Карелия (тарихи өлкә)
Карелия (кар. һәм финса Karjala, шведса Karelen, шулай уҡ региондың урыҫ телле кешеләре араһында Карьяла калькаһы ҡулланыла) — төньяҡ-көнсығыш Европала тарихи урын, карелдар ере. Төбәктең ҙур өлөшө Рәсәйгә, ә бер өлөшө — Финляндияға ҡарай. Карелия халҡы рус, фин, карел һәм вепстарҙан тора. Төбәктең дөйөм майҙаны яҡынса 200 000 км2 тәшкил итә.
| Карелия | |
 | |
| Этнохороним | karjalased |
|---|---|
| Дәүләт |
 Финляндия Рәсәй |
| Административ-территориаль берәмек | Карелия, Ленинград өлкәһе, Южная Карелия[d], Северная Карелия[d], Кюменлааксо[d], Северное Саво[d] һәм Южное Саво[d] |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Балтик диңгеҙе, Аҡ диңгеҙ, Онега күле, Ладога һәм Фин ҡултығы |
 | |
 | |
 Карелия Викимилектә | |
Географияһы
үҙгәртергәРегион Балтика һәм Аҡ диңгеҙҙәр араһында урынлашҡан. Карелия көньяҡтан төньяҡҡа табан 60° төньяҡ киңлектән поляр әйләнешкә тиклем һуҙыла. Көнсығыштан уны Аҡ диңгеҙ, Онега һәм Ладога күлдәре, көньяҡтан Фин ҡултығы уратып алған. Көнбайыштан Карелия Саво һәм Кайнуу тигән фин өлкәләренә күсә.
Административ бүленеүҙән тыш, регион алты традицион өлөштән тора. Карелияның төньяғы менән Аҡ диңгеҙ һәм Рәсәй-Финляндия сиге Аҡ Карелия тип атала. Уның көньяғында, Онега һәм Ладога күлдәре араһында, Олонец Карелияһы урынлашҡан. Һуңғыһынан төньяҡҡа табан Ладога Карелияһы һуҙыла, уның составына Карел муйынтығы инә. Административ яҡтан Финляндияла Карелия Төньяҡ һәм Көньяҡ өлөштәргә бүленә.
Карелдар, финдар, вепстар һәм самалар Европаның төп төньяҡ фин-уғыр халыҡтарына ҡарай. Урта быуаттарҙа регион Корела ере булараҡ билдәле. Карелдар һәм финдар араһында ер «Калевала» милли эпосында сағылыш тапҡан булыуы айырым әһәмиәткә эйә. Төбәктең көнсығышы урта быуаттарҙа православие дине йоғонтоһон кисерһә, ә көнбайыш һәм көньяҡ өлөштәре урта быуаттарҙа һәм башҡа тарихи ваҡыттарҙа швед, урыҫ тарихи-мәҙәни йоғонтоһонда була.
Тарихы
үҙгәртергәКарелияның тарихы Ладога күленең көнбайыш ярында табылған Меровингылар осорона ҡараған археологик ҡаҙылмаларҙан башлана. Был районда көнбайыш финдар тарафынан ҡалдырылған боронғо артефакттар асыҡланған, улар Хяме халҡы араһында ауыл ерлеге таныҡлығы булып һанала. Унан һуң яңы барлыҡҡа килгән боронғо карел мәҙәниәтенә әүерелә, ул саҡтағы тәре походтары иҫтәлектәре тарих тураһындағы бер сығанаҡ булып тора. Карелияла 50-ләп тимер быуат тораҡтары һәм 40-лап иҫке замок билдәле. Тарихҡаса булған осорҙар аҙағында бөтә Карелия Новгородҡа ҡарай.