Һарай (Әлшәй районы)

Һарай (рус. Сараево) — Башҡортостандың Әлшәй районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 342 кеше. Почта индексы — 452105, ОКАТО коды — 80202861004.

Ауыл
Һарай Һарай
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әлшәй районы
Координаталар	54°04′23″ с. ш. 54°36′56″ в. д.
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 202 861 004
ОКТМО коды	80 602 461 106
ГКГН номеры	0518145
Һарай

Халыҡ һаны

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәттәре буйынса күпселек милләт — татарҙар (77 %).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1795 йыл	166
1865 йыл	596
1865 йыл	596
1906 йыл	1288
1920 йыл 26 август	1608
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	1378
1959 йыл 15 ғинуар	1049
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	552
2002 йыл 9 октябрь	462
2010 йыл 14 октябрь	342	165	177	48,2	51,8

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Раевка): 35 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Раевка): 35 км

Урамдары

• Тау урамы (рус. улица Горная)
• Дуҫлыҡ урамы (рус. улица Дружбы)
• Урман урамы (рус. улица Лесной)
• Туғай урамы (рус. улица Луговая)
• Тыныслыҡ урамы (рус. улица Мира)
• Үҙәк урам (рус. улица Центральная)
• Мәктәп урамы (рус. улица Школьная)

Тарихы

Һарай ауылы — Яйыҡ-ҫыбы-мең улусының аҫаба ерендә XVIII быуат уртаһында барлыҡҡа килгән ерһеҙ башҡорттар һәм типтәрҙәр торамаһы. Тәүге төпләнеүсе беҙгә билдәһеҙ. Әммә уның улы Биктимер Һараев 1743 йылда ревизия күрһәтелә. Уның улдары Тимербулат, Бикмөхәмәт, Баймырҙа, Бикҡужа була. Бында 1812 йылда 8-се башҡорт кантонынан күсерелгән башҡорттар араһында: Солтанғол (уның улдары Сафиулла, Ғәбиҙулла, Ғөбәйҙулла), Иманғол, 54 йәш (уның улы Яманғол), Буранғол, 50 йәш (уның улы Мөхәмәтша), Солтанморат, 37 йәш (улдары Ғәлиулла, Хәбибулла). Юлдаш Мырҙағолов, 30 йәш, Дәүләтшаның улы, уның 65 йәшлек ағаһы Ишкилде Иштәкәев.

Бында типтәрҙәр 1764 йылдың 6 апрелендә һәм 1751 һәм 1777 йылдарҙың 20 ноябрендә Яйыҡ-ҫыбы-мең улусы башҡорттары менән төҙөлгән килешеүҙән һуң ишәйә.

1795 йылда Һарайҙа 3 йортта 14 керҙәш башҡорт һәм 23 йортта 152 типтәр була (типтәрҙәрҙең сығышы беҙгә билдәһеҙ). 1816 йылда 30 башҡорт һәм 178 типтәр, 1834 йылда — 34 башҡорт, 273 типтәр, 1859 йылда — 563 керҙәш, 1870 йылда — 596 башҡорт, 1920 йылда 1068 башҡорт иҫәпкә алынған. 1870 һәм 1920 йылдарҙа халыҡтың этник сығышын күрһәтеү күпкә дөрөҫөрәк булыр ине.

1843 йылда 34 башҡортҡа 80 бот ужым һәм 240 бот яҙғы иген сәселгән. .

Билдәле шәхестәре

• Дауытов Мәхмүт Ғайса улы (23 февраль 1927 — 18 май 2015) — хеҙмәт алдынғыһы, скрепер машинисы. Ҡаҙаҡ ССР-ының атҡаҙанған юл төҙөүсөһө (1965). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966).

Матбуғатта

• Әлшәй хәбәрҙәре. 26 февраль 2020, «Беҙҙең туй Һарай ауылында үтте»

Видеофильмдар

• Һарай ауылы, Әлшәй районы, Башҡортостан. 8 июнь 2019 йылYouTube сайтында Видео

Һылтанмалар

• Һарай (Әлшәй районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 22 июль 2022)