Ғөрөф (йола)

Ғөрөф (ғәр. عرف‎ — 'үрф; рус. Урф) — ислам йәмғиәтендә киң таралған фекерҙәрҙе сағылдырған ислам хоҡуғы сығанаҡтарының береһе (Фиҡһ). Ғөрөфтө Ҡөрьән һәм Сөннәттә туранан-тура иҫбатлауҙар булмаған осраҡта ғына ислам хоҡуғында ҡулланырға мөмкин..

Ҡулланылышы

Ханафи мәҙһәбе күҙлегенән ҡарағанда, Ғөрөф халыҡтың нығынған традицияларға (йолаларға) ярашлы һәм аҡыллы теүәл кешеләр ғәйепләрлек булмағанса ғәмәл ҡылыуы. Ғөрөфтө ҡулланыу өсөн дәлил сифатында мосолман хоҡуҡ белгестәре Әл-Бәҡара сүрәһенең 233-сө аятын һәм Ән-Ниса сүрәһенең 6-сы аятын килтерә. Әбү Хәнифә менән Мөхәммәт әш-Шәйбани фекеренсә, әгәр ғөрөф Ҡөрьәнгә һәм Сөннәткә ҡаршы килһә, ул законһыҙға әйләнә. Әбү Йософ иҫәпләүенсә, Ҡөрьәндәге һәм Сөннәттәге ниндәйҙер ҡарар ғөрөфкә нигеҙләнгән икән, ғөрөфтөң үҙгәреүе менән хоҡуҡи ҡарар ҙа үҙгәрә

Ғөрөф төрҙәре

• ғөрөф-сәхих — был Ҡөрьәнгә һәм Сөннәткә ҡаршы килмәгән йола. Ғөрөфтөң был төрө мосолман дин белгестәренә дәлил сифатында ҡулланырға мөмкинлек бирә.
• ғөрөф-фасид — был Ҡөрьәнгә һәм Сөннәткә ҡаршы килгән йола. Ғөрөфтөң был төрөн дәлил сифатында ҡабул итеү тыйыла.
• ғөрөф-ғәм — бер илдә йәшәүсе барлыҡ кешеләрҙең йолалары.
• ғөрөф-хас — халыҡтың айырым төркөмдәре араһында таралған йола.
• ғөрөф-ҡәүли — билдәле бер төркөм кешеләрҙең һүҙҙе йәки фразаны уларҙың лексик мәғәнәһенән айырмалы мәғәнәлә ҡулланыу йолаһы.
• ғөрөф-ғәмәли — эштәрҙе, ғәмәлдәрҙе билдәле бер тәртиптә башҡарыу.

Башҡорт телендә

Башҡорт телендә "ғөрөф" һүҙе тарихи шарттарҙа барлыҡҡа килгән, халыҡ тарафынан ҡабул ителеп быуындан-быуынға күсә килә дөйөм ҡағиҙәгә (йолаға) әйләнгән тәртип, аң, ҡараш, зауыҡ һ.б. Шул уҡ ваҡытта ғәҙәт йолаһы мәғәнәһендә лә нығынып, ғөрөф-ғәҙәт (адат) тигән төшөнсә лә барлыҡҡа килгән .

Әҙәбиәт

• Али-заде, А. А. [636 Орф] // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — 400 с. — (Золотой фонд исламской мысли). — 3000 экз. — ISBN 5-98443-025-8  (рус.).
• ʿUrf // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (түләүле)