Алдар
Алдар (Алдар Иҫәкәев, Алдар Иҫәнгилдин; билдәһеҙ[1] — 18 май 1740) — башҡорт тарханы, 1695—1696 йылдарҙа Ҡырым һәм Азов походтарында ҡатнашып батша Пётр I ҡулынан дәүләт наградаһы һәм грамота алған яугир, Ҡаҙағстанды Рәсәйгә ҡушыуҙа илгә ҙур хеҙмәт күрһәтеүсе күп телдәр белеүсе дипломат, илсе.
| Алдар Иҫәкәев | |
| Ҡушаматы |
Алдар-батыр |
|---|---|
| Тыуған урыны |
Бөрйән улусы, Нуғай даруғаһы (хәҙерге Баймаҡ районы) |
| Үлгән ваҡыты | |
| Вафат урыны |
Минзәлә, Ҡазан даруғаһы (хәҙерге Минзәлә районы) |
| Хеҙмәт итеү йылдары | |
| Хәрби алыш/һуғыш |
Икенсе Азов походы 1696 йылы,Башҡорт ихтилалы (1704—1711), Башҡорт ихтилалы (1735—1740) |
Рус батшалығы халыҡты рәхимһеҙ иҙә, ҡыҫа башлағас, батшаларға ҡаршы халыҡты яуға күтәргән ихтилал етәксеһе. Бөрйән ырыуының башлығы, 1730-сы йылдар уртаһынан — Нуғай даруғаһы Бөрйән ырыуы-улусының старшинаһы.
Алдар батыр — исеме йырҙарҙа йырланған, легенда-риүәйәттәрҙә данланған, тарихи сығанаҡтарҙа урын алған легендар шәхес.
БиографияһыҮҙгәртергә
Алдар (Алдарбай) Иҫәкәевтың тыуыу ваҡыты аныҡ билдәле түгел. Фараз буйынса, яҡынса 1660-сы йылдар уртаһында Ҡана йылғаһы буйында урынлашҡан ауылда (хәҙер Башҡортостан Республикаһы Бөрйән районы Әтек ауылы янында) тыуған. Нәҫел буйынса тархан: ҡартҡартатаһы Байһары, Ҡадирбәк Байбәхтин (яҡынса 1646 йылда үлгән) һәм атаһы Иҫәкәй Ҡадирбәков тархан титулына эйә булғандар. Ә. З. Әсфәндиәров буйынса, атаһы Иҫәкәй Ҡадирбәков 1681—1684 йылдарҙағы башҡорт ихтилалында ҡатнашҡан[2].
Батша Пётр I бүләк ителгән Ырғыҙ йылғаһы буйында (Яҡшымбәт Йәнтикәев менән бергә), бынан тыш Торғай йылғаһының тамағында (хәҙерге Ҡаҙағстандың Аҡтүбә өлкәһе), Табын ҡәлғәһе янында шәхси ерҙәре булған[3][4][5].
ХәтерҮҙгәртергә
- Батырҙың тыуған ауылы Бөрйән районы Әтек ауылында батырға һәйкәл ҡуйылды. Рәсеме. 2013 йылдың 9 апрель көнөндә архивланған.
ИҫкәрмәләрҮҙгәртергә
- ↑ XVII быуаттың 70-се йылдары тип фаразлана
- ↑ Башкирские тарханы, 2006, с. 85
- ↑ Башкортостан и Казахстан, 2006, с. 71
- ↑ Башкирско-казахские отношения в XVIII веке, 2009, с. 238
- ↑ Асфандияров А. З., 2009, с. 707
ӘҙәбиәтҮҙгәртергә
- Асфандияров А. 3. Башкирские тарханы. — Уфа: Китап, 2006. — С. 81—88. — 160 с. — ISBN 5-295-03700-2.
- Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
- Таймасов С. У. Башкортостан и Казахстан в период становления Оренбургской губернии. — Стерлитамак, 2006. — 246 с.
- Таймасов С. У. Башкирско-казахские отношения в XVIII веке. — М.: Наука, 2009. — 344 с. — ISBN 978-5-02-037567-3.
ҺылтанмаларҮҙгәртергә
- Аҡманов И. Ғ. Алдар // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Алдар Исекеев // Военная история башкир: энциклопедия / гл. ред. А. З. Асфандияров. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 2013. — 432 с. — ISBN 978-5-4466-0040-3.
- Башкирские тарханы 2013 йылдың 9 декабрь көнөндә архивланған.
- Бөрйән районы Әтек ауылы сайты. 2013 йылдың 9 апрель көнөндә архивланған.
| «Шәхестәр» порталы |
