Түрһәгәҙе

Түрһәгәҙе (рус. Турсугали) — Башҡортостандың Ауырғазы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 175 кеше. Почта индексы — 453495, ОКАТО коды — 80 205 843 003.

Ауыл
Түрһәгәҙе рус. Турсугали
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башкортостан
Муниципаль район	Ауырғазы
Ауыл советы	Таштамаҡ
Координаталар	53°58′42″ с. ш. 55°43′04″ в. д.
Халҡы	↘175 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453495
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 205 843 003
ОКТМО коды	80 605 443 111
Түрһәгәҙе

Географик урыны

Түрһәгәҙе йылғаһы (Ауырғазы йылғаһы ҡушылдығы) буйында урынлашҡан

• Район үҙәгенә тиклем (Талбазы): 14 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Таштамаҡ): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аҡкүл): 43 км

Тарихы

Түрһәгәҙе ауылы исеме гидронимдан - йылға исеменән барлыҡҡа килә. Халҡы этник яҡтан ҡатнаш: башҡорттар һәм сыуаштар бергә йәшәгән. V ревизия буйынса башҡорттар — 138, сыуаштар — 125 кеше. 1813 йылда Мораҙымға 20 ғаилә күсеп китә. Улар араһында 52 йәшлек Байым Мораҙымов, уның улдары: есаул Моратша, йорт сотнигы Ҡотлогилде. Был ике ауылдың туғанлыҡ ептәре тураһында һөйләй. VIII ревизия 1834 йылда 234 башҡортто, 156 сыуашты асыҡлай. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ, сана, арба яһау менән шөғөлләнгәндәр. Мәсет, училище булған.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

Ауылда училище булған. 1906 йылда мәсет, бакалея кибете теркәлгән.

Бөгөнгө көндә төп мәктәп (Толбазы башҡорт гимназияһы филиалы), балалар баҡсаһы, фельдшер-акушерлыҡ пункты, мәсет бар.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	363
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	242
1959 йыл 15 ғинуар	164
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	179
2002 йыл 9 октябрь	174
2010 йыл 14 октябрь	175	84	91	48,0	52,0

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт - башҡорттар (94 %).

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

• Мәжит Ғафури урамы (рус. улица Мажита Гафури)
• Йәштәр урамы (рус. Молодежная улица)
• Таулы урам (рус. Нагорная улица)
• Партизан урамы (рус. Партизанская улица)
• Еңеү урамы (рус. улица Победы).

Билдәле шәхестәре

• Ҡусҡарова Роза Аллаяр ҡыҙы (1931) — малсылыҡ алдынғыһы, йәмәғәтсе. Ауырғазы районы Чапаев исемендәге колхоздың элекке һауынсыһы. 1971—1975 йылдарҙа СССР Юғары Советы депутаты. Ленин ордены кавалеры. Райондың почётлы гражданы (2000).

Тирә-яҡ мөхит

Йылға-күлдәр

• Ҡасҡын күле
• Төпһөҙкүл күле
• Моҡан күле
• Киндерләр күле
• Түрһәгәҙе йылғаһы
• Набаҡ йылғаһы

Тауҙар

• Ҡыҙҙар тауы

Һылтанмалар

• Материалы ревизских сказок по: Турсагаллина д., Стерлитамакский уезд, 8 башк. к-н; год 1850, фонд И-138, опись 2, дело 663
• 1834 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 51. — ISBN 978-5-295-04683-4.