Аполлинер Гийом

Гийом Аполлинер (франц. Guillaume Apollinaire), ысын исеме — Вильгельм Альберт Владимир Александр Апполинарий де Вонж-Костровицкий(пол. Wilhelm Albert Vladimir Apollinaris de Wąż-Kostrowicki;; 26 август 1880 йыл, Рим — 9 ноябрь 1918 йыл, Париж) — француз яҙыусыһы, шағир, әҙәби һәм нәфис тәнҡитсе, журналист, XX быуат башында Европа авангардының иң абруйлы эшмәкәрҙәренең береһе.

Гийом Аполлинер
франц. Guillaume Apollinaire
Аполлинер (слева) и Андре Рувейр (fr), 1914.
Исеме	Вильгельм Альберт Владимир Александр Аполлинарий Вонж-Костровицкий
Тыуған көнө	26 август 1880({{padleft:1880|4|0}}-{{padleft:8|2|0}}-{{padleft:26|2|0}})[…]
Вафат булған көнө	9 ноябрь 1918({{padleft:1918|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:9|2|0}})[…] (38 йәш)
Гражданлығы	Франция (с 1916)
Эшмәкәрлеге	XX быуатта Франция прозаигы, шағиры, әҙәби тәнҡитсеһе, журналисы
Тормош иптәше	Jacqueline Kolb[d]
Автограф
Аполлинер Гийом Викимилектә

Биографияһы һәм ижады

Эйфель башняһы каллиграммаһы

Аполлинерҙың әсәһе-Ворж гербының поляк аристократы Анжелика Костровицкая Бөйөк Финляндия кенәзлегендә, Гельсингфорста тыуған. Костровицкийҙарҙың нәҫел усадьбаһы Мицкевичтыҡы кеүек үк Новогрудкала (хәҙер Белоруссия) урынлаша. Анжеликаның Вильгельмы һәм уның ағаһы Альберт Римда тыуа, өҫтәүенә ул икеһен дә рәсми рәүештә балалары тип тиҙ генә танымай. Аталарының кем булыуы билдәһеҙ. Бәлки, буласаҡ шағирҙың атаһы Франческо Флюджи д ' Аспермонт, итальян-швейцар аристократы йәки итальян офицеры булғандыр.

Бала сағын Аполлинер Италияла үткәрә,Монако, Канн һәм Ницца колледждарында уҡый, 1899 йылда әсәһе менән бергә Парижға күсә. Махсус белем алмай. Йәш сағында Аполлинер бер ни тиклем ваҡыт Бельгияла йәшәй, унда шиғыр яҙыу өсөн валлон телен яҡшы үҙләштерә, ҡайһы берҙәре һаҡланып ҡалған.

Әҙәби псевдоним сифатында Костровицкий үҙенең ике исеменең француз вариантын һайлай — Вильгельм (Guillaume) Һәм Аполлинарий (Apollinaire; был исемде шулай уҡ олатаһы йөрөтә). Бер нисә журнал, шул иҫәптән «Эзопов пир» (1904) ойоштора. 1910-сы йылдарҙа әүҙем публицист: «Меркюр де Франс» журналында хроникасы, «Пари-журнал " да тәнҡитсе (Paris-journal); 1912—1913 йылдарҙа Андре Билли менән «Суаре де Пари» (Soirées de Paris) журналын мөхәррирләй, хәҙерге һынлы сәнғәт тураһында «Рәссамдар-кубистар» (Les peintres cubistes, 1913) яҙа. Рәссамдар Пабло Пикассо, Андре Дерен, Франсис Пикабия, Морис де Вламинк һәм Анри Руссо менән дуҫтарса мөнәсәбәттә була. 1907 йылда рәссам Мари Лорансен менән таныша, 1912 йылға тиклем уның менән мөхәббәт бәйләнешендә тора.

1917 йылдың яҙында Дягилев һәм Коктоның шәхси үтенесе буйынса Аполлинер «Яңы рух» исеме аҫтында киләсәк сәнғәттең манифесы менән сығыш яһай. 1917 йылдың майында «Рус балетының» Пикассо менән берлектә ижад ителгән Эрик Сатиҙың ғауғалы «Парад» балетын оҙатып, Аполлинерҙың «Яңы рух» манифесы ике тиҫтә йылға Францияның йәш музыка үҫешен билдәләй.

Уның ижады авангардизм эстетикаһын формалаштырыуға тәрән йоғонто яһай.

Сәйәси ҡараштары

Дрейфусты яҡлап сығыш яһай һәм анархизм идеялары менән мауыға.

Джоконданы урлау

1911 йылдың 21 авгусында Луврҙан «Мона Лиза»ны урлайҙар. Төп ғәйепләнеүсе Гийом Аполлинер була, уны 7 сентябрҙә ҡулға алалар. Асыҡланыуынса, шағирҙың һөйәркәһе, Гийом менән бер фатирҙа йәшәгән Бельгия кешеһе Жери Пьере оҙаҡ ваҡыт Луврҙан боронғо Иберия статуэткаларын урлай һәм уларҙы Пабло Пикассоға һата. Аполлинер Пьерҙы Марселгә, унан, ҡулға алынғанға тиклем, Искәндәриәгә ебәрергә өлгөрә. Статуэткалар тултырылған ике сумаҙан менән Пикассо, төндә Париж буйлап урланған нәмәләрҙе Сенаға ташларға маташа, әммә ҡыймай (ҡала полиция менән тулған була). Алыпһатар был мәлгә билдәле булғас, уның абруйлы ҡурсалаусылары ла табыла. Статуэткаларҙы шым ғына музейға кире ҡайтаралар, Пикассоға теймәйҙәр, Ә Аполлинерҙы биш көн ҡулға алғандан һуң енәйәткә ҡыҫылышы булмағанлыҡтан ебәрәләр.

Проза һәм антологиялар

Аполлинерҙың нәфис прозаһы стилистик оҫталыҡ менән айырылып тора йыш ҡына ябайлаштырылған имморализм һәм яһалма эпатаж төҫөн йөрөтә: «Одиннадцать тысяч палок» (Onze mille verges, 1907) романы, «Рим под властью Борджиа» (La Rome des Borgia, 1913), «Конец Вавилона» (La fin de Babylone, 1914), «Три Дон Жуана» (Les trois Don Juan, 1914) повестары. «Мэтры любви» (Les maitres de l’amour, 1909—1914) нәшриәт серияһы ла эстетик юҫыҡта үтә, унда Аполлинер маркиз де Саданың, Пьетро Аретиноның һ.б. аңлатылған текстарын индерә.; 1913 йылда ул «Преисподняя Национальной Библиотеки» (L’Enfer de la Bibliothèque nationale) каталогын төҙөй.

Шиғриәте

Каллиграмма

Аполлинерҙың тәүге шиғри йыйынтыҡтарының береһе — ҡыҫҡа шиғри фрагменттар циклы «Бестиарий, или кортеж Орфея» (Le Bestiaire ou le cortège d’Orphée, 1911), унда боронғо катрендың шиғри формаһы һәм эмблематик хаттар алымы меланхолик интонация менән аралаша. 1913 йылда Аполлинер үҙенең иң яҡшы шиғырҙарын беренсе ҙур «Алкоголи» (Alcools) йыйынтығына берләштерә. Замандаштары йыйынтыҡтың новаторлығына иғтибар итә (пунктуацияның юҡлығы, тон алмашыныуы, барокко образдары). 1916 йылда «Убиенный поэт» (Le poéte assassiné) новеллалар йыйынтығы сыға, ул мистификацияланған һәм фажиғәле автобиография менән асыла; 1918 йылда «лирик идеограммалар» йыйынтығы «Каллиграммалар» (Calligrammes) барлыҡҡа килә, ул бер ни тиклем сюрреалистарҙың «автоматик хатынан» алда өлгөрә, шулай уҡ 1924 йылда румын рәссам-сюрреалисы Виктор Браунер тарафынан синтетик «Пиктопоэзия манифесы» тип иғлан ителә.

Аполлинер һәм сюрреализм

1910 йылдар аҙағында Аполлинер тирәләй үҙен сюрреалистар атаған йәш шағирҙар — Андре Бретон, Филипп Супо, Луи Арагон, Жан Коктодаирәһе барлыҡҡа килә. «Сюрреализм» термины Аполлинерға ҡарай; 1917 йылда «Сосцы Тиресия» «сюрреалистик драмаһы» ҡуйыла , унда хәҙерге заман проблемалары аристофан фарстары рухында бирелә.

Һуңғы йылдары

Аполлинер Һәм уның ҡатыны Жаклин сен-Жермен бульварындағы фатирының террасаһында, 1918 йыл

1914 йылда үҙ теләге менән фронтҡа китә. Фронтта булғанда, 1916 йылдың 17 мартында Аполлинер башына снаряд ярсығы менән яралана; майҙа баш һөйәген трепанациялауҙы үткәрә. 1918 йылдың 2 майында Эмма Луиза (Жаклин) Кольбҡа өйләнә. 1918 йылдың көҙөндә операциянан көсһөҙләнгән Аполлинер эпидемия ваҡытында испан киҙеүенән вафат була. Парижда Пер-Лашез зыяратында ерләнә.

Әҫәрҙәр йыйынтығы

• Œuvres poétiques. P., 1956 (имеется библ.)
• Œuvres complètes, t. 1-4, P., 1965—1966
• Œuvres en prose complètes. Vol.1-2. Paris: Gallimard, 1991 (Bibliothèque de la Pléiade)
• Собрание сочинений в 3 т. М.: Книжный клуб Книговек [Терра], 2011.

Урыҫ телендә

Рус теленә Аполлинерҙың шиғырҙарын И. Тхоржевский, Б.Лившиц, М.Зенкевич, П. Антокольский, М. Кудинов, Э. Линецкая, М. Ваксмахер, Ю. Даниэль (Б. Окуджава исеме аҫтында), А. Гелескул, Г. Русаков, Б. Дубин, И. Кузнецова, А. Давыдов, Н. Стрижевская, Е. Кассирова, М. Яснов, О. Хаславский һ. б. тәржемә итә.

А. Руссоның «Шағирҙы илһамландырған муза" картинаһында (1909) шарж рухында Аполлинер һәм уның һөйгәне М. Лорансен һүрәтләнгән.

Пер-Лашез зыяратында Аполлинерҙың ҡәбере

• Лившиц Б. Аполлинер Г. Стихи // От романтиков до сюрреалистов. — Л.: Время, 1934. — С. 112—123. — 192 с.
• Аполлинер Г. Стихи / Пер. М. П. Кудинова. Статья и прим. Н. И. Балашова. — М.: Наука, 1967. — 335 с. — (Литературные памятники).
• Аполлинер Г. Избранная лирика. — М.: Книга, 1985. — 400 с. — 10 000 экз.
• Аполлинер Г. Стихи / Пер. М. П. Кудинова. — Кишинёв: Литературный фонд «Axul Z», 1996. — 208 с.
• Аполлинер Г. Стихи // Семь веков французской поэзии в русских переводах. — СПб.: Евразия, 1999. — С. 531—544. — 760 с. — ISBN 5-8071-0011-5.
• Аполлинер Г. Эстетическая хирургия. Лирика. Проза. Театр. — СПб.: Симпозиум, 1999. — 560 с. — ISBN 5-89091-070-1.
• Аполлинер Г. Мост Мирабо / Пер. М. Яснова. — СПб.: Азбука, 2000. — ISBN 978-5-9985-0904-9.
• Аполлинер Г. Пикассо. О живописи // Пространство другими словами: Французские поэты XX века об образе в искусстве. — СПб.: Изд-во Ивана Лимбаха, 2005. — С. 19—26. — 304 с. — 3000 экз. — ISBN 5-89059-064-2.
• Гелескул А. Аполлинер Г. Стихи // Избранные переводы. — М.: ТЕРРА-Книжный клуб, 2006. — С. 152—159.
• Аполлинер Г. Алкоголи. Эксмо, 2006, 352 с.
• Аполлинер Г. Стихотворения. — М.: Текст, 2008. — (Билингва).
• Аполлинер Г. Стихи / Пер. М. П. Кудинова. Статья и прим. Н. И. Балашова. — М.: Наука, 2018. — 335 с. — (Литературные памятники, изд. 2-е, стереотипное).

Библиография

• Пиа П. Аполлинар үҙе. Париж: Éditions du Seuil, 1954.
• Steegmuller F. Apollinaire, рәссамдар араһында шағир. Нью-Йорк: Фаррар, Страус, 1963.
• Buckley H.E. Guillaume Apollinaire сәнғәт тәнҡитсеһе. Ann Arbor: UMI Research Press, 1981.
• Caizergues P. Apollinaire журналист: журналистың башланғыстары һәм әҙерлеге, 1900-1909. Париж: Minard, 1981.
• Berry D.C. Гийом Аполлинерҙың ижади ҡарашы: фантазияны өйрәнеү. Saratoga: Anma Libri, 1982.
• Mathews T. Reading Apollinaire: поэтик тел теорияһы. Манчестер; Wolfeboro: Манчестер UP, 1987.
• Bohn W. Guillaume Apollinaire һәм халыҡ-ара авангард. Albany: State University of New York Press, 1997.
• Cornille J.-L. Apollinaire & cie. Villeneuve-dāAscq: Северный университет прессаһы, 2000.
• Boschetti A. Шиғриәт бөтә ерҙә лә: Apollinaire, homme-époque (1898 Xi1918). Париж: Seuil, 2001.
• Декаудин М. Аполлинар һәм портреты. Париж: Хәҙерге заман хаттары Minard, 2001.
• Guillaume Apollinaire: les incertitudes de l'identité; артабан À la découverte de Jacqueline Apollinair/ Anne Clancier, Gilbert Boudar, eds. Париж: Арматтан, 2006.
• Хартвиг, Юлия Аполлинер / Пер. с польского М.: Прогресс, 1971.
• В. Русские еп в канве творческих взаимоотношений Пикассо и Аполлинера.
• Аполлинер һәм француз шиғриәтенең үҫеш юлдары.
• Великовский С. Книги лирики Аполлинера // Великовский S. Умозрение и словесность: Очерки французской культуры. М.; СПб: Университетская книга, 1999. С.409-420. ISBN 5-7914-0034-9, ISBN 5-7914,0033-0
• Голенищев-Кутузов И. Н. Гийом Аполлинер, его друзья и последователи // Голенищеv-Кутуzov И. Н". Романские литературы М.: Наука, 1975.
• Иванов Вяч. Вс. Маяковский, Ницше и Аполлинер // Избранные труды по семиотике и истории культуры Т.2. Статьи о русской литературе.
• Швейбельман Н. Ф. Гниящий тылсымсыһында хикәйәләү структураһының формалашыуы Г.Аполлинер. Әҫәрҙәр: XX быуаттың сит ил әҙәбиәтендә хикәйәләү формаларының үҫеше Төмән, 2000.
• Алексеева А. В. Орфизм Гийома Аполлинер Античный миф и ̊чистаяя́ живопись Ф. Купки, Р. Делоне и Ф. Пикабиа // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статьялар. Вып. 5. / Под ред. С. В. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-енисовой, А. Захаровой. ISSN 23122129

Хәтер

Лоран-Праш скверында бюсы

• Париждың алтынсы округында Сен-Жермен-де-Пре сиркәүе янында Пабло Пикассо эшләгән бюсы ҡуйылған. 1951 йылда Аббатлыҡ урамының көнбайыш өлөшө Гийом Аполлинер урамы тип үҙгәртелә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Каллиграмма
• Ропалический стих

Әҙәбиәт

• Аполлинер Гийом / А. П. Скуратовская // Анкилоз — Банка. — М. : Большая российская энциклопедия, 2005. — С. 113—114. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 2). — ISBN 5-85270-330-3.
• Allorge H. Apollinaire (Guillaume) / H. Allorge // Dictionnaire de biographie française : [фр.] / sous la dir. de J. Balteau,... M. Barroux,... M. Prevost,... ; avec le concours de nombreux collaborateurs. — Paris : Letouzey et Ané, 1939. — T. 3 : Antoine — Aubermesnile. — Col. 122–124. — 1502 col. — Ҡалып:OCLC.

Һылтанмалар

• Максим Мошков китапханаһында Аполлинер Гийом
• Гийом Аполлинер на «Викиливре»
• Официальный сайт Аполлинера. Подробная биография, библиография и источники
• Статья «Что скрывает каллиграмма», «Наука и жизнь» № 11, 2007 г.
• Искусство каллиграммы
• Гийом Аполлинер читает «Мост Мирабо» (фр.)
• Поэ́зия «Le pont Mirabeau» по-французски
• Стихи в исполнении Аполлинера на сайте Gallica (фр.)
• Поэ́зия «Le pont Mirabeau», интерактивный файл (фр.)
• Луков Вл. А. Аполлинер Гийом  (билдәһеҙ). Электронная энциклопедия «Современная французская литература». modfrancelit.ru (2011). Дата обращения: 5 ноябрь 2011. Архивировано 5 февраль 2012 года.
• Гальцева Е. Между футуризмом и модерном: двуязычное издание Аполлинера  (билдәһеҙ). Иностранная литература, 2002, №11. magazines.russ.ru. Дата обращения: 17 май 2013.