Ҡоҙғондар (лат. Corvus ҡош . (Corvidae). Ырыу төрҙәренә ҡоҙғондар,ала ҡарғалар, ҡара ҡарғалар һәм сәүкәләр инә. «Ҡоҙғон» менән «ҡарға» араһында аныҡ ҡына айырма юҡ.Ҡоҙғондар башҡа ҡарғаларға ҡарағанда эрерәк була.Тауышы көслө «ҡорҡ -ҡорҡ» йәки тоноҡ «ҡро- ҡро».
Көньяҡ Америка , Антарктиданан һәм ҡайһы бер утрауҙарҙан башҡа был ырыу ҡоштарын бөтә континеттарҙа ла осратырға була. Ҡоҙғондар ырыуы ҡарғалар ғаиләһенең яҡынса өстән бер өлөшөн тәшкил итә. Һуңғы тикшеренеүҙәрҙән күренеүенсә, ҡоҙғондоң ҡайһы бер төрҙәре эш ҡоралдарын ҡуллана белеүҙәрен генә түгел, ә уларҙы булдыра белеүҙәрен дә күрһәткән.[1] приматтарҙыҡына тигеҙ.
Өноҡшаш һүҙҙәр нигеҙендә *k'er- һинд-европа телендә «ҡарға- ворон» була һәм славян телдәренә башланғыс *u- [2] *vorna башҡалар: урыҫ-сиркәү славян телендә врана (κορώνη), украинса. ворона (ҡарға) , болг. врана , сербохорва. врана , словен vrána , чех. vrána , словак vrana , поляк wrona , кашуб. varna , словинский vãrna . Боронғо ҡәрҙәш литва телендә várna «ворона», боронғо прус теле шул уҡ -warne .. Праславян *vorna , литва várna < *uōrnā (от *uornos «ворон»): ворона (ҡарға) ҡоҙғон менән бәйле тип билдәләнде[3]
Герман телдәрендә һинд-европа телендәге атама «ворона- ҡарға» һинд-европа телдәрендә ятҡан тамыр һүҙ *k'er- , менән алмаштырыла Торна боронғо инглиз телендә crāwe ( ингл. crow ), Боронғо немец- krā(w)д ( нем. Krähe ) , боронғо исланд -kráka (ворона-ҡарға), krákr (ворон-ҡоҙғон).
Ҡоҙғондарҙың бөтә төрөнөң дә ҡауырһыны ҡара йәки күкһел ҡара төҫтә,ҡайһы берҙәрендә аҡ таптар осрай. Ныҡ кәүҙәле, суҡышы һәм тәпәйҙәре бик көслө. Енси диморфизм бик сағылып бармай.
Ҡара ҡарғалар ағас ботағында
Ҡоҙғондар быуаттан артыҡ йәшәй тигән фекер ысынбарлыҡҡа тап килмәй. Улар тутыйғоштар кеүек 70-75 йәшкә етеүе мөмкин[4] [5] [6]
Мәҙәниәттә һәм мифологияла
үҙгәртергә
Каванабэ Кёсай (1831-1889) — Ҡоҙғон ағас ботағында. Бруклин музейы. Овидий ҡарға тураһынла ямғыр хәбәрсеһе,тип яҙған (Amores 2,6, 34)[7]
Боронғо гректар, сәүкәне майлы мискәлә тотһаң,тылсымлы ҡошҡа әйләнә,тип иҫәпләгәндәр.,[8]
Месопотамия һәм Библияла ҡоҙғон туфан һыуы тураһындағы хикәйәттәрҙә телгә алынған:
Библия китабындағы 8 -се Тәүра тҡа ярашлы Йәшәйеш китабында, Нух ҡоҙғондо осороп ебәрә,ләкин ул «осоп китә лә кире ҡайта »,шунан Нух өс тапҡыр (аҙна һайын) күгәрсен осорған, ул беренсе тапҡыр бер нәмәһеҙ кире ҡайтҡан, икенсе мәртәбә майлы япраҡ алып ҡайтҡан, ниһайәт, өсөнсө тапҡыр кире әйләнеп ҡайтмаған.
«Гилгәмеш хаҡындағы эпос » та Утнапишти күгәрсенде ер эҙләргә ебәргән. Күгәрсен бер түңәрәк эйләнгән дә кире ҡайтҡан. Шунан Утнапишти ҡоҙғондо ебәргән,теге кире ҡайтмаған. Утнапишти ҡоҙғон ер тапты тигән һығымтаға килгән[9] Ҡытай мифологияһына ярашлы донъяла ун ҡоҙғон күтәреп торған ун ҡояш булған..Бер ваҡыт ун ҡояш бөтәһе бер юлы баҫырға уйлай, был һәләкәткә килтереүе мөмкин булған. Шул саҡта аллалар Хоу И ебәрәләр, ул ҡоҙғондоң тик береһен генә иҫән ҡалдыра, ҡалғандарынын үлтерә[10]
Ирланд мифологияһында ҡоҙғон Морригандың үлем һәм һуғыш аллаһы итеп ҡабул ителә [11]
Скандинавия мифологияһында Мунин һәм Хугин ҡоҙғондары бөтә Мидгард буйлап осалар һәм Один аллаға булып торған хәлдәр тураһында хәбәр итеп барғандар.
Швецияла ,юрауҙарға ярашлы,ҡоҙғон-үлгән кешенең йәне[12]
Ҡарға ояһы
Аҡ ҡарға
Кутх
Ҡоҙғон байрағы
Ҡарасҡы
↑ Winkler, Robert. Crow Makes Wire Hook to Get Food , National Geographic (8 August 2002). 6 февраль 2011 тикшерелгән.
↑ Пётр Червинский. Фольклор и этимология: Лингвоконцептологические аспекты этносемантики. — Piotr Czerwinski, 2015. — С. 20. — 424 с.↑ Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера ↑ В. Вдовиченко ХОТИТЕ ПРОСЛЫТЬ БЕЛОЙ ВОРОНОЙ — ЗАВЕДИТЕ ДОМА ЧЕРНОГО ВОРОНА // Энциклопедия владельца птицы↑ McGowan, K.J. «Frequently Asked Questions About Crows» , Cornell Lab of Ornithology
↑ Crow Believed to Be Oldest in World Dies . Associated Press via Washington Post (7 July 2006)↑ de Vries, Ad. Dictionary of Symbols and Imagery. — Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1976. — С. 275. — ISBN 0-7204-8021-3 .↑ Thompson, D'Arcy Wentworth. Jackdaw. — A Glossary of Greek Birds. — Oxford, 1895. — С. 89.↑ Kovacs, Maureen Gallery. The epic of Gilgamesh. — Stanford University Press, 1989. — С. 102. — ISBN ISBN 978-0-8047-1711-3 .↑ Yang, Lihui. Handbook of Chinese Mythology. — Oxford University Press, 2008. — С. 95–96, 231. — ISBN 978-0-19-533263-6 .↑ Leeming, David Adams. Crows and ravens. — The Oxford companion to world mythology. — Oxford University Press, 2005. — С. 86. — ISBN 978-0-19-515669-0 .↑ Common Raven | Beauty of Birds (ингл.) . www.avianweb.com. Дата обращения: 9 август 2018. Архивировано 18 апрель 2014 года.
.jpg)
