Википедия

Лифарь Серж

Серж Лифа́рь (франц. Serge Lifar; ысын исеме Серге́й Миха́йлович Лифа́рь (укр. Сергій Михайлович Лифар); рәсми 2 [15] апрель 1904 (теүәл 1905)[9], Киев, Рәсәй империяһы — 15 декабрь 1986, Лозанна, Швейцария) — Францияның балет артисы, балетмейстер, бейеү теоретигы, украин сығышлы коллекционер һәм библиофил. 1923 йылда эмиграцияға китеп, 1929 йылға тиклем - Дягилевтың «Рус миҙгелдәре»ндә, һуңынан Париж операһы премьераһында бейей; 1930—1945 һәм 1947—1958 йылдарҙа театрҙың балет труппаһы менән етәкселек итә. Францияның билдәле хореография эшмәкәре, Лифарь балет тарихы һәм теорияһы буйынса лекциялар уҡый, Париж хореография университетына һәм Бейеү университетына нигеҙ һала.

Лифарь Серж
франц. Serge Lifar
Рәсем
Зат ир-ат[1][2]
Гражданлыҡ  Франция
 Рәсәй империяһы
 СССР
Тыуған ваҡыттағы исеме укр. Сергій Михайлович Лифар
рус. Сергей Михайлович Лифарь
Тыуған көнө 20 март (2 апрель) 1905[3]
Тыуған урыны Пирогов[d], Киевская губерния[d], Рәсәй империяһы[3]
Вафат булған көнө 15 декабрь 1986({{padleft:1986|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:15|2|0}})[1][4] (81 йәш)
Вафат булған урыны Лозанна[d], Во[d], Швейцария
Ерләнгән урыны кладбище Сент-Женевьев-де-Буа[d]
Ҡәбере һүрәте
Һөнәр төрө балет артисы, хореограф, балетмейстер, яҙыусы, бейеүсе
Эшмәкәрлек төрө балет[5]
Уҡыусылар Гилберт Майер[d] һәм Enrique Lommi[d]
Кемдә уҡыған Энрико Чеккетти[d]
Архивы хранятся в Швейцария башҡарыу сәнғәте архивы[d], Музыкальное подразделение Библиотеки Конгресса[d][6] һәм Архивы департамента Ивелин[d][7]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
кавалер ордена Почётного легиона командор ордена Искусств и литературы
Рәсми сайт sergelifar.org
Досье в Швейцария башҡарыу сәнғәте архивы[d][8]
 Лифарь Серж Викимилектә

Биографияһы

үҙгәртергә
 
Леонид, Василий, Евгения һәм Сергей Лифарь

Сергей Лифарь Киевта эргәһендә, Пирогово йәки Вита Литовскаяла һыу һәм урман хужалығы департаменты чиновнигы, Триполье-Витянский урмансылығы лесничийы ярҙамсыһы Михаил Яковлевич Лифарь һәм уның ҡатыны Софья Васильевна Марченко ғаиләһендә тыуғандыр, моғайын. Пирогово ауылы эргәһендә урынлашҡан берҙән-бер сиркәү метрикаһы кенәгәһендә 1905 йылдың 10 апрелендә уның тыуыуы һәм суҡындырылыуы тураһында яҙма бар. Ғаилә ата-әсәһенән, ике ир баланан һәм ҡыҙ баланан торған: Василий (1904—1982), Леонид (1906—1982), Евгений (1903—1968). Лифарҙәр ғаиләһе казак тамырҙарына эйә була.

Бейеүсенең Бронислава Нижинская менән осрашыуы уның яҙмышын хәл итә — 17 йәшендә Сергей Киевтың «Хәрәкәт мәктәбе»ндә шөғөлләнә башлай.

1922 йылда Сергей Дягилевтың «Рус балеты» менән хеҙмәттәшлек иткән Нижинская Парижға күсеп килә. Уның артынан бер йылдан һуң Парижға Совет Рәсәйенән күсеп килгән бер төркөм уҡыусылар килә, улар араһында Лифарь ҙа була[10]. Европала ул Николай Легат һәм Дягилев тарафынан Италияға каникулға ебәрелгән Энрико Чекетти менән шөғөлләнә башлай, Лифарь унда Чекеттиҙа шөғөлләнә, быны тик Дягилев һәм үҙенең уҡыусыһына бик үк ышанып етмәгән Нижинская ғына белә[11][12].

«Рус балеты» премьераһы булараҡ, Лифарь Мясиндың «Стальной скок» балетында, Баланчиндың «Кошка», «Аполлон» һәм «Блудный сын» балеттарында төп партияларҙы тәүге башҡарыусы була. Дягилевтың фавориттарының һуңғыһы була, ул уның хаҡында былай тигән: «Лифарь балет легендаларының иң матуры, яңы легенда булыр өсөн үҙенең уңайлы сәғәтен көтә». 1929 йылдың 8 авгусынан 19 авгусына тиклем Дягилев вафат булғанда уның менән бергә Венецияла, «Де-Бан-де-Мер» отелендә була, уны тәрбиәләй[12][11].

Дягилев вафат булғандан һәм уның антрепризаһы тарҡалғандан һуң Париж Операһының балет труппаһына ҡабул ителә; 1930—1945 һәм 1947—1958 йылдарҙа — балетмейстер һәм уның етәксеһе.

1935 йылда Артюр Онеггерҙың «Икар» балетын ҡуя, уның геройы Лифарҙың үҙенең кәүҙәләнеше була. Балет тәнҡитсеһе Александр Плещеев балетта артист хаҡында былай тигән: «Бына ҡанаттар һелкенде лә сәхнәгә бығаса булмаған мөғжизәле ҡош осоп сыҡты... Ҡош - Лифарь. Был бейеү ҙә, пластика ла түгел - ул тылсым. Был тәнҡит түгел, тип әрләрҙәр мине. Тәнҡит сихыр башланған ерҙә тамамлана... "Икар“ - дәүер, уның бөтә ижадының берләшеүе, ул, әйтерһеңдә, һуңғы һыҙат»[13].

1939 йылда Лифарь Үҙенсәлекле рус балеты турына саҡырыла - труппа 20 ноябрҙә, һуғыш башланғандан һуң күп тә үтмәй, Австралияға юллана. Бында ул идеяның үҙенсәлекле булыуына иғтибарҙы йәлеп иткән «Икар» балетын тергеҙә (Ул музыкаһыҙ, бейеүселәр тарафынан башҡарылған ритм аҫтында бейелә). Бейеүсе булараҡ, Лифарь тәүҙә уңыш ҡаҙанмай, ләкин әүҙем шөғөлләнә башлай һәм тиҙҙән тамашасыларҙың иғтибарын яулай. Оҙайлы контракт булмағас, труппаның режиссеры Григорьев үкенеүенә ҡаршы, Парижға ҡайтырға ҡарар итә.

Париж оккупацияһы ваҡытында ул эшләүен дауам итә һәм «Ромео менән Джульетта» (1942) һәм «Сюита в белом» (1943) кеүек балеттар, үҙенең иң яҡшы спектаклдәренең береһен ижад итә. Шулай уҡ «Парижский вестник» гәзите өсөн мәҡәләләр яҙа.

«Франция сәнғәте» исеменән яңы Европала тамашалар ойоштороу мәсьәләләрен тикшерергә Геббельстың махсус саҡырыуы буйынса Берлинға бара. Лифарь, Гитлер Париж Операһы бинаһын ҡараған саҡта, Гитлерҙы һәм уның свитаһын түбәндә, парад баҫҡысы янында ҡаршы ала һәм ҡунаҡтарҙы бина буйлап йөрөтә[14]

Лифарҙең немец власы эргәһендәге эшмәкәрлеге өсөн Францияның Лондондағы Көрәш хәрәкәте уны коллаборционизмда ғәйепләй һәм үлем язаһына хөкөм итә. Парижды азат иткәндән һуң, Лифарь, башҡа юғары дәрәжәле коллаборационистар кеүек үк, Франциянан китергә мәжбүр була. 1944—1947 йылдарҙа ул «Новый балет Монте-Карло» труппаһын етәкләй, унда Иветт Шовире өсөн балеттар ҡуя. Һуғыш тамамланғандан һуң «таҙартыу» мәсьәләләре буйынса Милли француз комитеты ғәйепләүҙе бөтөрә, һәм балетмейстер Парижға ҡайта ала. 1947 йылдан алып яңынан Операла эшләй. 1958 йылда театрҙан бушатыла.

1961 йылда Лифарь СССР-ҙа була һәм Киевҡа бара. Ғүмеренең аҙағына тиклем тыуған ҡалаһы уға ҡәҙерле булып ҡала: «Хатта бик шәп Париж да мине, Киев кешеһен, киң, бөйөк Днепрҙы оноторға мәжбүр итә алманы», - ти ул.

1967 йылда «Эмиграцияның алтын китабы»н әҙерләү буйынса инициативалы төркөм рәйесе була, әммә Александр Толстой һәм кенәз Белосельский-Белозерский етәкселегендәге төркөмдөң Америка өлөшө менән киҫкен бәхәстәр арҡаһында баҫма баҫылмай.

Лифарь Лозаннала ҡаты ауырыуҙан һуң вафат булған, Париждан алыҫ түгел, Сент-Женевьев-де-Буа зыяратында ерләнә[15].

Мауығыуҙары

үҙгәртергә

Рәсем сәнғәте

үҙгәртергә

Лифарь күп рәссамдар менән дуҫлаша, улар араһында Пабло Пикассо, Жан Кокто, Кассандр, Марк Шагал була. Үҙ ваҡытында Сальвадор Дали Лифараға хеҙмәттәшлек тәҡдим итә, ләкин уның «Икар»ға ҡарата ҡанаттар урынына ҡултыҡ таяҡтары менән сюрреалистик декорациялары проекты һәм костюмдары кире ҡағыла.

65 йәшендә Лифарҙә рәссам һәләте асыла. Ул үҙенән һуң йөҙҙән ашыу үҙенсәлекле картина һәм һүрәт ҡалдыра, уларҙың төп сюжеты - балет, бейеү һәм, ғөмүмән, хәрәкәт. Лифарь элек тә һүрәт төшөргән: программаларҙа, афишаларҙа, яҙыуҙарҙа, ләкин театрҙан китеүе уны ҡулына етди бумала тотоуға этәрә. 1972—1975 йылдарҙа уның Канн, Париж, Монте-Карло, Венеция ҡалаларында үҙ эштәренең күргәҙмәләре ойошторола. Лифарь үҙенең мауығыуына ярайһы уҡ баҫалҡы ҡарашта була: «Был график, пластик тиерлек эштәрҙе мин дуҫым Пабло Пикассоға бағышлайым. Ул шул тиклем яғымлы ине, хатта ғәжәпләнде, һоҡланды һәм миңә дауам итергә кәңәш бирҙе. Тик мин рәссам түгел, ә рәсем төшөрөүсе хореограф», — тип яҙа ул үҙенең «Мемуары Икара» автобиографияһында.

Китап йыйынтыҡтары

үҙгәртергә

Уның икенсе мауығыуы китаптар ине. Барыһы ла Сергей Дягилевтың театр һынлы сәнғәте һәм декорациялар коллекцияһынан, китапхананан торған шәхси архивынан (1000-гә яҡын төр) башлана. Лифарь уны Гранд-Операла бер йыл эшләү осоронда алған аҡсаһына француз хөкүмәтенән һатып ала (һуңыраҡ ул былай тип иҫләй: «Дягилев архивын һатып алыуға аяҡтарым менән эшләнем»).

Серж Лифарь XVI—XIX быуаттарындағы иҫке баҫма китаптарҙан торған Европала иң ҡыҙыҡлы китапханаларҙың береһен йыя. Уның китаханаһында «Пушкиниана» айырым урын алып торған, уның иң ҡәҙерле хазинаһы шағирҙең Гончароваға яҙған 10 хаттың төп нөсхәһе, һирәк баҫмалар, башҡа Пушкин раритеттары булған.Ғүмеренең һуңғы йылдарында Лифарь коллекцияһының бер өлөшөн һатырға мәжбүр була. Бындай ҡарарҙың сәбәптәре тураһында ул 1975 йылда вариҫтарына яҙған хатында былай тип яҙа:

«Бөгөн мин Париж операһынан бәләкә генә пенсия алам, шуға күрә коллекцияны һаҡлап ҡала алмайым. Меценаттар мине иғтибарҙан ситтә ҡалдырҙы, мин рус мәҙәниәтенең был хазинаһы менән һаубуллашырга, барлыҡ китаптар һәм альбомдарҙы „иреккә“ ебәрергә мәжбүр булдым».

Һуңғараҡ хореографтың әхирәте графиня Лилиан Алефельд коллекцияның бер өлөшөн (817 берәмек) Украинаға бүләк итә. Тупланма Киевта, Леся Украинка исемендәге Йәмәғәт китапханаһының сәнғәт бүлегендә һаҡлана.

Репертуары

үҙгәртергә

Дягилевтың рус балеты

үҙгәртергә
  • Иван-Царевич, «Жар-птица», Игорь Стравинский[10]
  • «Послеполуденный отдых фавна», Клод Дебюсси[10]
  • Игорь Стравинскийҙың «Петрушка»лағы арап[10]
  • 30 апреля 1927 — Юноша*, «Кошка» Анри Соге, Джордж Баланчин хореографияһы (Кошка — Ольга Спесивцева)
  • 7 июня 1927 — «Стальной скок»*, Сергей Прокофьев, Леонид Мясин хореографияһы
  • 12 июня 1928 — Аполлон*, Игорь Стравинскийҙың «Аполлон Мусагет», Джордж Баланчин хореографияһы[10]
  • 21 мая 1929 — Блудный сын*, Сергей Прокофьевтың «Блудный сын», Джордж Баланчин хореографияһы[10]
(*) — партияларын тәүге башҡарыусы.

Ижади мираҫы

үҙгәртергә

Лифарҙың ижади мираҫы ҙур - ул 200-ҙән ашыу балет ҡуя, бейеү теорияһы буйынса 25 китап яҙа. Лифарь 11 балет йондоҙон тәрбиәләгән. 1947 йылда ул Парижда Гранд-Опера ҡарамағында хореография институтын ойоштора, 1955 йылдан Сорбоннала бейеү тарихы һәм теорияһы курсын алып бара, Бейеү университеты ректоры, Юғары музыка мәктәбе профессоры һәм ЮНЕСКО ҡарамағындағы Милли бейеү советының почетлы президенты була.

Постановкалар

үҙгәртергә
Париж Операһы
  • 22 май 1931 — «Вакх и Ариадна», Альбер Руссель
  • 16 декабрь 1932 — «На Днепре», Сергей Прокофьев
  • 1933 — «Кошка», Анри Соге (Баланчиндың үҙенсәлекле хореографияһын файҙаланып, үҙ версияһы).
  • 9 июль 1935 — «Икар», Артюр Онеггер
  • 21 июнь 1937 —Филипп Гоберҙың «Александр Великий»
  • 2 июль 1941 — Филипп Гоберҙың «Рыцарь и девушка»
  • 31 декабрь 1941 — «Болеро», Морис Равель, Лифарь һәм Léon Leyritz либреттоһы, Léon Leyritz (Тореро биҙәлеше— Серж Лифарь, Марилена — Сюзанна Лорсия[es], Спонтане — Серж Перетти[fr])
  • 23 июль 1943 — «Сюита в белом», Эдуар Лало
  • 15 декабрь 1947 — «Миражи» Анри Соге Серж Лифарь һәм Адольф Кассандр либреттоһы буйынса, Кассандр биҙәлеше.
  • 14 июнь 1950 — «Федра», Жорж Орик
  • 14 ноябрь 1951 — «Белоснежка», Морис Ивена, Дмитрий Бушен биҙәлеше
Оригиналь рус балеты, Австралияла гастролдәре
  • 1939—1940 — «Прекрасный Дунай», «Икар», «Павана» (бөтә 3 донъя премьераһы)[16]
Монте-Карлоның Яңы балеты
Елисейские Поля театры
  • 1948 — Сергей Прокофьевтың «Стальной скок» балеты яңы редакцияла сәхнәләштерелә, рәссам Фернан Леже
Франция балеты

Кинематограф өсөн хореография

үҙгәртергә

Танылыу һәм наградалары

үҙгәртергә
 
Лифарь төшөрөлгән Украина маркаһы, 2004 йыл
 
Украинаның иҫтәлекле тәңкәһе

Сергей Лифарь иҫән сағында төрлө дәүләттәрҙән күп наградалар алды. Ул Францияның юғары наградалары кавалеры була: Почетлы легион ордены, Әҙәбиәт һәм сәнғәт ордены, балеттың юғары наградаһы - «Алтын туфли» һәм «Оскар» премияһы эйәһе, Париж ҡалаһының Алтын миҙалы менән наградлана.

Париж Операһының балет залдарының береһе Лифарҙең исемен йөрөтә.

Шулай уҡ уның исемен Серж Лифарь исемендәге Киев муниципаль бейеү академияһы (Серж Лифарь исемендәге КМУАТ) йөрөтә, Киев ҡалаһы.

Киев ҡалаһының Вигуровщина-Троещина массивының Деснян районында урамға һәм юғары тиҙлекле трамвай станцияһына Серж Лифарь хөрмәтенә исем бирелә.

Кинолағы образы

үҙгәртергә
 
Серж Лифаргә мемориаль таҡтаташ
 
Сергей Лифарь ҡәбере
  • «Анна Павлова», реж. Эмиль Лотяну, Серж Лифарь ролендә — Игорь Скляр (Рәсәй, 1983)
  • «Мания Жизели», реж. Алексей Учитель, Серж Лифарь ролендә — Леопольд Роскошный (Рәсәй, 1996)

Әҫәрҙәре

үҙгәртергә
  • Лифарь С. Дягилев и с Дягилевым. — М.: Артист. Режиссёр. Театр, 1994. — 480 с. — (Ballets Russes). — 5000 экз. — ISBN 5-87334-005-6.
  • Сергей Лифарь. История русского балета, Париж, 1945, стр. 304
    • Лифарь С. Страдные годы. Моя юность въ Россіи. — Париж: Imp. «Coopérative Etolie», 1935.
    • Сергей Лифарь. Танец. Основные течения академического танца. М.:ГИТИС,2014 год, 232 стр.

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  2. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119451328 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  3. ↑ 3,0 3,1 метрическая книга
  4. ↑ Serge Lifar (нидерл.)
  5. ↑ Чешская национальная авторитетная база данных
  6. ↑ https://hdl.loc.gov/loc.music/eadmus.mu003011
  7. ↑ LIFAR Serge // https://archives.yvelines.fr/rechercher/archives-en-ligne/correspondances-du-musee-departemental-maurice-denis/correspondances-du-musee-maurice-denis
  8. ↑ https://data.performing-arts.ch/a/a65ab806-2ff6-4d54-af7d-3e9b44e4def9 / под ред. Швейцария башҡарыу сәнғәте архивы
  9. ↑ ЛИФАРЬ • Большая российская энциклопедия — электронная версия
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Кулаков, 1981
  11. ↑ 11,0 11,1 Схейен, 2014
  12. ↑ 12,0 12,1 Лифарь, 2005
  13. ↑ Книжкова колекція Сержа Лифаря(недоступная ссылка)
  14. ↑ Василий Семенович Яновский. Поля Елисейские: Книга памяти / комментарий О.А. Коростелева, Н.Г. Мельникова. — М.: Астрель, 2012.
  15. ↑ Picasa Web Albums - Владимир Шулятиков. Дата обращения: 23 ғинуар 2013. Архивировано 24 декабрь 2013 года.
  16. ↑ The Ballets Russes in Australasia, 1936-1940 (ингл.). National Library of Australia. Дата обращения: 11 май 2019. Архивировано 23 июль 2008 года.

Әҙәбиәт

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә

Өҫтәмә әҙәбиәт

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Лифарь_Серж&oldid=1235671» битенән алынған