны Деянираның тыуған төйәгендә — Этилияла төпләнә, әммә сираттағы осраҡлы үлтереүҙән һуң Трахинға ҡыуып ебәрелә. Кентавр Несстың мәкере һәм ҡатынының бер ҡатлылығы арҡаһында ул тере килеш ерләү усағына менә, һуңынан Олимпҡа күтәрелә һәм аллалар араһында урын ала, әммә уның үлем күләгәһе үлгәндәр донъяһында йөрөргә мәжбүр була.

Геракл
грек. Ἡρακλῆς
Геркулес Фарнезский. Национальный археологический музей Неаполя
Туғандары	Ификл[d]
Ҡатыны	Мегара, Деянира, Геба
Балалары	Гераклиды
Геракл Викимилектә

Эта страница посвящена персонажу греческой мифологии. Для просмотра других значений этого имени обратитесь к статье Геракл (значения).

Геракл, Деянира һәм кентавр Несс. Помпей фрескаһы

Гректар Геркулесты илаһ булараҡ та, герой булараҡ та хөрмәт иткән, һәм был культ бик популяр булған; Геркулестың вариҫтарын Спарта, Македония, Эллинистик Мысыр батшалары, боронғо донъяның күп аристократик ғаиләләре вәкилдәре ололаған. Иртә Республика осоронда һәм Римда геройҙы Геркулес исеме аҫтында хөрмәтләгәндәр. Көнбайыш мәҙәниәтендә Геракл бөйөк мифологик геройға, физик көс һәм тотанаҡлыҡ кәүҙәләнешенә, сәйәси хакимлыҡ, цивилизацияның варварлыҡты еңеү символына әүерелә. Уның ғәйәт ҙур батырлыҡтары һәм фажиғәле яҙмышы боронғо рәссамдар һәм скульпторҙар өсөн сюжет сығанағы була. Геракл Софоклдың «Трахинянки», Еврипидтың «Геракл» һәм «Алкеста» трагедияларында, текстары юғалған башҡа антик пьесаларҙа, шағирҙар һәм мифографтар әҫәрҙәрендә ҡулланыла. «Сиркәү аталары» был образды мәжүсилекте тәнҡитләү өсөн ҡулланған. Урта быуаттарҙа Гераклға ҡыҙыҡһыныу кәмей, әммә Яңырыу дәүере башланыу менән был герой менән бәйле сюжеттар тағы ла популярлыҡ яулай. Бигерәк тә уларҙы хәҙерге заман рәссамдары һәм композиторҙары йыш ҡуллана. XIX—XX быуаттарҙа Геракл киң мәҙәниәттең иң популяр персонаждарының береһе була.

Геракл хаҡындағы бик күп мифтар араһынан уның Боронғо Грецияның көньяҡ-көнбайышында урынлашҡан Микены ҡалаһы батшаһы Еврисфейҙа хеҙмәттә булғанда яһаған 12 батырлығын һүрәтләгән хикәйәттәр (иртәктәр) циклы бигерәк тә киң билдәле.

Геракл хаҡында мифтар

Тыуыуы һәм бала сағы

• Алкидты тыуҙырыу өсөн Зевс Алкменаның ире — Тиринф батшаһы Алкейҙың улы һәм Персейҙың ейәне Амфитрион сүрәтенә инә. Аллалар батшаһы ҡояшты туҡтата, һәм уларҙың бергә булған төнө өс тәүлек дауам итә. Күрәҙәсе Тиресий был хәл тураһында Амфитрионға һөйләй.
• Алкид тыуырға тейеш төндә, никахты ҡурсалаусы алиһә Гера Персей затына ҡараған бөгөн тыуасаҡ баланың киләсәктә баш батша буласағына Зевсты ант бирергә мәжбүр итә. Алкид сығышы менән персеидтар яғынан була, әммә Гера уның тыуыуын туҡтатып тора, һәм уның етлекмәгән ике туған ағаһы Еврисфей беренсе булып донъяға килә. Ул Персейҙың улы Сфенел менән Никиппаның улы, шулай уҡ персеид була, Тиринфтан йыраҡ түгел ятҡан Микенала, Элладаның ул ваҡыттағы баш ҡалаһында, тыуа.
• Алкменанан тыуған улының Еврисфей хакимлеге аҫтында бөтә ғүмере буйы булмаясағы хаҡында Зевс Гера менән килешеү төҙөй: Еврисфей ҡушыуы буйынса эшләнгән ун ике батырлыҡтан һуң Алкид уның хакимлегенән ҡотолоу ғына түгел, хата үлемһеҙлек ала.
• Афина алдашып Гераны Алкидты имеҙергә мәжбүр итә: был һөттө татып ҡарағас, бала үлемһеҙгә әйләнә. Күкрәген ауыртырғанға күрә, алиһә бәпесте унан тартып ала; Сәсрәп киткән һөт Ҡош Юлына әйләнә. Гера Алкидтың уны ваҡытлыса ғына булһа ла ҡарауға алған әсәһенә әйләнә (Зевс һәм Рея хаҡындағы мифта икенсе төрлө вариант бирелә), шуға ла Алкид «Геракл» ҡушаматы (алиһәләр батшаһы Геры тарафынан ашатылған) ала.
• Көнләшеүсән Гера ике йыланды баланы үлтерергә ебәрә. Геракл-сабый уларҙы быуып үлтереп ташлай (вариант: игеҙәктәрҙең ҡайһыһы ярымалла икәнен белеү өсөн Амфитрион зыянһыҙ йыландар ебәрә). Геракл-бәпес хаҡындағы миф беренсе ҡат Боронғо Грецияның күренекле лирик шағирҙарының береһе Пиндар (б. э. т. 522/518—б. э. т. 448/438) әҫәрҙәрендә сағылыш таба.

Бала сағы һәм үҫмер осоро

Гераклдың бала сағы һәм үҫмер сағы тураһында башлыса һуң антик осорға ҡараған сығанаҡтар хәбәр итә. Бер мәғлүмәттәр буйынса, Амфитрион иртә һәләк була, һәм игеҙәктәрҙе әсәһенең икенсе ире Радаманф тәрбиәләй. Икенсе мәғлүмәттәр буйынса, Алкид аҡыллы кентавр Хирон күҙәтеүе аҫтында Пелион тауында йәшәгән. Ялған Аполлодорға ярашлы, Амфитрион Алкид менән Ификулға тәрбиә биреп өлгөрә: ул малайҙарҙы һуғыш арбаһы менән идара итергә, ул саҡырған Кастор — ҡорал менән һуғышырға, Автолик (Феокрит буйынса, Гарпалик) — көрәшергә, Еврит (Каллимах буйынса, скиф Тевтар) — йәйәнән атырға, Лин лирала уйнарға өйрәткән. Бер көндө Лин Алкидты туҡмай, тегеһе лира менән һуғып үлтерә. Суд малайҙы аҡлай, сөнки ул «ғәҙелһеҙ һуғыуға яуап бирә», ләкин Алкидтың көслө һәм ярһыу булыуынан ҡурҡып, Амфитрион уны урманлы Киферон тауына ебәрә. Унда, көтөүселәр араһында, геройҙың үҫмер сағы үтә. Ул шул саҡта уҡ башҡаларҙан буй-һыны, көсө һәм ҡыйыулығы менән айырылып тора.

Герой тормошоноң был осорона «Геракл һайлауы» исеме менән билдәле эпизод ҡарай. Егет алдына ике йәш һәм матур ҡатын-ҡыҙ ҡиәфәтен алып, аҙғынлыҡ һәм изгелек килеп сыға ла уға үҙенең киләсәген һайларға тәҡдим итә — йә еңел күңел асыу юлы, йә хеҙмәт һәм батырлыҡтың оҙайлы ауыр юлы. Ул һуңғыһын һайлай.

Алкидҡа ун һигеҙ йәш тулғас, ул Феспия ҡалаһына көтөүгә һөжүм иткән арыҫлан менән алышырға юл тотҡан. Феспий исемле батша үҙенең геройын илле көн асыҡ йөҙ менән ҡабул итә. Һәр кис ҡунаҡҡа илле ҡыҙының береһен ебәрә, һуңынан уларҙың һәр береһенән улы тыуа. Альтернатив версия буйынса, Алкид бер төндә бөтә феспиадалылар менән түшәк уртаҡлаша. Шунан ул киферон арыҫланын үлтергән. Хайуандың тиреһе Алкидтың даими кейеменең бер өлөшөнә, ә арыҫлан башы торҡаға әүерелә.

Һунарҙан ҡайтышлай, герой минийҙар батшаһы Эргиндың яһаҡ алыу өсөн Фиваға китеп барған илселәрен осрата. Алкид улар менән аяуһыҙ мөғәмәлә итә: ҡулдарын, ҡолаҡтарын һәм танауҙарын өҙөп, илселәрҙең муйынына элеп ҡуя һәм бының Эргинға бирелгән берҙән-бер һалым икәнлеген әйтә. Һуңғыһы шунда уҡ Фиваға һуғыш менән бара. Ғәскәр башлығы Алкид дошманды ҡыйрата һәм Эргинды үлтерә (Ялған Аполлодор буйынса, алышта Амфитрион да һәләк була). Геройҙың даны бөтә Эллада буйлап тарала; Фив батшаһы Креонт Алкидҡа рәхмәт йөҙөнән үҙенең ҡыҙы Мегараны ҡатынлыҡҡа бирә. Геройҙың балалары була — төрлө сығанаҡтар буйынса өстән алып һигеҙгә тиклем. Ул бәхетле йәшәй, әммә Гера, әүәлгесә дошманлашып, уға аҡыл өйәнәге ебәрә. Алкид, ни эшләгәнен аңламай, үҙенең бөтә балаларын һәм Ификлдың ике улын утҡа ташлай. Ҡатынын, өсөнсө туғаны Иолайҙы[38] һәм уның ҡустыһын үлтерергә теләй, әммә уны тотоп ҡалалар.

Аңына килгәс, Алкид был ваҡиғаны бик ауыр кисерә: ул оҙаҡ ваҡыт өйҙән сыҡмай, туғандары һәм дуҫтары уны йыуатырға тырыша. Ниһайәт, ул, Дельфаға барып, Аполлондан кәңәш һорарға ҡарар итә. Унда пития уға Тиринфҡа барырға һәм Еврисфейға хеҙмәткә инергә кәрәклеген белдерә, һәм уны беренсе тапҡыр Гераклс («данлы Герой») тип атай. Герой ҡыйыулыҡта үҙенән асыҡтан-асыҡ түбәнерәк булған кешегә хеҙмәт итергә теләмәй, әммә ахыр сиктә уны үтәргә мәжбүр була. Ваҡиғаларҙың кире эҙмә-эҙлекле версияһы ла бар: Геракл Еврисфейға буйһонорға тура килеүен белеп ҡала, шуға күрә ул «ҡот осҡос депрессия хәленә эләгә» һәм алиһә ебәргән өйәнәк арҡаһында улдарын һәм ҡустыларын үлтерә{sfn|Диодор Сицилийский|2005|loc=IV, 10, 6 — 11, 2}}. Һәр хәлдә, ул тыуған яғына ҡайтырға һәм артабан да уның бойороҡтарын үтәргә тейеш була.

Ун ике батырлыҡ

Саркофагтың алғы панелендә Геркулес батырлыҡтарының эҙмә-эҙлелеге һүрәтләнгән. Һулдан уңға: немей арыҫланы, лерней гидраһы, киреней ҡабаны, стимфалий ҡоштары, Ипполит билбауы, Авгей ат аҙбарҙары, Крит үгеҙҙәре һәм Диомед аттары (Каррар мәрмәре, беҙҙең эраның III быуаты; (Римдың Милли музейы, Людовиза коллекцияһы, Альтемпс палаццоһы, Inv. 8642))

Еврисфейҙа хеҙмәттә, Геркулес ун ике батырлыҡ эшләй (боронғо грекса: ἔργα, «эштәр», йәки πόνοι — «хеҙмәт», «ауырлыҡтар») уның мифологик биографияһының үҙәк өлөшөнә әүерелә. Мифтың бер версияһы буйынса, башта пифия ун батырлыҡты күҙ уңында тотҡан, әммә Еврисфей уларҙың икәүһен һанамаған, шуға күрә Геркулесҡа тағы икәүһен башҡарырға тура килгән. Тәүге тапҡыр ун икеһе лә, күрәһең, Писандр Родосский тарафынан «Гераклея» (беҙҙең эраға тиклем VII быуат) поэмаһында һанап үтелә, ә әҫәрҙәре һаҡланып ҡалған боронғо авторҙар батырлыҡтарын төрлө тәртиптә билдәләй. Тәүге унауһын, Ялған-Аполлодор һүҙҙәре буйынса, герой һигеҙ йыл да бер ай (боронғо грек календарында йөҙ ай), бөтәһе лә ун ике йыл эсендә.

Немея арыҫланы

Гераклдың Немея арыҫландары менән алышы. Лисипп статуяһының Рим күсермәһе. Эрмитаж, Санкт-Петербург

Бөтә мифографтарҙың бер тауыштан ҡабул ителгән фекере буйынса, Гераклдың беренсе батырлығы Арголидалағы Немея һәм Клеон өлкәләрен бөлгөнлөккә төшөргән ғәйәт ҙур арыҫланды еңеү була (сығанаҡтар уны Немея йәки, һирәгерәк, Клеон тип атай); Еврисфей геройға йыртҡысты үлтерергә һәм тиреһен тунарға бойорған. Һынлы сығанаҡтарҙан күренеүенсә, ошо ҡаһарманлыҡ хаҡында һөйләүсе берҙәм традиция тиҙ арала барлыҡҡа килмәгән. Беҙҙең эраға тиклем VII быуаттағы Пелопоннес вазаларындағы рәсемдәрҙә Геракл арыҫланды суҡмар менән, бер аҙ һуңыраҡ Халкида һәм Иония вазаларында — ҡылыс менән, б.э.т. VI быуат һүрәттәрендә яланғас ҡулдар менән быуып үлтерә. Билдәле бер мәлдән был януарҙың тиреһе тимергә, бронзаға йәки ташҡа бирешмәй тип һаналған. Шуға ярашлы Геракл уны уҡтан атырға маташҡан, ләкин уҡтар арыҫланға бер ниндәй ҙә зыян килтермәгән. Шунан Геркулес арыҫланды суҡмар менән шаңҡыта һәм шул урында быуып үлтерә; йә арыҫлан мәмерйәгә ҡаса, ә герой, алдан уҡ икенсе сығыу урынын таштар менән ҡаплап, уның артынан инә һәм януарҙы өңөндә үк быуып үлтерә.

Геракл арыҫландың түшкәһен Микеныға яурынына һалып алып килгән. Еврисфей үлтерелгән януарҙан шул тиклем ҡурҡа, хатта геройға киләсәккә ҡалаға инеүҙе тыя һәм табышын ҡапҡа алдында күрһәтергә ҡушҡан. Шунан һуң король Геракл менән иғлан таратыусы Копрей ярҙамында ғына аралаша. Эргәлә туғаны булғанда, Эврисфей унан ерҙәге бронза пифоста йәшеренгән.

Геракл, арыҫландың тырнағын йәки тешен бысаҡ урынына ҡулланып, түшкәне зшкәртә. Мифологик фараздарҙың бер версияһы буйынса, геройҙың даими кейеме һәм айырылғыһыҙ атрибуты булып китерон арыҫланыҡы түгел, ә немея арыҫланы тиреһе тора.

Лерна гидраһы

«Гидраны үлтереүсе Геракл». Лисипп статуяһының Рим күсермәһе. Капитолий музейы, Рим

Хәҙер Еврисфей Гераклға Ехидна һәм Тифондан барлыҡҡа килгән эт кәүҙәле һәм йылан башлы ҡурҡыныс зат — гидраны үлтерергә бойора, ул Лерна ерен Аргостан көньяҡтараҡ ҡурҡытып торған. Гидра, һаҙлыҡтан тигеҙлеккә сығып, мал урлай; уның һулышы шул тиклем ағыулы булған, хатта бөтә тере йәндәрҙе лә үлтергән. Һынлы сәнғәт сығанаҡтарына ярашлы, был ҡурҡыныс заттың икенән алып ун икегә тиклем башы булған, ә әҙәби сығанаҡтарҙа туғыҙ, илле, хатта йөҙ баш, өҫтәүенә, уларҙың береһе, Ялған Аполлодор буйынса, үлемһеҙ булған. Павсаний быларҙың барыһы ла уйҙырма булыуына ышана, ләкин Лерна ғифрите башҡа гидраларҙан да ҙурыраҡ һәм ағыулыраҡ булыуы менән килешә.

Геракл Лерна һаҙлыҡтарына туғаны Иолай идара иткән арбала килә. Утлы уҡтар менән ул гидраны урмандан сығырға мәжбүр итә лә уның менән һуғыша башлай. Герой суҡмар менән ғифриттең башын яра (һирәк версия буйынса уны ҡылыс менән өҙә), ләкин һәр береһе урынына яңылары үҫә — ике йәки өс баш; Бынан тыш, Гераклға Гера ебәргән ғәйәт ҙур ҡыҫала һөжүм итә һәм аяғын тешләй. Геракл уны үлтерә. Әммә гидраны яңғыҙы ғына еңә алмаясағын аңлап, Иолайҙы саҡыра. Ул эргәләге сауҡалыҡты яндыра һәм гидраның яраларын торомбаш менән яндыра, һөҙөмтәлә яңы баштар үҫмәй башлай. Геракл, һуңғы үлемһеҙ башын ҡылыс менән өҙә сапҡас, ғәйәт ҙур таш менән баҫтырып күмеп ҡуя. Үлгән гидраның үтендә уҡтарын сылата; ошонан һуң бындай уҡ тейгән яра үлемесле була.

Геройҙың тырышлығы бушҡа була: Еврисфей был батырлыҡты иҫәпләмәй, сөнки Геракл уны яңғыҙ башҡармай.

Потомки

Однополые связи

В культуре

Сығанаҡтар һәм әҙәбиәт

Сығанаҡтар

1. Секст Аврелий Виктор. О знаменитых людях // Римские историки IV века. — М.: Росспэн, 1997. — С. 179—224. — ISBN 5-86004-072-5.
2. Луций Ампелий. Памятная книжица / пер. с лат. и комм. А. И. Немировского. — 3-е изд., испр. и доп.. — СПб.: Алетейя, 2002. — 244, [4] с. — ISBN 5-89329-470-X.
3. Луций Анней Сенека. Трагедии. — М.: Искусство, 1991. — 495 с.
4. Антонин Либерал. Метаморфозы, I—XLI // Вестник древней истории. — 1997. — С. 218—231.
5. Аполлодор. Мифологическая библиотека. — Л.: Наука, 1972. — 216 с.
6. Аполлоний Родосский. Аргонавтика. — М.: Ладомир, 2001. — 237 с. — ISBN 5-86218-288-8.
7. Афиней. Пир мудрецов. Книги 1—8. — М.: Наука, 2004. — 656 с. — ISBN 5-02-010237-7.
8. Валерий Максим. Достопамятные деяния и изречения. — СПб.: Издательство СПбГУ, 2007. — ISBN 978-5-288-04267-6.
9. Валерий Флакк. Аргонавтика. Книга первая. — М.: Импэто, 2013. — 104 с.
10. Публий Вергилий Марон. Энеида. — М.: Лабиринт, 2001. — 288 с. — ISBN 5-87604-127-0.
11. Авл Геллий. Аттические ночи. Книги 1—10. — СПб.: Издательский центр «Гуманитарная академия», 2007. — 480 с. — ISBN 978-5-93762-027-9.
12. Авл Геллий. Аттические ночи. Книги 11—20. — СПб.: Издательский центр «Гуманитарная академия», 2008. — 448 с. — ISBN 978-5-93762-056-9.
13. Геродот. История. — М.: Ладомир, 2001. — 752 с. — ISBN 5-86218-353-1.
14. Гесиод. Полное собрание текстов. — М.: Лабиринт, 2001. — 256 с. — ISBN 5-87604-087-8.
15. Гигин. Астрономия. — СПб.: Алетейя, 1997. — ISBN 5-89329-017-8.
16. Гигин. Мифы. — СПб.: Алетейя, 2000. — 360 с. — ISBN 5-89329-198-0.
17. Гомер. Илиада. — М.: Наука, 2008. — 572 с. — ISBN 978-5-02-025210-3.
18. Гомер. Одиссея. — М.: Наука, 2000. — 488 с. — ISBN 5-02-011652-1.
19. Диодор Сицилийский. Историческая библиотека. — СПб.: Алетейя, 2005. — 377 с. — ISBN 5-89329-716-4.
20. Дионисий Галикарнасский. Римские древности  (билдәһеҙ). Сайт «Симпосий». Дата обращения: 13 сентябрь 2020.
21. Еврипид. Трагедии. — М.: Ладомир, 1999. — Т. 2. — 644 с. — ISBN 5-86218-236-5.
22. Исократ. Малые аттические ораторы. Речи. Письма. — М.: Ладомир, 2013. — 1072 с. — ISBN 978-5-86218-213-3.
23. Ксенофонт. Сократические сочинения. Киропедия. — М.: АСТ, Ладомир, 2003. — 757 с. — ISBN 5-17-012490-2.
24. Луций Цецилий Фирмиан Лактанций. Божественные установления. — СПб.: Издательство Олега Абышко, 2007. — 512 с. — ISBN 5-89740-155-1.
25. Тит Ливий. История Рима от основания города. — М.: Наука, 1989. — Т. 1. — 576 с. — ISBN 5-02-008995-8.
26. Лукиан Самосатский. Сочинения. — СПб.: Алетейя, 2001. — Т. II. — 538 с. — ISBN 5-89329-315-0.
27. Амвросий Феодосий Макробий. Сатурналии. — М.: Кругъ, 2013. — 810 с. — ISBN 978-5-7396-0257-2.
28. Николай Дамасский. История  (билдәһеҙ). Сайт «История Древнего Рима». Дата обращения: 26 март 2020.
29. Нонн Панополитанский. Деяния Диониса. — СПб.: Алетейя, 1997. — 554 с. — ISBN 5-89329-033-X.
30. Публий Овидий Назон. Метаморфозы. — М.: Художественная литература, 1977. — 430 с.
31. Публий Овидий Назон. Элегии и малые поэмы. — М.: Художественная литература, 1973. — 528 с.
32. Павсаний. Описание Эллады. — М.: Ладомир, 2002. — ISBN 5-86218-298-5.
33. Первый Ватиканский мифограф. — Алетейя, 2000.
34. Пиндар. Вакхилид. Оды; Фрагменты. — М. : Наука, 1980. — 503 с.
35. Плиний Старший Естественная история // Вопросы истории естествознания и техники. — М., 2007. — № 3. — С. 110—142.
36. Плутарх О том, что пифия более не прорицает стихами // Вестник древней истории. — 1978. — № 2.
37. Плутарх. Сравнительные жизнеописания. — М.: Наука, 1994. — Т. 2.
38. Софокл. Драмы. — М.: Наука, 1990. — 606 с. — ISBN 5-02-012672-1.
39. Страбон. География. — М.: Ладомир, 1994.
40. Марк Туллий Цицерон. О природе богов. — СПб.: Азбука, 2015. — 448 с. — ISBN 978-5-389-09716-2.
41. Феокрит, Мосх, Бион. Идиллии и эпиграммы. — Л.: Издательство АН СССР, 1958.
42. Эллинские поэты. — М.: Ладомир, 1999. — 516 с. — ISBN 5-86218-237-3.
43. Эсхил. Трагедии. — М.: Наука, 1989. — 590 с.
44. Гай Юлий Солин. Собрание достопамятных сведений // Знание за пределами науки. — М., 1996. — С. 198—229.

Әҙәбиәт

1. Борухович В. Античная мифография и «Библиотека» Аполлодора // Аполлодор. Мифологическая библиотека. — 1972. — С. 99—123.
2. Авгий / Ботвинник М. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1987. — Т. 1 : А—К. — С. 25.
3. Бухарин М. Первые индийские царские династии в эпической, пуранической и античной литературной традициях // Вестник древней истории. — 2001. — № 4. — С. 88—104.
4. Голосовкер Я. Логика мифа. — М.: Наука, 1987. — 224 с.
5. Грабарь-Пассек М. Античные сюжеты и формы в западноевропейской литературе. — М.: Наука, 1966. — 318 с.
6. Грейвс Р. Мифы Древней Греции. — Екатеринбург: У-Фактория, 2005. — 1008 с. — ISBN 5-9709-0136-9.
7. Дмитриев С. Геракл в древнейшей Италии (рассказ Аполлодора и его источники) // Античность и средневековье Европы. — 1994. — С. 3—13.
8. Геракл / Зайцев А. И. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1987. — Т. 1 : А—К. — С. 277—283.
9. Гераклиды / Зайцев А. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1987. — Т. 1 : А—К. — С. 283.
10. Иванов В. Дионис и прадионисийство. — М.: Журнал «Символ», 2015. — 480 с.
11. Кац Т. Античные традиции о колонизации Сардинии // Античный мир и археология. — 1972. — № 1. — С. 93—108.
12. Колобов А. Этапы развития «римского мифа» // Античный вестник. — 2000.
13. Колобов А., Гущин В., Братухин А. Античная мифология в историческом контексте  (билдәһеҙ). ancientrome.ru (2002). Дата обращения: 2 июль 2020.
14. Колосов Д. Четыре аспекта мифического героя на примере образа Геракла  (билдәһеҙ). cyberleninka.ru. Дата обращения: 13 сентябрь 2020.
15. Кон И. Лунный свет на заре. — М.: АСТ, 1998. — 496 с. — ISBN 5-7390-0761-5.
16. Кучеренко Л. Аппий Клавдий Цек: личность и политик в контексте эпохи. — Сыктывкар: Издательство СыктГУ, 2008. — 179 с. — ISBN 9785872376385. — ISBN 5872376383.
17. Ллойд Б. Цифровой миф: фильм «Геракл» // «MediaVision». — 2014. — № 8/48. — С. 18—23.
18. Лосев А. Античная мифология в её историческом развитии. — М.: Государственное учебно-педагогического издательство Министерства Просвещения РСФСР, 1957. — 620 с.
19. Маяк И. Римские боги в сочинении Авла Геллия // Вестник древней истории. — 1998. — № 1. — С. 263—272.
20. Русяева М. Образ Геракла на произведениях торевтики IV в. до н. э. из Северного Причерноморья. — Античный мир и археология. — 2002. — С. 178—182.
21. Савостина Е. У истоков фигуративного языка греческой вазописи. Пояснительная система знаков-символов // Античный мир и археология. — 2011. — № 15. — С. 31—54.
22. Словарь античности. — М.: Прогресс, 1989. — 704 с. — ISBN 5-01-001588-9.
23. Тахо-Годи А. Греческая культура в мифах, символах и терминах. — СПб.: Алетейя, 1999. — 718 с.
24. Пирифой / Тахо-Годи А. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1988. — Т. 2 : К—Я. — С. 313—314.
25. Трухина Н. Политика и политики «золотого века» Римской республики. — М.: Издательство МГУ, 1986. — 184 с.
26. Хаксли Д. Геродот о мифе и политике в ранней Спарте. — Античность и средневековье Европы. — 1994. — С. 48—68.
27. Циркин Ю. Мифология Мелькарта. — Античный мир и археология. — 1977.
28. Цыбенко О. Историзированная мифология в «Исторической библиотеке» // Диодор Сицилийский. Мифологическая библиотека. — 2005. — С. 5—18.
29. Чистяков Н. Сказание об аргонавтах, его история и поэма «Аргонавтика» Аполлония Родосского // Аполлоний Родосский. Аргонавтика. — 2001. — С. 141—172.
30. Геркулес / Штаерман Е. М. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1987. — Т. 1 : А—К. — С. 284.
31. Юданова М. Мифология в романах Г. Л. Олди «Герой должен быть один» и «Одиссей, сын Лаэрта» // Вестник МГУКИ. — 2008. — № 6. — С. 85—88.
32. Алкестида / Ярхо В. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1987. — Т. 1 : А—К. — С. 59.
33. Bezner F. Herakles // Der Neue Pauly. Supplementbände. — Stuttgart ; Weimar : J.B. Metzler Verlag, 2008. — Bd. 5: Mythenrezeption. Die antike Mythologie in Literatur, Musik und Kunst von den Anfängen bis zur Gegenwart. — Kol. 326—343.
34. Fontenrose J. Peiriphoos 1 : [нем.] // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — 1937. — Bd. XIX, 1. — Kol. 115—139.
35. Goldman H. Sandon and Herakles // Hesperia Supplements. — 1949. — Т. 8. — С. 164—174.
36. De Grummond N. T. Introdiction // Etruscan Myth, Sacred History, and Legend (инг.). — Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 2006. — ISBN 1-931707-86-3.
37. Hercle // The Religion of the Etruscans (инг.) / Nancy Thomson de Grummond, Erika Simon. — Austin, TX: University of Texas Press, 2009. — ISBN 978-0-292-78233-4.
38. Homrighausen J. When Herakles Followed the Buddha: Power, Protection, and Patronage in Gandharan Art  (билдәһеҙ). silkroadfoundation.org (2015). Дата обращения: 24 октябрь 2020.
39. James V. The Genealogy of Greek Mythology. — Gotham Books, 2003. — 208 с. — ISBN 9781592400133.
40. Keydell. Peisandros 12 : [нем.] // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — 1937. — Bd. XIX, 1. — Kol. 145—146.
41. Kleiner F. Portonaccio temple, Veii // A History of Roman Art (инг.). — Boston: Wadsworth, 2017. — ISBN 0-495-90987-4.
42. Kroll. Iphikles 1 // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — 1916. — Bd. IX, 2. — Kol. 2018.
43. Gruppe O. Herakles // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — 1918. — Bd. S III. — Kol. 910—1121.
44. Schirmer. Augeias // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (нем.) / Roscher Wilhelm Heinrich. — Leipzig: Druck und Verlag von B. G. Teubner, 1884—1890. — Bd. I.
45. Stevenson S. W., Smith C. R., Madden F. W. A Dictionary of Roman Coins. — London: George Bell & Sons, 1889.
46. Stoll. Iphikles 1 // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie. — 1894. — Bd. II, 1. — Kol. 305—306.
47. Wagner R., Quilling F. Nessos 2 // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (нем.) / Roscher Wilhelm Heinrich. — Leipzig: B. G. Teubner, 1902. — Bd. III, 1. — Ҡалып:-..
48. Weizsäcker. Peirithoos // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie (нем.) / Roscher Wilhelm Heinrich. — Leipzig: B. G. Teubner, 1909. — Bd. III.
49. Wernicke K. Augeias 1 // Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. — 1896. — Bd. II, 2. — Kol. 2306—2310.

Һылтанмалар

• Зубарь В. М. О характере культа Геракла в Херсонесском государстве в эллинистический период 2008 йыл 21 июнь архивланған. — в Лебереи «Нового Геродота».