Ҡайдаров Әбдуәли Туғанбай улы

Кайдаров Абду-Али Туғанбай улы (ҡаҙ. Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров 13 декабрь 1924 йыл — 27 февраль 2019 йыл) — ғалим-тел белгесе. Ҡаҙаҡ ССР-ы Фәндәр академияһы академигы. (1983), Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы академигы (1991), филология фәндәре докторы (1970), профессор (1972). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Ҡаҙаҡ ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1982), Ҡаҙағстан Республикаһының халыҡ мәғарифы отличнигы (1994). I (1944) һәм II (1985) дәрәжә Ватан һуғышы, Халыҡтар Дуҫлығы (1984), Ҡыҙыл Йондоҙ (1945), III дәрәжә Дан ордендары кавалеры.

Ҡайдаров, Әбдуәли Туғанбай улы
ҡаҙ. Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдаров
Файл:Абдуали Кайдаров.jpg
Тыуған көнө	13 декабрь 1924({{padleft:1924|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:13|2|0}})
Тыуған урыны	Талдыбулак ауылы (Енбекшиҡаҙаҡ районы), Енбекшиказахский район, Алматы өлкәһе Енбекшиҡаҙаҡ районы
Вафат көнө	27 февраль 2019({{padleft:2019|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:27|2|0}}) (94 йәш)
Ил	{{ {{{1}}} | размер = | alias = Совет Социалистик Республикалар Союзы | shortname alias = СССР | flag alias = Flag of the Soviet Union.svg | flag alias-1923 = Flag of the Soviet Union 1923.svg | flag alias-1955 = Flag of the Soviet Union.svg | flag alias-ВМС = Naval Ensign of the Soviet Union.svg | flag alias-ВМС-1924 = Naval Ensign of the Soviet Union 1924.svg | flag alias-ВМС-1935 = Naval Ensign of the Soviet Union 1935.svg | flag alias-армия = Red Army flag (Fictitious).svg | flag alias-ВВС = Flag of the Soviet Air Force.svg | var1 = 1923 | var2 = ВМС | var3 = ВМС-1924 | var4 = ВМС-1935 | var5 = армия | var6 = ВВС | variant = }} СССР → Казахстан
Ғилми даирәһе	лингвистика, төрки телдәр, төрки телдәрҙе өйрәнеү
Эшләгән урыны	Байтурсынов исемендәге тел ғилеме институты
Альма-матер	Әл-Фараби исеменгдәге Ҡаҙаҡ милли университеты (С.М. Киров исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт университеты
Ғилми дәрәжәһе	филология фәндәре докторы
Ғилми исеме	профессор Ҡаҙаҡ АССР-ы ФА академигы
Ниндәй өлкәлә танылған	төрки телдәр ғалимы
Награда һәм премиялары	Казахстан: Ҡалып:Медаль Астана || «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында еңәүгә 65 йыл» юбилей миҙалы Ҡаҙағстандың атҡаҙанған эшмәкәре СССР: Дан ордены Ҡалып:Медаль «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.» Юбилейная медаль «За доблестный труд (За воинскую доблесть). В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина» «1941—1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңәүгә ҡырҡ йыл» юбилей миҙалы «Берлинды алған өсөн» миҙалы Медаль «30 лет Советской Армии и Флота» «40 лет Вооружённых Сил СССР» миҙалы «50 лет Вооружённых Сил СССР» миҙалы Медаль «60 лет Вооружённых Сил СССР» Медаль «Ветеран труда»

Биографияһы

• Әбдуәли Туғанбай улы Ҡайдаров 1924 йылда Ҡаҙағстандың Алматы өлкәһе Енбекшиҡаҙаҡ районы Талдыбулаҡ ауылында тыуған.
• 1941—1946 йылдарҙа Ҡыҙыл Армия сафтарында хеҙмәт иткән — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан.
• 1951 — Әл-Фараби исемендәге Ҡаҙаҡ милли университетының (С. М. Киров исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт университеты) филология факультетын тамамлаған
• 1951—1954 йылдарҙа — Ҡаҙағстан Милли Фәндәр Академияһы аспирантураһында уҡый.

Хеҙмәт юлы

• Аспирантура тамамлағандан һуң Ҡаҙағстан Милли Фәндәр Академияһында эшләй.
• 1958 йылдан көнсығышты өйрәнеү секторының өкән ғилми хеҙмәткәре.
• 1959 йылдан уйғыр филологияһы бүлеге мөдире.
• 1961 йылдан 1978 йылға саҡлы — директор урынбаҫары.
• 1978 йылдан 1995 йылға тиклем — директор, ә 1995 йылдан 2019 йылға саҡлы — почётлы директор, шулай уҡ ғилми кадрҙарҙы әҙерләү мәсьәләләре менән шөғөлләнә.
• 1982 йылдан Әл-Фараби исемендәге Ҡаҙаҡ милли университетында (С. М. Киров исемендәге Ҡаҙаҡ дәүләт университеты) ҡаҙаҡ теле кафедраһы профессоры.
• Байтурсынов исемендәге Тел ғилеме институтының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре

Фәнни, әҙәби хеҙмәттәре

• Ғалимдың ғилми эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәре: лексикология, диалектология һәм тел тарихы, этнолингвистика, төрки телдәр ғилеме һәм алтаистика, тел сәйәсәте, дәүләт теле проблемалары һ. б.
• Уның фәнни етәкселегендә 65 юғары квалифицикациялы ғалим, шуларҙан 10 кеше фән докторы.
• 400-ҙән артыҡ ғилми хеҙмәт авторы (шуларҙан 40-ы — монографиялар, дәреслектәр, һүҙлектәр, йыйынтыҡтар).
• Бер нисә фәнни, фәнни-популяр журналдың («Известия НАН РК», «Советская тюркология» һ. б.) редакторы һәм редколлегия ағзаһы булған.

Ҡайһы бер хеҙмәттәре:

• Ҡаҙаҡ телендә бер ижекле һүҙҙәр тамырҙары һәм нигеҙҙәренең структураһы (Структура односложных корней и основ в казахском языке), Л., 1986;
• Тысяча метких и образных выражений (этнолингвистик аңлатмалар бирелгән ҡаҙаҡ-рус фразеологик һүҙлеге), Астана, 2002

Ғилми дәрәжәләре

• 1970 йылдан — филология фәндәре докторы
• 1972 йылдан — профессор
• 1984 йылдан — Ҡаҙаҡ ССР-ы Фәндәр Академияһы академигы
• 1989 йылдан — М. Ататөрк исемендәге Төрөк лингвистик йәмғиәтенең почётлы ағзаһы, академик
• 1991 йылдан — Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының почётлы ағзаһы, академик

Наградалары һәм маҡтаулы исемдәре

• СССР
• Ҡаҙаҡ ССР-ы Юғары Советының почёт грамотаһы
• 1944 — 3-сө дәрәжәле Дан ордены
• 1944 — 1-се дәрәжәле Ватан һуғышы ордены
• 1945 — ике Ҡыҙыл Йондоҙ ордены
• 1984 — Халыҡтар дуҫлығы ордены
• 1985 — 2-се дәрәжәле Ватан һуғышы ордены
• 1982 — «Ҡаҙаҡ ССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре» почётлы исеме бирелде
• 1984 — Ҡаҙаҡ ССР-ы халыҡ мәғарифы алдынғыһы
• 1971 — Ч. Ч. Вәлиханов премияһы лауреаты
• СССР-ҙың күп һанлы миҙалдары
• Ҡаҙағстан
• 1996 — Отан ордены
• 2014 — президент ҡулынан І дәрәжәле Достык ордены РК
• 2017 — «За бесценный вклад в развитие тюркологии» TWESCO миҙалдары
• «Ҡаҙағстандың атҡаҙанған эшмәкәре» почётлы исеме бирелде
• Ҡаҙағстан Республикаһының күп һанлы миҙалдары
• 2002 — Енбекшиҡаҙаҡ районының Почётлы гражданы
• Төрөк республикаһының «Почёт билдәһе» ордены («Ликат нишани»)

Әҙәбиәт

• Библиографии обществоведов Казахстана, А., 1986

Был мәҡәләлә «Ҡаҙағстан. Милли энциклопедия» (1998—2007) материалдары ҡулланылды, барлыҡ материалды «Қазақ энциклопедиясы» редакцияһы Creative Commons BY-SA 3.0 Unported лицензияһы буйынса тәҡдим итте.