Йосоп (Ҡыйғы районы)

Йосоп (рус. Юсупово) — Башҡортостандың Ҡыйғы районындағы ауыл. Йосоп ауылы Кандаковка ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 529 кеше. Почта индексы — 452508, ОКАТО коды — 80236835004.

Ауыл
Юсупово башҡ. Йосоп
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ҡыйғы районы
Ауыл биләмәһе	Кандаковка ауыл Советы
Координаталар	55°37′31″ с. ш. 58°25′49″ в. д.
Халҡы	↘529 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452508
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	-
Код ОКАТО	80 236 835 004
Код ОКТМО	80 636 435 116
Юсупово

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Үрге Ҡыйғы): 29 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Кандаковка): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Һилейә): 72 км

Йосоп ауылы Ҡыйғы йылғаһы буйында, район үҙәге Үрге Ҡыйғы ауылынан төньяҡ-көнбайышҡа 29 километрҙа һәм тимер юл станцияһы Һилейәнән (Силәбе өлкәһе) төньяҡ-көнбайышҡа 72 километрҙа урынлашҡан.

Тарихы

Йосоп ауылына XVIII быуаттың 1-се яртыһында Себер даруғаһы Дыуан улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Шулай уҡ Шүрәле, Косогорная исемдәре менән теркәлгән.

Йосоп ауылы исеме 1735—1736 йылдарҙа Урал аръяғында башҡорт ихтилалы юлбашсыларының береһе булып танылған Дыуан улусының батыры Йосоп Арыҡов исеме менән тығыҙ бәйле. Ул 1735 йылда үҙенең отряды менән Верхнеурал ҡәлғәһен уратып алған һәм гарнизонды ҡәлғәне ҡалдырырға мәжбүр иткән..

1795 йылда 15 йортта 120 кеше йәшәгән: 60 ир-егет һәм 60 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. 1816 йылда 29 йортта — ярашлы 92 һәм 82, 1834 йылда 41 йортта — 113 һәм 135, 1859 йылда 38 йортта 155 ир-егет һәм 164 ҡыҙ-ҡатын йәшәгән.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1757	Әйле улусы	Троицк өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй Империяһы
1816	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1834	-се йорт	-се Башҡорт кантоны	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1847	-се йорт	-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1859	-се йорт	-се Башҡорт кантоны, Өфө өйәҙе	Ырымбур губернаһы	Рәсәй империяһы
1895	Иҫке Балаҡатай улусы	Златоуст өйәҙе	Өфө губернаһы	Рәсәй империяһы
1920	биләмәһе	Дыуан-Ҡошсо өйәҙе	Автономлы Башҡорт ССР-ы (Бәләкәй Башҡортостан)	РСФСР
1926	Дыуан улусы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Кандаковка ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Кандаковка ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Кандаковка ауыл Советы	Ҡыйғы районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Ауылдың XIX быуаттың икенсе яртыһындағы үҫеше

1842 йылда 248 кешегә 39 сирек ужым һәм 362 сирек яҙғы ашлыҡ сәскәндәр.

41 хужалыҡта 291 ат, 185 һыйыр, 232 һарыҡ, 107 кәзә аҫырағандар. Бер нисә хужалыҡта барлығы 13 умарта һәм 16 солоҡ булған.

Дыуан улусы Йосоп ауылы башҡорттарының 1804 йылғы үтенесе ҙур ҡыҙыҡһыныу тыуҙыра, унда Түбәнге Ҡыйғы ауылы старшинаһы Хәлил Юлсурин, үҙенең типтәрҙәре һәм мишәрҙәре менән, «аҫаба башҡорттарҙың Ыйыҡ һәм Ҡыйғы йылғаларының ике яғында урынлашҡан байтаҡ ерҙәрен көслөк менән баҫып алыуы» тураһында мәғлүмәт бирелгән.

1865 йылда 53 йортта 324 кеше йәшәгән. Малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ, арба һәм сана яһау менән шөғөлләнгәндәр.

1906 йылда Йосоп ауылында мәсет теркәлгән.

Ауылдың XX быуаттағы һәм бөгөнгө үҫеше

1920 йылда 151 хужалыҡта 380 ир-егет һәм 463 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. Әлеге ваҡытта Йосоп ауылы халҡы «„Восход“ агрофирмаһы» ЯСЙ ағзаһы булып тора.

Ауылда төп мәктәп, балалар баҡсаһы, Мәҙәниәт йорто, китапхана бар.

Халыҡ һаны

Йосоп ауылында башҡорттар йәшәй (2002)

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1906 йыл	604
1920 йыл 26 август	843
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	537
1959 йыл 15 ғинуар	552
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	553
2002 йыл 9 октябрь	527
2010 йыл 14 октябрь	529	278	251	52,6	47,4

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле кешеләре

• Йосоп Арыҡов — 1735—1740 йылдарҙағы башҡорт ихтилалдары етәкселәренең береһе. Себер даруғаһы Ҡара-Табын улусы старшинаһы. Дыуан улусы батыры. Мулла.
• Ямалетдинова Линария Ғималетдин ҡыҙы (1976, Йосоп ауылында тыуған). Башҡортостан Республикаһы телевидениеһы һәм радиоһы дикторы. Башҡорт дәүләт университетының филология факультетын тамамлаған.

Урамдары

• Йылға аръяғы урамы (рус.  Заречная (улица)
• Яр буйы урамы (рус.  Набережная (улица)
• Туғай урамы (рус.  Луговая (улица)
• Төҙөлөш урамы — (рус.  Строительная (улица)
• Күпер урамы (рус.  Мостовая (улица)
• Мәктәп урамы (рус.  Школьная (улица)

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар:

Йылғалар:

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Дыуан

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)

Һылтанмалар

• Йосоп (Ҡыйғы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Совет муниципальных образований Республики Башкортостан.
• Карта д. Юсупово. Улицы
• Йосоп ауылы Мәҙәниәт йортонда