Чумаков Михаил Петрович
Михаил Петрович Чумако́в (1909 йылдың 1 (14) ноябре — 1993 йылдың 11 июне) — совет вирусологы академигы, Рәсәй медицина фәндәре академияһы академигы (1960) һәм Рәсәй медицина фәндәре академияһы полиомиелит һәм вируслы энцефалиттар Институтына нигеҙ һалыусыһы һәм беренсе директоры.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Л.А. Зильбер һ.б. менән бергә яҙғы-йәйге энцефалит этиологияһын һәм уны барлыҡҡа килтереүсе талпан энцефалиты вирусын өйәнеүҙә ҡатнашҡан. Америка ғалимы Альберт Сэйбин асҡан полиомиелитҡа ҡаршы вакцинаға клиник һынауҙар үткәргән һәм ҡулланышҡа индергән.
Биографияһы
үҙгәртергәЧумаков тамамлай. 1931 йылда Мәскәү дәүләт университетының медицина факультетын тамамлаған, һуңынан уның атамаһы И. М. Сеченов исемендәге үҙгәртелә исемендәге Беренсе Мәскәү медицина академияһы тип үҙгәртелә. Хеҙмәт карьераһын башлай, Шул уҡ йылда ул И. М. Великанов етәкселегендәге Хәрби-медицина лабораторияһында (һуңыраҡ — Рәсәй Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһының Хәрби ғилми медицина институты)[2] яра инфекцияһы проблемалары буйынса лаборант булып эшләй. Великанов етәкселеге аҫтында Чумаков үҙенең тәүге фәнни асышын — И. В. Склифосовский исемендәге Мәскәү институтында;[3] I ранглы хәрби табип З. И. Михайлова (РККА Биотехник институтының өлкән белгесе) менән бергә травматологик ауырыуҙарҙа барлыҡҡа килгән газ гангрена сирен лаборатор диагностикалауҙы камиллаштыра. З. И. Михайлованы Чумаков үҙенең беренсе уҡытыусыһы тип һанай, һәм асыҡ сығыштарында уны йыш телгә ала[4].
1937 йылда Чумаков Хабаровск крайына Л. А. Зильбер ойошторған фәнни экспедицияла ҡатнаша. Экспедицияның башҡа ҡтнашыусылары менән берлектә талпан энцефалиты тип аталған яңы асылған инфекцион неврологик ауырыуҙың тәбиғәтен өйрәнә, һәм ул шул сирҙе тыуҙырыусы вирусты айыра. Ошо асышы өсөн Чумаков һәм башҡа бер төркөм ғалимдар 1941 йылда беренсе дәрәжә Сталин премияһына лайыҡ була. Вирус менән осраҡлы зарарланыуы арҡаһында, Чумаков талпан энцефалиты менән сирләй, ауырыу һөҙөмтәһендә ишетеү һәм уң ҡулының хәрәкәтсәнлеген юғалта.
1948 йылда Михаил Петрович ағза-корреспонденты, ә 1960 йылда СССР Медицина фәндәре академияһының. тулы хоҡуҡлы ағзаһы итеп һайлана. 1940-сы йылдарҙан башлап Чумаков Себер, Алыҫ Көнсығыш, Ҡырым райондарына һәм Советтар Союзының башҡа райондарына яңы инфекцион ауырыуҙар барлыҡҡа килеүен өйрәнеү буйынса үп һанлы ғилми экспедициялаар ойоштора. Чумаков асҡан һәм өйрәнгән вирустар араһында — омск геморрагик биҙгәге, кемерово геморрагик биҙгәге, бөйөр синдромлы геморрагик биҙгәк, ҡырым геморрагик биҙгәге һәм башҡа бик күптәр. 1950 йылдан башлап Чумаков Д. И. Ивановский исемендәге Вирусология институты директоры була.
1955 йылда ул полиомиелитты өйрәнеү һәм был ауырыуға ҡаршы профилактик вакциналар әҙерләү маҡсатында яңы институт ойоштора. Чумаков америка ғалимдары Джонас Солк һәм Альберт Сэйбин менән тығыҙ хеҙмәттәшлек итә. 1958—1959 йылдарҙа үҙенең ҡатыны һәм фекерҙәше М. К. Ворошилова һәм башҡа хеҙмәттәштәре менән донъяла беренсе булып Сэйбин аттенуирлы штаммдарҙан эшләнгән тере полиомиелит вакцинаһын (Живая полиомиелитная вакцина — Polio vaccine — ЖПВ) етештереүҙе һәм клиник һынауҙарҙы ойоштора. Был маҡсат өсөн Полиомиелит һәм вируслы энцефалит институты (ИПВЭ) базаһында Чумаков етәкләгән ИПВЭ бактериялы һәм вируслы препараттар етештереү буйынса предприятие булдырыла[5]. Советтар Союзын юғары эффектив вакцинаны күпләп ҡуллана башлаусы һәм бер нисә йылдан илдә полиомиелитты юҡ итеүсе беренсе ил була. Чумаков 1955 йылдан 1972 йылға тиклем Полиомиелит һәм вируслы энцефалит институтының етәксеһе була.
Полиомиелит буйынса эштәр циклы өсөн 1963 йылда Чумаков һәм Смородинцев Анатолий Александрович Ленин премияһына лайыҡ була. Чумаков институты етештергән вакцина донъялағы 60-тан артыҡ илгә экспортланды һәм Көнсығыш Европала һәм Японияла таралып киткән полиомиелит сирен юҡҡа сығарырға ярҙам итте.
Советтар Союзында тере полиомиелит вакциналарын (ЖПВ) клиник һынауҙа өлгәшкән уңыштары уның тыуған иле Америка Ҡушма Штаттарында, шулай уҡ бөтә донъяла ҡулланыу өсөн һынылышлы фактор булып торҙо[6]. Был вакцина Polio eradication — полиомиелитты глобаль тамырыныан ҡоротоу кампанияһында ҡулланыуҙа төп ҡорал булды. Чумаков шулай уҡ башҡа медицина һәм ветеринария вакциналары булдырҙы. Хеҙмәттәштәре менән бергә ул талпан энцефалитына ҡаршы әүҙемлеген юғалтҡан (үлтерелгән) вируслы вакцина, затлы тиреле йәнлектәрҙе һаҡлау маҡсатында, ит менән туҡланыусы хайуандар (плотоядные) тағуны вирусына ҡаршы һ. б. вирустарға ҡаршы вакцина эшләне һәм ҡулланышҡа индерҙе. Чумаков 960-тан ашыу ғилми мәҡәлә һәм китап баҫтыра, күп һанлы патент авторы булып тора.
Троекурово зыяратында[7]ерләнә.
Ғаиләһе
үҙгәртергәҠатыны — Сапрыкина Надежда Ивановна (1912—1970) — табип-невролог (тәүге ҡатыны). Икенсе ҡатыны — М. К. Ворошилова (1922—1986), вирусолог, СССР Медицина Фәндәре Академияһының ағза-корреспонденты.
Улдары — Михаил (1941—2016), Илья, Пётр, Константин, Алексей — ғалимдар, физик, биологтар, вирусологтар, фән кандидаттары һәм докторҙары. Ҡыҙҙары — Долорес (1936—2018), Мария — ғалимдар, геология-минералогия фәндәре кандидаты һәм медицина фәндәре кандидаты.
Хәтер
үҙгәртергә- М. П. Чумаков үлгәндән һуң, ул нигеҙ һалған институт уның исемен алды һәм хәҙер Рәсәй медицина фәндәре академияһының М. П. Чумаков исемендәге полиомиелит һәм вирус энцефалиты институтытип атала.
- М. П. Чумаков хөрмәтенә Ҡырым астрофизик обсерваторияһы астрономы Людмила Карачкина 1986 йылдың 9 сентябрендә асҡан астероид (5465) Чумаков аталды.
- Мәскәү ҡалаһының Мәскәү ҡала биләмәһендәге урам М. П. Чумаков урамы тип атала[8].
Исемдәре
үҙгәртергәЧумаков Германияның Леопольд Академияһының Honoris Causa почётлы доктор дәрәжәһе лауреаты, Венгрия фәндәр академияһының почётлы ағзаһы булды. Шулай уҡ ул күп һанлы медицина академияларының һәм сит ил йәмғиәттәренең почётлы ағзаһы булды.
Наградалары һәм премиялары
үҙгәртергә- Социалистик Хеҙмәт Геройы (13.11.1984)
- Ленин ордены (13.11.1984)
- Октябрь Революцияһы ордены (13.11.1979)
- Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (13.11.1959; 03.05.1966)
- "Почёт Билдәһе"ордены (05.09.1951)
- миҙал
- Ленин премияһы (1963 йыл)
- беренсе дәрәжә Сталин премияһы (1941 йыл)
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=12968
- ↑ Приказ № 2 1933 г. Реввоенсовета СССР
- ↑ Чумаков М. П. О моём учителе Иване Михайловиче Великанове // «Медицинская газета». 02.05.1989. № 5. С. 5
- ↑ Великанов В. И. Судьбы людские (Семейная хроника) / вступ. ст. С. Г. Дроздова; ред. С. Волкова. М., 1998. С. 398.
- ↑ [1] Информационный портал города Московский — 55-летний юбилей Института полиомиелита, 31.10.2010
- ↑ Агентство ОБГ
- ↑ Могила М. П. Чумакова
- ↑ Администрация поселения Московский / Пресс-центр / Новости поселения. adm-moskovsky.ru. Дата обращения: 2 октябрь 2019.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Ауырыу тарихы. А. астахов. Константин Чумаков менән Интервью. // Йомғаҡтары, № 41 баш 14.10.2013.
- Дроздов С. Г. М. П. Полиомиелитты бөтөрөү һәм был ер шарында Чумаков // журнал «Вакцинация»
- Чумаков Михаил Петрович // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Овчинников бер Епифань Д. Вирусолог // Газета «Йәш коммунар» (Тула полтава өлкәһе). — 30.06.2017. — 12 б.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Чумаков Михаил Петрович. «Герои страны» сайты.