Эстонияла урыҫтар
Урыҫтар (эст. Eesti venelased) — Эстонияла иң ҙур милли аҙсылыҡ (2017 йылда 25,1 %, 2020 йылда 24,7 %[1]). Урыҫтар ғәмәлдә Эстонияның бөтә төбәктәрендә лә тиерлек йәшәй, әммә улар илдең күбеһенсә төньяҡ-көнсығышында (Ида-Вирумаа) һәм Таллиндың (Ласнамяэ районы)[2] көньяҡ-көсығышында төпләнгән. Урыҫтар башлыса ҡалаларҙа йәшәүҙе хуп күрә, әммәПричудье төбәгендә старообрядсы урыҫ ауылы бар. XXI быуат башында эстон һәм урыҫ общиналарының бер-береһенән айырымыраҡ йәшәргә тырышыуы күҙәтелә. Шул уҡ ваҡытта шартлы рәүештә эстон тип һаналған күп кенә билдәле кешеләр сығыштары менән өлөшләтә урыҫтарға барып тоташа: илдең элекке президенттарынан Константин Пятс яртылаш урыҫ, ә Тоомас Ильвес — бер сирегендә урыҫ. Рус телле Эстония менән бутап торорға кәрә процентҡа урыҫ. Эстониялағы урыҫтарҙы урыҫ телендә һөйләшеүселәр менән бутарға ярамай, сөнки эстонияла йәшәгән күптәр: украиндар, белорустар, немец, йәһүдтәр[3][4], әрмәндәр һәм башҡалар урыҫ телен үҙҙәренең туған теле тип һанай. Эстондарҙың да байтағы урыҫ телен икенсе тел булараҡ йыш ҡуллана.
| Эстонияла урыҫтар | |
| Дәүләт |
 Эстония |
|---|---|
| Ҡулланылған тел | урыҫ теле |
 | |
| Диаспора | Российская диаспора[d] |
Тарих
үҙгәртергә
Мәғлүмәттәр нигеҙендә[5] [6] [7]
Эстониялағы урыҫ старообрядсылары йәшәгән тораҡ пункттары картала ҡыҙыл төҫ менән билдәләнгән.
Эстонса урыҫтарҙың атамаһы venelased, йәғни венедтар тигәнде аңлата, был һүҙ эсттар һәм көнсығыш славяндарҙың мәҙәниәт-ара ҡатнашыу үҙенсәлектәренә бер ишара. Боронғо урыҫтарҙың көслө йоғонтоһо аҫтында Эстонияның көньяҡ-көнсығышында сету һәм выру субэтностары формалаша.
1030 йылда Ярослав Мудрый нигеҙ һалған Юрьев (хәҙерге Тарту) ҡалаһында ла рус йоғонтоһо эҙҙәре күҙәтелә. 1224 йылда немецтар Юрьевты баҫып ала һәм исемен Дерпт тип үҙгәртә. Көнсығыш Эстонияла 1416 йылда нигеҙ һалынған Сыренец ҡалаһы ла боронғо урыҫ тораҡ пункттарының береһе.
XVII−XIX быуаттарҙа хәҙерге Эстония территорияһына килеп төпләнгән урыҫ старообрядсылары хәҙер Причудье төбәгендә (Калласте һәм Муствеэ ҡалалары, Пейпсиээре олоҫо) йәшәй.
Эстонияла йәшәгән бөтә урыҫтар ҙа ХХ быуаттың икенсе яртыһында килеп төпләнгән урыҫ күскенселәре тоҡомдары тигән фекер хаталы. 1881 йылда Эстонияла йәшәгән урыҫ халҡы дөйөм халыҡтың 3,3 процентын тәшкил итә, 1897 йылда был һан 4,0 процентҡа етә[8].
1917 йылғы революциянан һуң аҡ эмиграция[8] менән бәйле урыҫтар күпләп Эстонияла төпләнә. 1922 йылда Эстонияла урыҫ халҡы дөйөм халыҡтың 8,2 процентын тәшкил итә.
1920 йылда башлыса урыҫтар йәшәгән (65,06 н %) Печора өйәҙе РСФСР менән Тарту килешеүе буйынса Эстонияға ҡушыла. Һөҙөмтәлә Эстонияның сик буйы ерҙәрендә йәшәгән 40 % урыҫтар Петсеримаа төбәге халҡына әүерелә һәм Эстонияла иң ҙур этник аҙсылыҡты тәшкил итә. Сөнки 1919—1925 йылдарҙағы ер реформаһынан[9] һуң банкротлыҡҡа төшкән немецтар һәм шведтар күпләп Эстонияны ташлап китә.
Һуғыштан һуңғы осорҙа урыҫ теллеләрҙең Эстонияғы килеүе бермә-бер арта. 1934 йылда Эстонияла урыҫтар 8,2 %, 1959 йылда — 20,1 %, 1970 йылда — 24,7 %, 1979 йылда 27,9 %[8] була.
1989 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса урыҫтар Эстония халҡының 30,3 процентын тәшкил итә[8] һәм республиканың иң ҙур милли аҙсылығы булып ҡала. Эстония халҡының 87 проценты ҡалаларҙа йәшәй, шуларҙың 14,9 проценты ғына эстон телен белә. Таллинда йәшәүселәрҙең 41 процентын, Нарвала 85,9 процентын урыҫтар тәшкил итә.
2012 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Эстонияла бөтәһе 267 335 урыҫ йәшәй, 2020 йылда — 327 802 кеше.[10][1]
2020 йылда Таллинда 588 158 (48,4 %) урыҫтар йәшәй, баш ҡала өйәҙе Харьюмаала 186 031 (56,8 %), Ида-Вирумаа өйәҙендә 99 811 (30,4 %); Тарту ҡалаһында 13 249 (4 %) урыҫтар йәшәй.[1]
Демография
үҙгәртергәСовет осоронда Эстонияла урыҫ халҡының демографик күрһәткестәре, эстондар менән сағыштырғанда[11], күпкә яҡшыраҡ була, иң беренсе сиратта — СССР-ҙың Европа өлөшөндәге республикаларынан килеп төпләнгән йәш күсмәндәрҙә тыуымдың юғары булыуы иҫәбенә, әммә икенсе быуында, йәғни ЭССР-ҙа тыуған урыҫтарҙа, тыуым эстондар кимәленән хатта түбәнерәк була. Шул сәбәпле 1985 йылда яңы тыуғандар араһында эстон булмағандар өлөшө (Эстонияла яңы тыуған сабыйҙың милләте ата-әсә әйтеүе буйынса билдәләнә) 42 процентҡа тиклем күтәрелә[12].
1991 йылда урыҫтар һәм эстондарҙың артыуы тигеҙләнә, ә советтарҙан һуңғы осорҙаурыҫтарҙың артыуы тотороҡло рәүештә эстондарға ҡарағанда насарыраҡ була. Һөҙөмтәлә 2011 йылда яңы тыуған сабыйҙар араһында эстон булмағандар өлөшө 25 процентҡа тиклем түбәнәйә.
Латыштар менән сағыштырғанда эстондарҙың демографик күрһәткестәре буйынса һәр ваҡыт яҡшы була, тикшеренеүселәр быны тормош кимәленең юғарыраҡ булыуы менән бәйләй. а 2008—2012 йылдарҙа Эстония буйынса дөйөм алғанда тәүге тапҡыр эстондар һанының тәбиғи артыуы күҙәтелә, әммә урыҫтарҙың һәм эстон булмағандарҙың тәбиғи кәмеүе шулай ҙа күберәк була (2010 йыл ғына иҫәпкә инмәй). Латвияла урыҫтарҙың демографик күрһәткестәре бойондороҡһоҙлоҡ тергеҙелгәнгә тиклем дә, унан һуң да, Эстониялағы урыҫтарҙыҡы менән сағыштырғанда, күпкә насарыраҡ була[11].
1991 йылдан алып 2011 йылға тиклем 140 мең эстон булмаған кеше Эстониянан күсенеп китә, уларҙың күпселеге — урыҫтар[13].
Эстония халҡының дөйөм һанында урыҫтарҙың удель ауырлығы[14][1]
| Йыл | 1881 | 1897 | 1922 | 1934 | 1959 | 1970 | 1989 | 2011 | Ике мең ун | Айына ике мең | Мең ике көнлөк | Ике мең туғыҙ | Егерме ике мең |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Рус | 3,3 % | 4,0 % | 3,7 % | 8,2 % | 20,1 % | 24,7 % | 30,3 % | 25,6 % | 24,8 % | 25,1 % | 24,9 % | 24,8 % | 24,7 % |
2011 йылдағы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса урыҫтар араһында оҙайлы ауырыу йәки һаулығы менән проблемалар булған кешеләр 29,5 процент тәшкил итә (эстондарҙа — 30,0 %)[15].
Урыҫтарҙың уртаса ғүмер оҙайлығы, эстондарға ҡарағанда, 6 йылға аҙыраҡ.
Иҡтисади именлек
үҙгәртергәСоциологтарҙың 2002 йылда үткәргән тикшеренеүҙәре һөҙөмтәләре шуны раҫлай: Эстонияла йәшәгәндәрҙең сағыштырмаса юғары кимәлдә тәьмин ителеүе унда йәшәгән урыҫтарҙың тормошона бөтә яҡлап сағыла: Таллин ҡалаһында урыҫ ғаиләләренең (80 %) һәр ағзаһына 10 кв. метрҙан күберәк торлаҡ майҙаны тура килә, Таллинда йәшәгән урыҫ ғаиләләренең яҡынса өстән бер өлөшөнөң автомашинаһы (35 %) һәм компьютеры (29 %) бар. Дөйөм алғанда, Таллиндағы урыҫтар тәьмин ителеш кимәле буйынса Мәскәүҙә йәшәгәндәрҙән ҡалышмай тиерлек .[16]
Шуға ҡарамаҫтан, Эстонияла урыҫтар дәүләт баҫымының төрлө формаларын тойоп йәшәй[16] һәм, аҫаба халыҡ менән сағыштырғанда, иҡтисади хәлдәре насарыраҡ. Мәҫәлән, Эстондарҙың, эстон булмағандаға ҡарағанда, йыллыҡ эквивалент нетто-килеме юғарыраҡ.
Эстонияла йәшәгәндәрҙең йыллыҡ эквивалент килеме* , евро[17]
| 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | 2016 | 2017 | Мең ике көнлөк | Ике мең туғыҙ | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Эстондар | 3 469,44 | 6 638,63 | 7 549,95 | 10 656,37 | 11 256,31 | 12 321,68 | 13 335,40 | 14 294,53 |
| эстон булмағандар | 2 765,52 | 5 611,31 | 6 082,52 | 8 789,32 | 9 298,58 | 10 316,81 | 11 379,71 | 12 212,64 |
* Иҫкәрмә: эквивалент килем — йорт хужалығы ҡарамағындағы нетто-килемдең хужалыҡтағы бөтә ағзаларҙың ҡулланыу ауырлығы ҡушылдығына бүленеүе; күрһәткес йорт хужалығының күләмен, шулай уҡ составын да иҫәпкә ала. Йорт хужалығы — йәмәғәт аҙыҡ-түлеген етештереү һәм уларҙы ҡулланыу йәмғиәттең ошо күҙәнәге сиктәрендә ғәмәлгә ашырыла. Был осраҡта ҡәрҙәшлек бәйләнештәре ниндәйҙер әһәмиәткә эйә түгел.
Эстония эсто булмаған халыҡтар араһында күп йылдар дауамында эшһеҙлек юғары булып ҡала, мәҫәлән, 2019 йылда ул 6 % тәшкил итә, был эстондар араһындағы шундай уҡ күрһәткестән 2,2 процентҡа юғарыраҡ, 2017 йылда эстон булмағандар араһында эшһеҙлек кимәле 8,9 %, ә эстондар араһында 4,4 % , 2000 йылда 20,5 % һәм 11,9 %[18].
Эстонияла эстондар һәм урыҫтар араһында эшһеҙлек кимәле[18]
| 2000 | 2001 | 2005 | 2006 | 2010 | 2011 | 2015 | 2016 | Айына ике мең | Мең ике көнлөк | Ике мең туғыҙ | Егерме ике мең | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Эстондар | 11,9 | 10,5 | 5,4 | 4,0 | 13,3 | 9,6 | 5,4 | 5,5 | 4,4 | 4,6 | 3,8 | 5,8 |
| Урыҫтар | 20,5 | 17,6 | 13,4 | 10,3 | 23,9 | 18,6 | 8,5 | 10,0 | 8,9 | 7,3 | 6,0 | 9,4 |
Үҙ ваҡытында Эстонияның оборона һәм мәғариф министры булып эшләгән Яак Аавиксоо фекеренсә, урыҫтарҙың Эстонияла уңышлы интеграцияланыуына ҡамасаулаусы етди проблема — мәктәп тамамлаған йәштәрҙең эстон телен бик насар белеүе[19]. Иң мөһиме — Эстония гражданлығын ябайлаштырылған тәртиптә алыу хоҡуғына эйә булған 15 йәше тулмаған өс меңгә яҡын баланың был мөмкинлектән файҙаланып ҡалмауы аптырата. Бындай кешеләр күбеһенсә Таллинда һәм Ида-Вирумаала йәшәй[20]. Төп хоҡуҡтар буйынса Европа агентлығының en (FRA) тикшеренеүҙәре һөҙөмтәләре буйынса, Европа илдәренән Эстонияла һәм Финляндияла[21] йәшәгән урыҫтар ҙур дискриминацияға дусар ителә. Был дикриминация — советтарҙан һуңғы Эстонияла эстондар һәм урыҫтар араһындағы сегрегация кимәленең юғары булыуы һөҙөмтәһе[2].
Таллинда йәшәгән урыҫтарҙың күбеһе (85 %), Эстонияла ике дәүләт теле булырға тейеш, тип иҫәпләй, уларҙың 96 проценты Эстонияның гражданлыҡ тураһындағы законына кире ҡарашта. Эстондар менән тығыҙ аралашып йәшәүҙәренә ҡарамаҫтан, урыҫ йәштәре араһында милли- ҡатнаш никахтар ни бары 11 % (ғәмәлдә оло быуын кешеләренеке кеүек)[16].
Сәйәсәт
үҙгәртергә1990 йылда Эстон Республикаһының һуғышҡа тиклемге граждандары һәм уларҙың вариҫтары ғына республика граждандары тип танылғанға күрә, Эстония граждандары араһында урыҫтарҙың өлөшө (2000 йылда 12,9 %[22]) бик түбән булып ҡала.
Эстонияла өс төркөм бар: Эстония граждандары, Рәсәй граждандары һәм «гражданлығы билдәләнмәгән кешеләр» (апатрид) (2000 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә[22] ярашлы илдә йәшәгән урыҫтар 40,4 %, 20,9 % һәм 38,0 %). 2011 йылғы халыҡ иҫәбен алыу гражданлыҡ ала алмаған кешеләрҙең кәмеүен (12,4 проценттан 6,5 процентҡа тиклем) һәм башҡа дәүләттәр граждандарының артыуын (6,9 проценттан 8,1 процентҡа тиклем)[23] күрһәтә.
2003 йылда «урыҫ» Конституцион партияһы парламентта вәкәләттәрен юғалта. Эстониялағы урыҫтар араһында Үҙәк партия[24][25] иң популяр булып ҡала.
2010 йылда Эстония полицияһы охрана департаментының ул саҡтағы гендиректоры Райво Аэг, Рәсәй урыҫ партиялары һәм урыҫ исемлектәренең урындағы үҙидара органдарына йоғонтоһо көслөрәк булған хоҡуҡтар алыуын теләй, тип раҫлай ине[26]. 2019 йылдың яҙында яңы гендиректор КаПо Арнольд Синисалу, Рәсәй Эстонияға туранан-тура йоғонто яһай алманы, шуға күрә Америка һәм Көнбайыш Европаға йоғонто яһап, Эстонияға[27] тәьҫир итергә теләй, тип белдерә.
Гражданлыҡ
үҙгәртергә2011 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса Эстонияла йәшәгән урыҫтарҙың 53,9 процентында Эстония гражданлығы бар, 24,3 процентында — Рәсәй гражданлығы һәм 21,1 процентында бер ниндәй гражданлыҡ та юҡ. Шул уҡ ваҡытта Эстонияла йәшәгән 0-17 йәштәге урыҫтартарҙың 84,5 прценты, 18-64 йәштәгеләрҙең — 51,4 %, 65 йәштән өлкән булғандарҙың — 35,5 проценты — Эстония граждандары[28]
2011 йылда урыҫтарҙың Эстония гражданлығы[28]
| Гражданлыҡ | Сағыштырмаса ауырлығы |
|---|---|
| Эстония | 53,9 % |
| Рәсәй | 24,3 % |
| Башҡа | 0,7 % |
| Гражданлығы булмаған | 21,1 % |
1996 йылда урыҫтарҙың 50 проценты Эстонияны (шул иҫәптән 30 йәше тулмағандарҙың 76 проценты), 30 проценты — Рәсәйҙе һәм 9 проценты — Советтар Союзын тыуған иле тип атай. 2000 йылда урыҫтарҙың 85 проценты, «урындағы урыҫтарҙың тыуған иле — Эстония», тигән раҫлау менән ризалаша.[29]
2008 йылда баҫылып сыҡҡан дәүләт интеграция программаһы (RIP) тикшеренеүендә башҡа илдәр гражданы булыуҙың йәки гражданлығы булмауҙың хеҙмәт мәшғүллегенә, шулай уҡ килем алыуға кире йоғонтоһо тураһындағы мәғлүмәттәр килтерелә: тәүге осраҡта ярашлы рәүештә хеҙмәт мәшғүллеге 5 процентҡа һәм 3 процентҡа тиклем түбәнәйә, килеме кәмегән осраҡта был һандар ярашлы рәүештә 4,7 % һәм 3,7 % була[30].
Урыҫ теле
үҙгәртергә1970 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса, Эстонияла йәшәгән урыҫтарҙың 98,4 проценты, урыҫ телен туған теле, тип иҫәпләй. Шул уҡ ваҡытта эстондарҙың 27,5 проценты урыҫ телендә иркен һөйләшә.[14]
2011 йылда халыҡтың 29,6 проценты, урыҫ телен туған тел, тип атай[31], Эстония халҡының 42,1 проценты урыҫ телен сит тел булараҡ белә[32].
Интеграция
үҙгәртергә1998 йылдың 10 июнендә Рийгикогу "Эстон булмағандарҙы эстон йәмғиәтенә интеграциялау буйынса Эстонияның дәүләт интеграция сәйәсәтенең башланғыс пункттары" тигән документты раҫлай[33]; 2000 йылдың 14 мартында «2000-2007 йылдарҙа эстон йәмғиәтендә интеграция» дәүләт программаһы ҡабул ителә[34][35]
Эстонияла Маҡсатлы интеграция учреждениеһы (һуңынан «Эстон булмағандарҙың маҡсатлы интеграция учреждениеһы» (ҡыҫҡа. MEIS) 1998 йылда барлыҡҡа килә) һәм 2010 йылда нигеҙ һалынған Интеграцияны өйрәнеү институты.
MEIS-тың төп бурысы — эстондарҙы һәм эстон булмағандарҙы эстон йәмғиәтенә берләштереүгә (интеграциялауға) йүнәлтелгән сараларҙы үткәреү һәм уларҙы хуплау; иммиграция менән бәйле эшмәкәрлекте йәйелдереү һәм уны хуплау. Икенсе учреждение — Эстония менән бәйле интеграция мәсьәләләре менән шөғөлләнгән эстон коммерцияға ҡарамаған ойошмаһы.
Эстон булмағандарҙың интеграцияһы нигеҙе һәм төп мәҙәни капиталы — эстон телен белеү[36]. Эстондар фекеренсә, эстон булмағандар, эстон телен өйрәнеп, эстон дәүләтенә яҡшы мөнәсәбәттә булыуҙарын күрһәтә. Интеграция мониторингы мәғлүмәттәре буйынса, 15 йәштән алып 74 йәшкә тиклемгеләрҙең уртаса алғанда эстон телен сит тел булараҡ белеүе яҡшырған[37]. Премьер-министр Ансипе ҡарамағында урыҫ мәктәптәре өсөн уҡытыуҙың «60-ҡа 40» (фәндәрҙең 60 проценты — эстон телендә, 40 проценты — урыҫ телендә) схемаһына күсеү раҫлана, был схеманы ике яҡ та тәнҡит утына тота: күп кенә эстондар, ғөмүмән урыҫ телендә уҡытыуҙы ҡалдырырға ярамай, тип иҫәпләй, ә урыҫтар туған телдә уҡытыуҙан тиҙ арала баш тартырға теләмәй[38][39]. Күп кенә эстондар, шул иҫәптән ил президенты Керсти Кальюлайд, урыҫ телендә белем алыуҙы ҡалдырыу Эстония дәүләтенә хәүеф менән янай, тип иҫәпләй[40][41].
Дискриминация
үҙгәртергәВ. А. Шнирельман билдәләүенсә, Эстонияла күпселеге был ил гражданлығын алмаған һәм сәйәси процестан мәхрүм ителгән урыҫтар сәйәси дискриминацияға дусар ителә[42].
2008 йылда фин ғалимы Йохан Бекман, Эстонияның төп проблемаһы — урыҫтарҙы дискриминациялауҙың законлаштырылған булыуы һәм уларҙы әхлаҡи йәһәттән юҡ итеү, тип белдерә[43].
Эстонияның халыҡтар эштәре буйынса министры Урве Пало 2010 йылдың февралендә үҙ фекерен түбәндәгесә белдерә:
Урыҫтарҙың Эстониялағы хәле күбеһенсә сағыштырмаса күптән түгел генә Америкала негрҙар кисергән хәлде иҫкә төшөрә. Улар ҙа ғәмәлдә ил граждандары тип иҫәпләнә, ләкин аҡ тәнлеләр менән тиң хоҡуҡлы булмай …. Эстонияла формаль рәүештә милләттәр тиңлеге булһа ла, аҫаба булмаған милләттәр вәкилдәре үҙҙәрен кәм итеп тоя, ә эстондар йыш ҡына уларҙа был тойғоно булдырырға тырыша[44][45]
Эстонияла этник йәки милли билдәләр буйынса эш биреүсе яғынан тейешле булмаған мөғәмәләне күп һанда тикшереүҙәр үткәрелә, атап әйткәндә, интеграция мониторингтары (2008 2011, 2015) һәм 2013 йылда баҫылып сыҡҡан тикшеренеүҙәр (Балтиҡ тикшеренеүҙәр институты — IBS) эстондар араһында үҙҙәренең дискриминацияға тап булыуҙарын күрһәтә, йәки улар һорау алған кешеләрҙең 20 процентының бындай осраҡтар тураһында ишетеүе тураһындағы мәғлүмәттәр бар. Ә бына башҡа милләттәр араһында үткәрелгән һорау алыуҙар уларҙың 59 проценты дискриминация менән күҙмә-күҙ осрашыуын һәм аныҡ факттар тураһында ишетеүен раҫлай[30].
2008 йылда Евроберлектең Кешенең төп хоҡуҡтарын яҡлау буйынса агентлығы Евроберлек илдәрендә һорау алыу үткәрә, уға ярашлы Эстонияла урыҫтарҙың 59 проценты раса нигеҙендә һәм иммигрант булараҡ дискриминацияны тоя[46][47].
«Amnesty International» Халыҡ-ара ойошмаһы 2017/2018 йылдар өсөн үҙенең отчётында, этник аҙсылыҡтар (уларҙың күбеһе — урыҫ теллеләр) элеккесә төрлө социаль һәм иҡтисади хоҡуҡтарының ҡыҫырыҡланыуын тоя, тип билдәләй.
Шул уҡ ваҡытта 2003 йылда Украинанан Эстонияға килеп төпләнгән Таллин хоҡуҡ мәктәбенең Кеше хоҡуҡтары буйынса үҙәге директоры Евгений Цыбуленко 2009 йылда түбәндәге фекерен әйтә:
Әлеге мәлдә институт кимәлендә Эстонияла дискриминация юҡ. Көнкүрештәге дискриминацияға килгәндә иһә ул ниндәйҙер дәрәжәлә һәр дәүләттә күҙәтелә. Социологик тикшеренеүҙәргә ярашлы, донъяның теләһә ниндәй илендә халыҡтың яҡынса 20 проценты, теге йәки был дәрәжәлә, ксенофобтар. Күрәһең, Эстония ла был ҡағиҙәнән иҫкәрмә була алмайҙыр. Әммә, көнкүреш дискриминицияһы булған осраҡта, Эстонияла йәшәгән һәр кеше суд (һәм башҡа юридик) яҡлауына тиң хоҡуҡлы. Ә бит Кеше хоҡуҡтары буйынса Евросудта Эстониянан дискриминацияға ҡағылышлы бер генә эш тә ҡуҙғатылмаған… Реаль факттарға ҡарағанда Эстониялағы дискриминация тураһында үҙ-ара хәбәр күберәктер, моғайын.[48]
Үҙ ваҡытында Эстония президенты Ильвес урыҫтарҙың хәлен «әфәнделәр халҡының» үҙ өҫтөнлөктәрен юғалтыуы менән тиңләне[49].
Билдәле урыҫ эстоноземелецтары
үҙгәртергәШунда тыуып үҫкән
үҙгәртергә- Алексий II (Алексей Ридигер) (1929—2008) — Мәскәү һәм Бөтә Русь патриархы 1990—2008, Таллинда тыуған.
- Валерий Карпин — совет, һуңынан Рәсәй футболсыһы һәм тренеры, Нарвала тыуған.
- Алексис Раннит (Алексей Константинович Долгошев) (1914—1985) — яҙыусы, сығышы менән Калластенан.
- Георгий Кузнецов → Юри Ярвет (1919—1995) — сығышы буйынса урыҫ актеры, биш йәшендә эстон ғаиләһе уны уллыҡҡа алған.
- Гаврилов Александр Николаевич (1912—1999) — Эстонияла клиник онкологияға нигеҙ һала; ЭССР-ҙың атҡаҙанған табибы, Таллинда тыуған.
- Борис Павлович Блинов (1909—1982) — Эстон ССР-ының атҡаҙанған артисы, эстон балетына нигеҙ һалыусыларҙың береһе, Таллинда тыуған.
- Александр Дмитриевич Чучелов (1933—2017) — яхтсмен, Олимпия уйындарының көмөш призеры, Эстон ССР-ының атҡаҙанған тренеры, Таллинда тыуған.
- Новоселов Николай — шпагала фехтовальщик, шәхси беренселектә ике тапҡыр донъя чемпионы, команда беренселегендә донъя чемпионаттарының һәм шәхси беренселектә көмөш призер, дүрт тапҡыр Европа чемпионаттары призеры, Хаапсалула тыуған.
Резиденттар
үҙгәртергә- Игорь Северянин (1887—1941) — шағир.
- Сергей Довлатов (1941—1990) — яҙыусы.
- Владимир Николаевич Пашков (1904—1969) — Эстон ССР-ының атҡаҙанған табибы, Эстонияла эндокринология һөнәренә нигеҙ һалыусы.
- Виталий Иванович Горбунова (1920—2014) — кинооператор һәм кинорежиссер, Эстония кинематографистар союзы ағзаһы,Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы.
- Борис Эдуардович Слепиковский — табип һәм альпинист, 5 класс Эстон Ҡыҙыл Тәре ойошмаһының 5-се класлы ордены менән бүләкләнә.
Шулай уҡ ҡара
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 RAHVASTIK SOO, RAHVUSE JA MAAKONNA JÄRGI, 1. JAANUAR. HALDUSJAOTUS SEISUGA 01.01.2018
- ↑ 2,0 2,1 Что останется от русскости в Прибалтике через поколение | Аналитика — NewsBalt 2019 йыл 15 апрель архивланған.
- ↑ Быстрое постарение продолжается, но есть исключение — Азербайджан
- ↑ Численность евреев сокращается, расселение меняется
- ↑ О. Г. Ровнова. О современном языке староверов Западного Причудья. Очерки по истории и культуре староверов Эстонии. Тарту, 2004
- ↑ Estonian ministry of foreign affairs. Russian Old Believers in Estonia 2011 йыл 5 июнь архивланған.
- ↑ Официальный сайт русских староверов Эстонии
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Фурман Д. Е., Задорожнюк Э. Г. Притяжение Балтии (балтийские русские и балтийские культуры)(недоступная ссылка) // Мир России. 2004. Т. XIII. № 3. С. 98-130
- ↑ Псковский государственный университет. http://ind.pskgu.ru/projects/pgu/storage/PSKOV/ps30/ps_30_15.pdf 2017 йыл 4 декабрь архивланған.
- ↑ RV0222: RAHVASTIK SOO, RAHVUSE JA MAAKONNA JÄRGI, 1. JAANUAR
- ↑ 11,0 11,1 Владимир Бузаев. Правовое и фактическое положение русскоговорящего меньшинства в Латвии. Латвийский комитет по правам человека (2016).
- ↑ Доля коренного населения Эстонии неуклонно растет — Rus.Postimees.ee
- ↑ Sergei Stadnikov. Need soovimatud ja möödapääsmatud venelased (13 август 2011).
- ↑ 14,0 14,1 Советская Эстония / Гл. ред. Г. Наан. — Энциклопедический справочник. — Таллин: Валгус, 1979. — С. 46. — 440 с.
- ↑ Statistikaamet. RL0602: RAHVASTIK PIKAAJALISE HAIGUSE VÕI TERVISEPROBLEEMI OLEMASOLU, SOO, VANUSERÜHMA, RAHVUSE JA ELUKOHA JÄRGI, 31. DETSEMBER 2011.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 Арутюнян Ю. В. Русские в ближнем зарубежье (По материалам сравнительного этносоциологического исследования в Эстонии и Узбекистане)
- ↑ Statistikaamet. ST23: ELANIKE AASTA EKVIVALENTNETOSISSETULEK PIIRKONNA JA RAHVUSE JÄRGI.
- ↑ 18,0 18,1 TT70: TÖÖTUSE MÄÄR ISIKUTE RÜHMA (RAHVUS, SÜNNIRIIK, KEELEOSKUS JM) JÄRGI. Statistika andmebaas
- ↑ Авиксоо: В Эстонии появится программа интеграции для военнослужащих(недоступная ссылка)
- ↑ Возможностью упрощенного получения гражданства пренебрегли тысячи детей
- ↑ Эстония лидирует в дискриминации русских
- ↑ 22,0 22,1 Данные переписи населения Эстонии 2000 г. — гражданство 2007 йыл 9 июнь архивланған. (инг.)
- ↑ REL 2011: УДЕЛЬНЫЙ ВЕС ГРАЖДАН ЭСТОНИИ СРЕДИ НАСЕЛЕНИЯ УВЕЛИЧИЛСЯ. Дата обращения: 27 август 2015. Архивировано 24 сентябрь 2015 года. 2015 йыл 24 сентябрь архивланған.
- ↑ Необходимо задать параметр
title=в шаблоне {{cite web}}. [1] (20 июнь 2011). - ↑ Необходимо задать параметр
title=в шаблоне {{cite web}}. [2] (24 сентябрь 2018). - ↑ Алексей Старков. Руководитель полиции безопасности: «Нельзя утверждать, что 30 процентов жителей Эстонии нелояльны» (Инфопресс № 37).
- ↑ Гендиректор КаПо: Россия пытается влиять на Эстонию через западные страны (6 март 2019).
- ↑ 28,0 28,1 Statistikaamet. RL0424: RAHVASTIK KODAKONDSUSE, RAHVUSE, SOO, VANUSERÜHMA JA MAAKONNA JÄRGI, 31. DETSEMBER 2011.
- ↑ Klara Hallik. Venelased Eestis – diasporaa ja vähemuse vahepeal (5 август 2010).
- ↑ 30,0 30,1 Balti Uuringute Instituut. Eesti tööturu rahvuslik ja keeleline jaotus Стр. 36, 49 (2016).
- ↑ Statistikaamet. RL0431: RAHVASTIK EMAKEELE JA SOO JÄRGI, 31. DETSEMBER 2011.
- ↑ Statistikaamet. RL0438: RAHVASTIK VÕÕRKEELTE OSKUSE, VANUSERÜHMA JA ELUKOHA JÄRGI, 31. DETSEMBER 2011.
- ↑ Постановление РИЙГИКОГУ от 10.06.1998 "Об ОДОБРЕНИИ "ИСХОДНЫХ ПУНКТОВ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ИНТЕГРАЦИОННОЙ ПОЛИТИКИ ЭСТОНИИ ПО ИНТЕГРАЦИИ НЕЭСТОНЦЕВ в ЭСТОНСКОЕ ОБЩЕСТВО".
- ↑ ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПРОГРАММА от 14.03.2000 "ИНТЕГРАЦИЯ в ЭСТОНСКОМ ОБЩЕСТВЕ в 2000 - 2007 ГГ.".
- ↑ Riiklik programm «Integratsioon Eesti ühiskonnas 2000-2007» (14 март 2000).
- ↑ Рагне Кыутс. Неэстонцы как потенциальный ресурс: взгляд прессы. Целевое учреждение интеграции неэстонцев.
- ↑ Эстонский центр прикладных исследований Centar, Таллиннский университет. Обучение эстонскому языку для взрослых с другим родным языком в условиях политики интеграции и трудовой занятости качество влияние и устройство (2018). 2021 йыл 14 май архивланған.
- ↑ Кяйс: как можно выучить эстонский через математику? (23 май 2011).
- ↑ Инна Назарова. Из профтехучилища должны выходить "люди с руками", а не "филологи" (18 ноябрь 2014).
- ↑ Маргарита Корнышева. Осиновский: лучший способ научить говорить по-эстонски — преподавать на нем уже в основной школе (14 ғинуар 2015).
- ↑ Президент Эстонии считает русский язык угрозой (4 апрель 2019).
- ↑ В. А. Шнерельман Мифы современного расизма в РФ // Аналитический доклад МБПЧ
- ↑ Десять лет, которые потрясут Эстонию, «Вести Недели День за Днем», Эстония
- ↑ Телеграф.lv: «Негров» Эстонии сравнили с неграми в Америке 2017 йыл 13 июль архивланған., 10 февраля 2010
- ↑ ИА Regnum: Эстония за неделю, 12 февраля 2010
- ↑ www.ANTIRASIZM.ru / Совместный Проект. Дата обращения: 10 апрель 2011. Архивировано из оригинала 27 февраль 2012 года. 2012 йыл 27 февраль архивланған.
- ↑ Русским в Латвии лучше, чем в Эстонии 2011 йыл 7 февраль архивланған.
- ↑ Национальные меньшинства в Эстонии: События в Грузии предупреждают о планах России
- ↑ Ильвес: русский как государственный? Ну, не задавайте смешных вопросов(недоступная ссылка) Ves.lv 11.12.2011
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Динамика политического поведения русских диаспор в государствах Евросоюза (на примере Германии, Латвии, Румынии, Эстонии). — М., 2006. — (соавт. — Полоскова Т. В., Гаврилов К. А., Козиевская Е. В. и др.).
- Бузаев В. В., Никифоров И. В. Современная европейская этнократия: Нарушение прав национальных меньшинств в Эстонии и Латвии. М.: Фонд «Историческая память», 2009. 280 с. ISBN 978-5-9990-0002-6
- Воробьева Л. М. Положение русских в Эстонии в межвоенный период (1920–1940 гг.) // Прибалтийские исследования в России. 2015. Сборник статей / Сост. М. А. Вилков, В. В. Симиндей. – М.: Издательский центр фонда «Историческая память», 2015. – 480 с. ISBN 978-5-9990-0040-8
- Проблемы прав национальных меньшинств в Латвии и Эстонии / Ред. В. В. Полещук — М.: ФИП, «Русская панорама», 2009. ISBN 978-5-93165-242-9
- Тишков В. А. Русские как меньшинства (пример Эстонии)(недоступная ссылка) // Общественные науки и современность. 1993. № 6. С. 110—124
- Тишков В. А. Русские как меньшинства (пример Эстонии) // Исследования по прикладной и неотложной этнологии — М.: ИЭА РАН, 1993 — вып. 52
- Затулин К. Ф., Докучаева А. В. и др. В помощь российскому соотечественнику за рубежом. Справочное издание 2017 йыл 9 декабрь архивланған. Институт диаспоры и интеграции (Институт стран СНГ). – М., 2007, - 800с. ISBN 978-5-901129-35-7 — стр. 555-567
- Мурадов Г. Л., Полоскова Т. В., Затулин К. Ф. и др. Международный опыт защиты соотечественников за рубежом 2021 йыл 18 октябрь архивланған. — М.: Дрофа, 2002. — 460 с. — стр. 85-105
- Никифоров И. В. История русского национального меньшинства в Эстонии до 1945 г.: опыт историографии // Журнал российских и восточноевропейских исторических исследований. № 2/2017 — стр. 154—170
- Никифоров И. В., Полещук В. В. Демография русского населения Эстонии в XX веке // Этническая политика в странах Балтии / Отв. ред. В. В. Полещук, В. В. Степанов; Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН. — М.: Наука, 2013. — С. 155-176. — 407 с. — 590 экз. — ISBN 978-5-02-038044-8.
- Саар Э. А., Казюля М. П. Неэстонцы в современной Эстонии: перемены в жизни 2008 йыл 28 октябрь архивланған. // Социологические исследования. 2006. № 6. С. 61-69.
- Якобсон В. Русскоязычные как часть населения Эстонии: 15 лет спустя // Мир России. 2006. Т. XV. № 4. С. 143—170.
- Роберова Е. Русские в Эстонии: политическое, экономическое и социальное положение
- Маловерьян Ю. Русские в Эстонии: другой взгляд на мир, BBC
- Русские в Эстонии на пороге XXI века: прошлое, настоящее, будущее. Сборник статей / Сост. В. Бойков, Н. Бассель. Таллин: Русский исследовательский центр в Эстонии, 2000. — 216 с. ISBN 9985-9226-4-6
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Русская Школа Эстонии
- Портал русской общины Эстонии
- Союз русских просветительных и благотворительных обществ в Эстонии
- Русское академическое общество
- Русская Эстония, справочник
- Центр русской культуры (Таллин)
- Северо-восточный центр русской культуры (Нарва)
- Русские староверы в Эстонии
- Портал российских соотечественников Эстонии 2016 йыл 9 апрель архивланған.
- Галина Пономарева, Татьяна Шор. Русские в Эстонии: конфронтация и диалог (1939—1945) 2020 йыл 10 февраль архивланған. // Г. М. Пономарева, Т. К. Шор. Русская печать и культура в Эстонии во время Второй мировой войны (1939 — 1945). Tallinn: Издательство Таллинского университета, 2009. С. 7 — 26.
- Таллинский Русский музей