Карпат Украинаһы
Карпа́т Украи́наһы (укр. Карпатська Україна) — Чехословакияның Карпат Русе территорияһында 1939 йылдың 15 мартында Хуст ҡалаһында иғлан ителгән танылмаған дәүләт. 16 мартта уны мадъяр ғәскәрҙәре баҫып ала (башҡа сығанаҡтар буйынса был дәүләт 18 мартта Венгрия короллеге тарафынан оккупациялана[1]).
| Карпат Украинаһы | |||||
| укр. Карпатська Україна | |||||
| |||||
|
Гимн: Ще не вмерла Україна | |||||
|
| |||||
| Баш ҡала | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Телдәр | |||||
| Дин |
православие, грекокатолицизм (униатство) | ||||
| Аҡса берәмеге |
Чехословакия кронаһы | ||||
| Идара итеү формаһы |
Республика | ||||
| Президент | |||||
| • 1939 |
Волошин Августин Иванович | ||||
 Карпат Украинаһы Викимилектә | |||||
.png)
Тарихы
үҙгәртергәКарпат Украинаһының территорияһы 1918 йылға тиклем Австрия-Венгрия империяһы составында була. 1919 йылдың 1 ғинуарында Хуст ҡалаһында Бөтә украин йыйылышының 420 делегаты берҙәм тауыш менән Карпат аръяғын Украина Халыҡ Республикаһы составына индерелә. 1920 йылдың 4 июнендә Трианон килешеүенә ярашлы Карпат аръяғы Карпат буйы Русе (1938 йылдың 26 октябренән — «икенсе» Чехословакия республикаһы составында Карпат Украинаһы «автономиялы ере») исеме аҫтында Чехословакия составына дүрт «еренең» береһе булараҡ керә.
1938 йылғы Мюнхен килешеүе һөҙөмтәһендә Чехословакия бөтөрөлгәс, автономиялыКарпат Украинаһы территорияһында шул уҡ исемдәге бойондороҡһоҙ дәүләт иғлан ителә. Уның президенты Волошин Августин Иванович була. Ул шунда уҡ Адольф Гитлерға телеграмма ебәрелә:[2]
От имени правительства Карпатской Украины прошу Вас принять к сведению провозглашение нашей самостоятельности под охраной Немецкого Рейха.
— Премьер-министр доктор Волошин. Хуст.
Быға Германиянан рәсми яуап булмай. 15 марттағы Волошин хөкүмәтенең ҡабат ебәргән мөрәжәғәтенә Хусттағы Германияның консулы уға мадъяр ғәскәренең баҫып инеүенә ҡаршылыҡ күрһәтмәҫкә кәңәш итә, сөнки был ситуацияла немец хөкүмәте Карпат Украинаһын үҙ протектораты аҫтына ала алмауын белдерә.[2]
Шул ваҡытта мадъяр хөкүмәте Карпат Украинаһы етәкселегенә ҡорал һалырға һәм ыныс рәүештә Мадъярстан составына инергә тәҡдим итә. Яуап итеп Волошин Карпат Украинаһы тыныс дәүләт һәм күршеләре менән тыныс йәшәргә теләй, әммә кәрәк булһа ниндәйҙә булһа агрессорға ҡаршылыҡ күрһәтә ала тип иғлан итә.
Ләкин бойондороҡһоҙлоҡ итеүҙән һуң икенсе көндә үк, 16 мартта Хуст ҡалаһы мадьяр армияһы тарафынан баҫып алына[3]. Башҡа мәғлүмәттәр буйынса, мадъяр ғәскәрҙәре Карпат аръяғы үна 14 мартта уҡ барып инә, шунлыҡтан Карпат Украинаһы хөкүмәте дәүләт территорияһын бойондороҡһоҙлоҡ иғлан иткәндән һуң бер нисә сәғәт үткәс тә ташлап китергә мәжбүр була. 16 мартта мадъяр ғәскәрҙәре Хуст ҡалаһын биләй, ә 18 мартта Мадьярстан бөтә Карпат Украинаһы территорияһын оккупациялай[1].
Карпат Украинаһы бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәшеүселәр партизан һуғышын 1939 йылдың апреленә ҡәҙәр алып бара.
Аҙаҡ Чехословакия һәм СССР араһындағы 1945 йылғы килешеү һөҙөмтәһендә Карпат Украинаһы СССР-ға күсә һәм Украина ССР-ы составында Карпат аръяғы өлкәһе булып китә.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 Magocsi, Paul Robert. The Shaping of a National Identity: Subcarpathian Rus’, 1848-1948. — London: Harvard University Press, 1978. — P. 245. — ISBN 0-674-80579-8.
- ↑ 2,0 2,1 Гай-Ныжнык П. П. Карпатская Украина в 1939 г. как одна из «разменных монет» Мюнхенского договора // Западная Белоруссия и Западная Украина в 1939—1941 гг.: люди, события, документы: Сборник статей. — М.: Институт славяноведения РАН, 2011.
- ↑ Украинская организация: Памятник «венгерскому империализму» в Закарпатье — это преступление © ИА"REGNUM", 01.03.2011.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Сайт о Карпатской Украине — онлайн сборник материалов
- «Карпатская Украина» 1938—1939 гг. // Хронос. Дата обращения: 13 март 2012. Архивировано 26 май 2012 года.
- Вегеш Микола. Августин Волошин і Карпатська Україна. — Львів: ЗУКЦ, 2004. — 414 с.
- Вегеш М. Карпатська Україна. Документи і факти. — Ужгород: Карпати, 2004. — 432 с.
- Карпатська Україна (1939) VHSRip (документальная кинохроника (1939), Продолжительность: 00:45:20): 1 2011 йыл 19 ноябрь архивланған.
- «39-й Карпатська Україна» — Україна: Закарпатська обласна державна телерадіокомпанія, студія «Експеримент», Цикл програм «Третій відділ», 2009. — документальный фильм о событиях 38-39гг. в Закарпатье: 1 часть(недоступная ссылка), 2 часть(недоступная ссылка), 3 часть(недоступная ссылка) (укр.).
- В'ятрович Володимир, старший запрошений дослідник Українського наукового інституту Гарвардського університету. Карпатська Україна та її армія у фотографіях Каленика Лисюка (укр.). // Українська правда, Історична правда. Дата обращения: 13 март 2012. Архивировано 26 май 2012 года.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
үҙгәртергә
|
Был Европа тарихы буйынса тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |