Бамако

Бамако́ (франц. Bamako) — Малиҙың баш ҡалаһы. Ҡала халҡының иҫәбе — 2 009 109 кеше (2009). Ҡала илдең көньяҡ-көнбайыш өлөшөндә, Нигер йылғаһы буйында урынлашҡан.

Бамако
Герб
Этнохороним	Bamakoan
Дәүләт	Мали
Административ үҙәге	Мали, Француз Суданы[d] һәм Бамако
Административ-территориаль берәмек	Бамако
Сәғәт бүлкәте	UTC±0:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Нигер
Геомәғлүмәттәр	Data:Mali/Bamako.map
Халыҡ һаны	4 227 569 кеше (2023)
Административ рәүештә бүленә	Commune 2[d], Commune IV[d], Commune 5[d] һәм Commune 6[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	350 ± 1 метр
Туғандаш ҡала	Рочестер, Анже[d], Мобёж[d], Дакар, Бордо[d], Бобо-Диуласо[d], Лейпциг, Ашхабад, Сан-Паулу, Банжул[d] һәм Нуакшот
Ҡулланылған тел	Мали ым-ишара теле[d], Kita Maninka[d] һәм Eastern Maninkaka[d]
Майҙан	245 км²
Рәсми сайт	bamako.ml
Бамако Викимилектә

Этимологияһы

Легендаға ярашлы, тәүге торамаларҙың береһе «Бамба» исемле һунарсы арҡаһында барлыҡҡа килгән һәм ошоға ярашлы «Бама ко» йәғни «Бамба йылғаһы» тип атала башлаған. Башҡа версияға ярашлы, ҡаланың исеме «Бама» һүҙенә барып тоташа, ул бамбара (бамана) телендә «крокодил» тип аңлатыла. Ошо теорияға ярашлы, «Бамако» атамаһы «крокодилдар йылғаһы» тип тәржемә ителә. Был теория иң мөһиме тип иҫәпләнә, шуға бәйле Бамако гербында өс крокодил һүрәтләнгән.

Тарихы

Был ерҙә кешеләр йәшәгән торамалар палеолит дәүерендә үк булған, ләкин ҡаланың барлыҡҡа килеүе XVII быуатҡа ҡарай.

Бамако ҡалаһы урман менән ҡапланған һуғарыулы убаларҙа төҙөлгән, ул тәүге кешеләрҙе иң яҡшы төҙөлөш материалы (атап әйткәндә, каучук һәм буяу ағастары) менән тәьмин иткән.

XIX быуат аҙағында ауыл халҡы күбеһенсә тары һәм маис үҫтергән, күн эше, туҡыма яһау һәм балыҡ тотоу менән шөғөлләнгән. Уларҙың бер өлөшө — негрҙар (сарроколдар), икенсеһе — мавритан сығышлы. Һуңғылары — мосолмандар, улар элек тә тотҡондар менән сауҙа итеү менән шөғөлләнгән.

1882 йылда Борни-Деборд Бамако халҡын Франция протекторатын танырға мәжбүр итә һәм форт төҙөй. Бамаконың сауҙа әйләнеше 1884 йылда 5 миллион франкҡа етә.

Демографияһы

Бамакола Африка башняһы

«Сотрума» — Бамакола маршрут таксиһы

Оҙаҡ йылдар дауамында ҡала халҡының тиҙ артыуы күҙәтелә: 1884 йылда — 2,5 мең кеше; 1908 йылда — 8 мең; 1945 йылда — 37 мең; 1960 йылда —— яҡынса 100 мең (Мали үҙаллылығына эйә булған йыл). Шул ваҡыттан алып ҡала эш эҙләп килгән ауыл халҡын йәлеп итеүен дауам итә. Халыҡ һанының контролгә алынмаған артыуы ҡала экологияһы, канализация, юлдарҙағы тығындар, эсәр һыуға инеү һәм башҡалар менән етди проблемалар тыуҙыра.

Дакар һәм Абиджандан мең саҡрым алыҫлыҡта йәки Гвинея сигенән 400 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан Бамако һуңғы йылдарҙа Көнбайыш Африка «сатына» әүерелде. Ҡалала Малиҙың һәм сиктәш дәүләттәрҙең төрлө этник төркөмдәре йәшәй.

Һаңғырау ирҙәр үҙҙәренең ым-ишара телен булдырған, бынан тыш а́мслен теле менән дә аралашыу таралған.

Административ бүленеше

Ҡала административ рәүештә 6 коммунаға бүленә:

Коммуна	Халҡы, кеше (2009)	Майҙаны, км²
I коммуна	335 407	35,0
II коммуна	159 805	18,3
III коммуна	128 872	20,7
IV коммуна	300 085	42,0
V коммуна	414 668	42,0
VI коммуна	470 269	87,0
Бөтәһе	1 809 106	245,0

Климаты

Бамакоға Сахелдең көньяғына тура килгән климат хас. Ул субэкваториаль һыҙатҡа эйә, әммә тропик һәм бик эҫе тип ҡылыҡһырлана, уртаса температура йыл дауамында 25 градустан түбән төшмәй. Иң эҫе айҙар — март, апрель һәм май айҙары, унда уртаса максимум 38-39 градусҡа етә. Иң һалҡын айҙар — ноябрь, декабрь һәм февраль. Яуым-төшөмдөң уртаса йыллыҡ кимәле 880 миллиметр тәшкил итә, уларҙың барыһы ла тиерлек май-октябрь айҙарына тура килә. Декабрҙән февралгә тиклем яуым-төшөмдөң булмауы күҙәтелә.

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	38	42	43	42	45	40	40	37	42	38	38	40	45
Уртаса максимум, °C	32,7	35,9	37,9	38,7	37,8	34,8	31,6	30,8	31,9	34,4	34,7	32,5	34,5
Уртаса температура, °C	25,1	27,8	30,2	31,6	31,4	29,1	26,8	26,1	26,6	27,7	26,5	24,8	27,8
Уртаса минимум, °C	17,3	20,0	23,1	25,2	25,3	23,4	22,0	21,6	21,6	21,5	19,2	17,4	21,5
Абсолют минимум, °C	8	8	11	17	17	16	17	17	18	15	11	6	6
Яуым-төшөм нормаһы, мм	0,6	0,7	2,1	19,7	54,1	132,1	224,1	290,0	195,9	66,1	5,2	0,5	991,1
Сығанаҡ: [1]World Climate, Weatherbase

Транспорты

Дакар-Бамако тимер юлының тармағы ҡаланы Малиҙың көнбайышындағы Каес ҡалаһы аша Сенегалдың баш ҡалаһы менән тоташтыра. Илдең Куликоро, Кати, Сегу, Сикассо һәм башҡалар кеүек ҙур ҡалалары менән юл бәйләнеше булдырылған.

Бамако аэропорты (Bamako-Sénou International Airport) ҡаланан 15 километр алыҫлыҡта урынлашҡан һәм 1974 йылда асылған. Хөкүмәттең 2005 йылғы мәғлүмәттәренә ярашлы, аэропорт трафигы 516 000 кеше тәшкил иткән. Нигер йылғаһы ла мөһим транспорт әһәмиәтенә эйә. Ҡала Нигер йылғаһының ике ярында урынлашҡан, улар өс күпер менән тоташҡан (беренсеһе — 1960 йылда, икенсеһе — 1992 йылда, өсөнсөһө 2011 йылда төҙөлгән).

Туғандаш ҡалалар

• Рочестер, АҠШ (1975 йылдан)
• Анже, Франция (1974 йылдан)
• Дакар, Сенегал (1974/75 йылдарҙан)
• Бобо-Диуласо, Буркина-Фасо (1994 йылдан)
• Лейпциг, Германия (1966 йылдан)
• Ашхабад, Төркмәнстан (1974 йылдан)
• Сан-Паулу, Бразилия
• Банжул, Гамбия

Бынан тыш, Францияның Лион, Марсель һәм Бордо ҡалалары менән, шулай уҡ Буркина-Фасо дәүләтенең баш ҡалаһы Уагадугу менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеүҙәр төҙөлгән.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Бамако йәмиғ мәсете
• Мали милли китапханаһы

Әҙәбиәт

• Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.

Һылтанмалар

• Ҡаланың рәсми сайты (фр.)