Джованни Беллини

Джованни Беллини (ит. Giovanni Bellini; 1430 йылдар тирәһе, 1516 йылдың 26 ноябре, Венеция) итальян Яңырыу дәүеренең кватроченто осорондағы итальян рәссамы. Ағаһы Джентиле менән бергә венеция һынлы сәнғәт мәктәбенә нигеҙ һалыусыларҙың береһе тип һанала.

Джованни Беллини
итал. Giovanni Bellini
Возможный автопортрет Джованни Беллини. Деталь картины «Принесение во храм» ок. 1460. Галерея Кверини Стампалья, Венеция.
Тыуған:	1430
Тыуған урыны:	Венеция, Венеция республикаһы[d]
Үлгән:	29 ноябрь 1516({{padleft:1516|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:29|2|0}})[…], 26 ноябрь 1516({{padleft:1516|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:26|2|0}}) или 29 ноябрь 1516
Үлгән урыны:	Венеция, Венеция республикаһы[d]
Ил:	Венеция республикаһы[d]
Жанр:	историческая живопись портрет
Стиль:	Венецианская школа живописи
Работы

Иртә осоро

Беллини тере сағында уҡ бик күп абруйлы заказдар үтәгән танылған оҫта була, әммә уның ижади яҙмышы, уның мөһим әҫәрҙәренең яҙмышы ла, насар документаль рәүештә теркәлгән, шуға күрә картиналарҙың күпселегенең датаһы яҡынса. Рәссамдың тыуыу датаһы аныҡ билдәле түгел. Әгәр Вазари 1516 йылда Джованниҙың йәшендә вафат булыуын раҫлаһа, уның тыуыуын 1426 йыл тип һанарға кәрәк. Әммә был һаҡланып ҡалған документтарға тура килмәй.

Джованни рәссам Якопо Беллини ғаиләһендә тыуа, Джованниҙан башҡа уларҙың тағы ике улы, Никколо һәм Джентиле, шулай уҡ ҡыҙы Николозия була. Өҫтәүенә, булған мәғлүмәттәргә ярашлы, өлкән улдары Джентиль була. Ҡатыны Якопо Bellлини, Анна Ринверси, үҙенең тәүге балаһын табыуҙан алда 1429 йылда нотариаль архивтарҙа һаҡланып ҡалған васыятын яҙа. Ул тәүге балаһын 1429 йылда тапҡас, Джованни бер нисек тә 1426 йылда тыуа алмаған. Уның донъяға тыуыуы тикшеренеүселәр белдереүенсә 1430-1433 йылдар араһында булған.

Беллиниҙар ғаиләһендәге ваҡиғалар тағы ла бер боролошҡа эйә: 1471 йылдың ноябрендә Якопо үлә. Ул үлерҙән бер нисә ай элек кенә уның тол ҡатыны Анна Ринверси үҙенең һуңғы васыятын яҙа, шул васыятҡа ярашлы, уның бөтә мөлкәте Джентиль, Никколо һәм Николозияға күсә. Әммә Джованни был васыятта ниндәйҙер сәбәптәр арҡаһында телгә алынмай. Ҡайһы бер тикшеренеүселәр фаразлауынса, Джованни Якопоның һөйәркәһенән тыуған, йәки Якопо Беллиниҙың гипотетик беренсе никахынан тыуған улы булған. Әммә был фараз, дәлилдәр булмау сәбәпле, киң таралыу алмай.

Беллини. Мадонна сабый менән (1450-55). Ҡала музейы, Павия.

Беллини ижадын өйрәнеүселәрҙең бөтәһе лә, ул атаһының оҫтаханаһында уҡыған, тип иҫәпләй. Уның тәүге эштәре элеккесә бәхәстәр предметы булып тора, сөнки ғалимдар араһында уның 1445-1450 йылдарҙағы башланғыс осорға ҡараған әҫәрҙәренең атрибуцияларында айырмалыҡтар бар, тип уйлаусылар бар. Ике картинаһын — «Св. Иероним проповедует льву» Бирмингемдың Барбер институтынан һәм «Распятие» Миландың Польди-Пеццоли музейынан — элек уны Беллиниҙың иртә әҫәре тип иҫәпләгәндәр, тик был фараз бөгөн ҡайһы бер тикшеренеүселәрҙә шик тыуҙыра.

Джованни Беллини биографияһында беренсе теүәл дата 1459 йылдың 9 апрелендә яҙылып ҡалған; ул саҡта Джованни венеция нотариусы Джузеппе Моизист тарафынан шаһит сифатында телгә алына. Был ваҡытта ул Сан-Лио кварталында бер үҙе йәшәгән, әммә элеккесә атаһының оҫтаханаһында эшләгән, уға иң ҙур заказдарҙы үтәргә ярҙам иткән. Фра Валедоро Поли дәлилләүенсә, Джованни 1460 йылда атаһы һәм ағаһы Джентиле менән Падуялағы Сант-Антонио ҡорамында (хәҙер һаҡланып ҡалмаған) эшләгән.

XV быуаттың Венеция һынлы сәнғәте ике мәҙәниәт йоғонтоһо аҫтында була, Византия икона образдарының рухландырылған бөйөклөгө һәм төньяҡ мәктәбенең тыйнаҡ натурализмы Джованни ижадының формалашыуына нигеҙ була. Уға тағы ла бер илһам сығанағы булып Падуялағы флоренция скульпторы Донателлоның эштәре хеҙмәт итә. Әммә 1453 йылда Джованниҙың апаһы Николозия Беллиниға өйләнгән Андреа Мантенья Джованниға иң көслө йоғонто яһай.

1450-1460-сы йылдарҙа яҙылған «Мадонна с младенцем» картинаһын рәссамдың башланғыс ижад осоронда яҙылған картина тип һанайҙар. Маласпиндың (Павия) ҡала музейында торған «Мадонна с младенцем» картинаһын, шулай уҡ Джон Джонсондың (Филадельфия) коллекцияһындағы шул уҡ исемдәге картинаны, Джованниҙың Лемандың (Нью-Йорк) йыйылмаһындағы Мантенья йоғонтоһо ныҡ сағылыш тапҡан «Мадонна Леман» картинаһы, шулай уҡ Миландың Брер галерияһындағы «Греческая мадонна» картинаһы ла Джованниҙың тәүге ижад емештәре тип һанала. Был картиналарҙың һуңғыһы бигерәк тә иҫ киткес шедевр булып тора. Ул башта Венецияла Дождар һарайын биҙәй, ә 1808 йылда Наполеон тарафынан ойошторолған сиркәү реквизицияһынан һуң «Греческая мадонна» картинаһы 1808 йылда Наполеон тарафынан ойошторолған сиркәү реквизицияһынан һуң Брер галереяһына барып сыға. Элек картина Византия манераһында алтын төҫтәге фонда яҙылған тип һаналған, әммә һуңғы тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, уның өҫтөнә XVI быуатта ғына «Матерь божья» һәм «Христос» һүҙҙәре генә картинала алтын менән грекса өҫтәп яҙылған, тип табалар, ә Беллини үҙе башта Мадоннаны зәңгәр күк йөҙө фонында яҙған.

Венеция йорттарында византия һәм крит-грек сығышлы бик күп иконалар һаҡлана, уларҙың Беллини ижадына йоғонтоһо бәхәсһеҙ; тикшеренеүселәр беллини мадонналарының йөҙ сифаттары ҡатып ҡалған кеүек картиналарын туранан-тура византия мираҫы менән бәйләй. Әммә был картиналарҙы төшөрөү технологияһы нидерланд оҫталарынан үҙләштерелгән.

Уның ижадының икенсе темаһы, «Оплакивание Христа» («Пьета») , шулай уҡ үҙенең килеп сығышы менән византия традицияларына алып бара. Каррарара академияһынан (Бергамо) «Пьета» картинаһы һәм Польди-Пеццоли музейынан (Милан) «Пьета» картинаһы саркофаг өҫтөнә күтәреп һалынған ярым-яланғас мәрхүм Христос фигураһын кәүҙәләндергән картиналар серияһының прототибы булып тора. Был ваҡытта шундай төр картиналар Венециянан тыш илдәрҙә лә таралған була. Бергамолағы «Пьета» бик трагик күренеште сағылдырһа ла, картиналағы кешеләрҙең йөҙө маска кеүек ҡатып ҡалған. Әммә Венецияның Коррер музейындағы «Мёртвый Христос, поддерживаемый ангелами» картинаһының сюжеты шундай уҡ булһа ла, әҫәр тулыһынса Мантенья рухында икенсе төрлөрәк итеп яҙылған. Унда Христостың йәнһеҙ кәүҙәһе һалҡын мәрмәрҙән киҫелгән кеүек төшөрөлгән. Тикшеренеүселәр, был картинаһын Джованни 1460-сы йылдарҙа яҙған, тип иҫәпләйҙәр..

• 
  Беллини Изге Иероним арыҫланға вәғәзләй (яҡынса 1450).Бирмингем, Барбер институты.
• 
  Беллини Грек мадоннаһы 1450-60, Брера галереяһы, Милан.
• 
  Джованни Беллини Пьета. 1450-55, Каррар академияһы, Бергамо

Беллини һәм Мантенья

Беллини. Преображение (яҡынса 1455). Венеция, Коррер музейы.

Андреа Мантеньяның йоғонтоһон Беллиниҙың бер нисә билдәле әҫәрендә күҙәтергә мөмкин. Мәҫәлән, элек Сан-Сальватор сиркәүендә урынлашҡан, хәҙер Венециялағы Коррер музейындағы «Распятие» картинаһы шундай тип атала, әммә уларҙың датаһы аныҡ ҡына билдәләнмәгән. Ундағы тәре артында йәйелгән ваҡиғала ғәҙәти булмаған пейзаж менән көсәйтелгән көсөргәнешлек һиҙелә. Элек был «Распятие» картинаһын Эрколе де Роберти яҙған, тип иҫәпләгәндәр. Рәссам Коррер музейындағы «Преображение» әҫәрендә Илья һәм Моисейҙы Фавор тауында Христос эргәһендә итеп, ә тау аҫтында был хәлгә иҫтәре китеп ҡатып ҡалған Петр, Яков һәм Иоанн апостолдарҙы һүрәтләй. Был картина оҙаҡ ваҡыт Мантеньяның эше тип һанала, сөнки ул осорҙа Мантенья менән Джованниҙың һүрәтләү манералары шул тиклем яҡын була. Тағы ла бер «Преображение» картинаһы байтаҡ ваҡытҡа һуңыраҡ, Неаполдең Каподимонте музейында һаҡлана. Унда Ioannes Belli/nus me pinxit ҡултамғаһы бар, ул 1490-1495 йылдарға ҡарай.

Ике рәссамдың үҙ-ара мөнәсәбәттәрен аңлау өсөн иң мөһим әҫәрҙәр булып Лондондың Милли галереяһындағы «Моление о чаше» һәм Венецияның Кверени Стампалья галереяһындағы «Принесение во храм» картиналары тора. Джованниҙың «Моление о чаше» картинаһы шул уҡ галереялағы Мантеньяның шундай уҡ эшенә бик оҡшаш, һәм элек Мантеньяны ике картиның да авторы тип һанағандар. Унда ҡатып ҡалған үле атмосфера һәм яланғас, үҫемлектәрҙән мәхрүм тиерлек пейзажды күреп, бында ваҡыт туҡталып ҡалған тип уйларға мөмкин. Тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, пейзаж фонының күп өлөшө Джованни тарафынан атаһы Якопо Беллини һүрәттәре төшөрөлгән көндәлек яҙма китаптабынан үҙләштерелгән.

• 
  Беллини. Моление о чаше. Ок.1455. Национальная галерея, Лондон
• 
  Мантенья. Моление о чаше. Ок.1455. Национальная галерея, Лондон
• 
  Беллини. Принесение во храм. 1460-е гг. Галерея Кверини Стампалья, Венеция
• 
  Мантенья. Принесение во храм. Ок.1460 г. Берлин

Ике оҫтаның ижадын сағыштырыу мөмкинлеген шулай уҡ «Принесение во храм» картиналары бирә. Уларҙың береһе, Беллини яҙғаны, Венециялағы Кверини Стампалья галереяһында һаҡлана, икенсеһе, Мантенья булдырғаны, Берлиндың Дәүләт музейҙарында һаҡлана. Улар композицияһы буйынса оҡшаш һәм бер үк сюжетты һүрәтләй: Мадонна менән сабый һәм ҡарт рухани алғы планда. Уларҙы уратып алған персонаждар тураһында тикшеренеүселәр төрлө фараздар төҙөй. Сәнғәт белгестәренең бер өлөшө, Беллини картинаның үҙенең вариантында ҡатнашыусылар араһында әсәһе Анна Ринверсиҙы, апаһы Николозияны, атаһын, ә уңда Андреа Мантеньяны һәм үҙен һүрәтләгән, тип иҫәпләй. Мантеньяның картинаһы Беллиниҙың һуңғы эштәренән һуң барлыҡҡа килгән. Унда персонаждар һүрәтләнгән күренеште тамашасынан айырып торған рамға бикләнгән; улар ҡатып ҡалған һәм һәр кем үҙенең тормошо менән айырым йәшәй. Беллини картинаһында улар кешелекле һәм динамикалы итеп һүрәтләнгән. Тәнҡитселәрҙә картиналарҙың датаһын билдәләүгә ҡарата берҙәм фекер юҡ.

Беллини. Пьета. 1460 йылдар тирәһе. Брера галереяһы, Милан

Мантеньяның көслө йоғонтоһо осорона шулай уҡ 1460 йылдан һуң Беллини тарафынан яҙылған «Благословляющий Христ» (Лувр, Париж) картинаһы һәм Миландың Брер галереяһындағы «Пьета» ҡарай. Һуңғы эшендә Беллини үле Христосты парапет янында һүрәтләй, уның фигураһын Мадонна һәм Иоанн тотоп тора. Парапетта рәссам HAEC FERE QUUM GEMITUS TURGENTIA LUMINA PROMANT / BELLINI POTERAT FLERE JOANNIS OPUS (Когда эти опухшие очи вызовут стоны, творение Джованни Беллини сможет исторгнуть слёзы) тигән латин яҙыуын эшләгән. Тикшеренеүселәр билдәләүенсә, был һүҙҙәр, Секста Проперций яҙған «Элегиялар» китабының беренсеһенән алынған, был хәл рәссамдың етди теологик әҙерлеге тураһында һөйләй.

Өлкән йылдары

Беллини Изге Себастьян триптихы 1460-1464. Венеция, Академия галереяһы

1460-сы йылдар уртаһына Джованни билдәле оҫта булып китә һәм сиркәү миһрабтарын биҙәп башҡарыуға абруйлы заказдар ала башлай. 1460 һәм 1464 йылдар араһында ул Санта-Мария делла Карита сиркәүе өсөн миһраб төҙөүҙә ҡатнаша. Был сиркәү XV быуат уртаһында яңынан төҙөлә, һәм дүрт фамиль миһрабы өсөн Беллиниға «Триптих св. Лаврентия», «Триптих св. Себастьяна», «Триптих Мадонны» һәм «Триптих Рождества» тигән дүрт триптихҡа заказ бирелә. Бөгөн улар барыһы ла Венецияның Академия галереяһында һаҡлана. Тикшеренеүселәр фекеренсә, был алтарҙарҙың күпселеген башҡа рәссамдар яҙған, ә, моғайын, Джованниға картиналарҙың төп идеяһы ҡараған. Тик «Триптих св. Себастьяна», ғына тулыһынса Джованни Беллини ҡулы менән башҡарылған эш тип һанала.

Беллини. Изге Винченцо Феррер полиптихы. 1464 йылдан һуң. Санти Джованни э Паоло сиркәүе, Венеция

Джованни Беллиниҙың артабанғы иң эре әҫәре — Санти Джованни э Паоло венеция сиркәүендәге Изге Винченцо Феррер полиптихы. Изге Винченсо миһрабы 1464 йылдың ғинуарында төҙөлә башлай, был хаҡта Ольрикус Арджентинаның ул саҡтағы сиркәү башлығы Джованни да Меранонан миһраб яһаған өсөн «pro fabrica altaris Sancti Vincentii» (изге Винченцо ҡоролмаһы өсөн) аҡса алғаны тураһындағы распискаһы һаҡланып ҡалған. Моғайын, һынлы сәнғәт эштәре миһраб төҙөлгәс тә башланғандыр. Св. Винченцо Феррер испан изгеһе, доминикан орденының күренекле эшмәкәре була. Ул талантлы полемист, дәртле дин таратыусы, дин әһеле, ә һуңынан папа Бенедикт XIII-нең аяуһыҙ дошманы булараҡ билдәле була. 1455 йылда Винченцо канонлаштырыла, шунан һуң орден уның культын киң пропаганда һәм раҫлау менән шөғөлләнә.

Беллини туғыҙ картинанан торған полиптих яҙа. Улар өс ҡатта урынлашҡан. Үрге ҡатта «Пьета» һәм «Благовещения»ның ике картина бар; урта ҡатта - үҙәк урында «Изге Винченцо Феррер», унан ике яҡ ситтә «Изге Христофор» һәм «Изге Себастьян»; түбәнге ҡаттағы ҡанаттында Изге Винченцо яһаған биш мөғжизәне һүрәтләгән өс картина бар, уларҙың береһе «Св. Винченцо спасает утонувшую и воскрешает погребенных под развалинами». Ҡалған икәүһендә «Св. Винченцо испепеляет силой слова тела мужчины и женщины, виновных в преступлении и спасает их души», «Св. Винченцо воскрешает младенца и освобождает пленников». Тикшеренеүселәр фекеренсә, изгеләрҙе һүрәтләүҙә рәссамға Лодовико Падовано тигән ярҙамсыһы булышлыҡ иткән.

Джованни Беллиниҙың «Голова Иоанна Крестителя» (Пезаро, Ҡала музейҙары) һәм «Мертвый Христос, поддерживаемый двумя ангелами» (Берлин, Дәүләт музейҙары) картиналары формаларҙың тәьҫирлелеге һәм драматизм менән Изге Винченцо Феррера полиптихына бик оҡшаш. Әммә ваҡыт үтеү менән, 1470-се йылдар тирәһенә, Беллиниҙың һүрәттәрендә элекке әҫәрҙәренә хас булған драматик көсөргәнеш әҙәйә һәм үҙенең тәьҫире менән картинаны ҡараусы кешеләрҙең иң нескә хистәрен уятыусанға әйләнә бара. Был айырмалыҡтарҙы бигерәк тә 1465-75-се, хатта 1480-се йылдарҙа яҙылған тип һаналған «Коронование Марии» картинаһында күрергә мөмкин.

• 
  Беллини Пезаро миһрабы Дөйөм күренеш 1470-1480.
• 
  Беллини Марияның таж кейҙереүе Пезаро алтары үҙәк картинаһы 1470-1480.
• 
  Беллини.Св.Теренций.Пезаро алтары пределлаһы деталдәре.
• 
  Беллини.Св.Георгий.Пезаро алтары пределлаһы деталдәре.

Шулай уҡ был миһрабтың төҙөлгәненә ҡарата фекерҙәр ҙә төрлө. Бер версия буйынса, уны төҙөү тураһында ҡарар 1463 йылда Градар ҡәлғәһен Пезаро ғәскәрҙәре алыу уңайынан ҡабул ителә (был версия картинаның күп башнялар һәм ҡәлғәләр төшөрөлгән пейзажы менән раҫлана). Икенсе версия буйынса, миһрабты биҙәү ҡала синьорының 1474 йылда Камилла Арагонская менән никахлашыуы арҡаһында булыуы ихтимал. Миһраб картинаһы майлы буяуҙар менән яҙылған. Был инде Джованни Беллиниҙың венеция һынлы сәнғәтенә Антонелло да Мессиндың художество техникаһын индереүе менән бәйлелеген иҫбатлай.Мантеньяның йоғонтоһонан тыш, тикшеренеүселәр миһрабта Беллиниҙың Пьеро делла Франческаның эштәре менән танышыуының эҙҙәрен билдәләй, әммә ул уларҙы ҡайҙа һәм нисек, ҡасан күргән — быныһы инде тулыһынса бер сиселмәгән йомаҡ булып тора.

Беллини Сан-Джоббе миһрабы 1478-1480. Венеция, Академия галереяһы

Венецияға Антонелло да Мессинаның килеүе XV быуаттың икенсе яртыһында Венеция сәнғәтендә етди боролоуға булышлыҡ итә. Ул эшләгән миһраб фрагментар формала һаҡланып ҡалған (Вена, Сәнғәт тарихы музейы), был әҫәр нидерланд реализмын итальян формаһы тойғоһо менән берләштерә. Ул урындағы рәссамдарға, шул иҫәптән Беллиниға ла тәьҫир итә, әммә Беллини ҙа үҙ сиратында Антонелло ижадына йоғонто яһай.

1480 йылдар тирәһендә Джованни Сан-Джоббе (Изге. Иова) венеция сиркәүе өсөн «Мадонна с младенцем и шестью святыми» картинаһын яҙа, ул шунда уҡ Джованни Беллиниҙың иң билдәле әҫәрҙәренең береһенә әүерелә. Был Венеция ҡурсалаусыһы Изге Ана һәм Изге Иов менән Изге Себастьянға Венецияны чума эпидемияһынан ҡотҡарғаны өсөн францискан ғибәҙәтханаһының рәхмәтен белдергән әҫәр. Картинала Мадонна тәхете тирәләй рәссам изге Франциск, Иоанн Креститель, Иова, Доминик, Себастьян һәм Людовик Тулузскийҙарҙы һүрәтләй. Беллини был миһраб образын ҡорамдың архитектураһына шул тиклем оҫта индерә, ул ҡорам киңлегенең дауамына тулы иллюзия булдырып тора. .

1483 йылда Джованни Беллини Бергамоның Каррара академияһында һаҡланған «Мадонна с младенцем» картинаһын яҙа, бындағы Мадонна менән сабыйға айырыуса тыныслыҡ, һиллек тойғоһо хас. «Мадонна с младенцем» картиналарын Беллини бик күп яҙған. Уларҙың барыһында ла даими византия рухы күренеп тора.

• 
  Беллини Мадонна сабый менән. 1475-1480.
• 
  Беллини Мадонна сабый менән. Яҡынса 1480.
• 
  Беллини Мадонна менән Младенц. 1483.
• 
  Беллини Мадонна менән Младенц. 1487.

1485 йылда Джованни Джиневр исемле ҡатынға өйләнгән тигән таныҡлыҡ бар. Беллини улының васыяты буйынса, ул ҡатын 1498 йылда вафат була. Әммә нотариаль архивтарҙа ниндәйҙер Марияның васыяты һаҡланып ҡалған, ул үҙен "рәссам Джованни Беллиниҙың ҡатыны" тип атай, шуға ла тикшеренеүселәрҙең бер өлөшө, был ҡатыны вафатынан һуң Беллиниҙың икенсе тапҡыр өйләнеүе тураһында һығымта яһай.

Беллини Фраритриптихы 1488. Санта-Мария-Глориоза-деи-Фрари сиркәүе, Венеция

Рәссамдың киләһе эре эше булып Санта-Мария-Глориоза-деи-Фрари сиркәүенең триптихы тора. Ундағы картинаның үҙәгендә рәссам тәхеттә сабый менән Мадоннаны, һулда Изге Николай һәм Петрҙы, уңда Изге Марк һәм Бенедиктты һүрәтләй. Картинала рәссамдың ҡултамғаһы һәм 1488 йылғы тигән датаһы бар. Мадоннаның башы өҫтөндәге алтын ялатылған апсидала "Януа certa poli duc mentem dirige vitam: quae peragam commissa tuae sint omnia curae" (Ышанслы күк ҡапҡалары, аҡыл менән етәкселек ит, тормош менән идара ит: мин эшләгән бөтә нәмәне һинең тәрбиәңә һәм бағыуыңа ышанып тапшырам) тигән яҙыу ҡалдырыла. Тикшеренеүселәр билдәләүенсә, Сан-Джоббелағы миһраб менән сағыштырғанда, был эш бер аҙ архаик күренә, сөнки полиптих схемаһына таяна, әммә был, бәлки, заказсының ихтыярынан сығып, шундай булғандыр, тип иҫәпләнә.

Дж. Беллини. Изге. Марк Агостино Барбаригоны кәүҙәләндерә. «Мадонна с Младенцем, св. Марком, св. Августином и коленопреклонённым Агостино Барбариго» картинаһының детале. Сан-Пьетро-Мартире сиркәүе, Мурано утрауы

Ошо уҡ 1488 йылда Джованни Беллини Муранолағы Сан Пьетро Мартире сиркәүендә торған «Мадонна с младенцем, Святыми Марком и Августином и коленопреклонённым Агостино Барбариго» картинаһын яҙа. Картинаның заказсыһы Агостино Барбариго венеция дожаһы Марко Барбаригоның ағаһы була, ул ағаһын вафатынан һуң етәксе вазифаһында алмаштыра. Әммә күптәр Агостиноны ағаһының үлемендә ғәйепле тип иҫәпләй, сөнки был уларҙың сәйәси килешмәүсәнлектәре арҡаһында бәхәсләшкәндән һуң була. Идара итеүенең тәүге йылдарында Агостино йәмәғәт характерындағы художество һәм төҙөлөш эштәренә бик күп эре заказдар яһай. Беллиниҙың миһрабы картинаһы шуларҙың береһе була; ул ғаилә һарайының төп салонында почетлы урынға урынлаштырыла һәм ағаһы алдында әхлаҡи бурысты йоломлау билдәһе булып тора. Унда Изге Марк (ағаһының ҡурсалаусыһы) Мадоннаға дож Агостиноны күрһәтә. Тикшеренеүселәр әҫәрҙе Беллини ижадында боролош пункты тип иҫәпләй, сөнки ул тональ һынлы сәнғәт өлкәһендә оҫтаның беренсе тәжрибәһе булып тора, был тәжрибә Джорджоне һәм башҡа һуңғы венеция оҫталары ижадының нигеҙенә әйләнә.

Беллини. Изге әңгәмә (яҡынса 1490). Венеция, Академия галереяһы.

Был ижади линияның дауамы һәм үҫеше булып «Святое собеседование» картинаһы тора (Венеция, Академия галереяһы). Унда арауыҡтың ҡараңғылығынан яҡтылыҡ менән Мадонна, Изге Екатерина менән Изге Магдалинаның фигураларын нисек итеп тартып алыуын күрергә мөмкин. Был картинала табылған теманы уңышлы художестволы хәл итеү бер нисә вариацияла дауам итә, мәҫәлән: «Мадонна с младенцем, Иоанном Крестителем и Анной (или Елизаветой)» Урбиноның Милли галереяһындағы һәм «Мадонна с младенцем четырьмя святыми и донатором» (Нью-Йорк, Библиотека Пирпонта Моргана) картиналарында бер нисә вариацияла дауам итә

1470-се йылдарҙа Беллиниҙың дини һынлы сәнғәт менән бер рәттән портреттар менән дә шөғөлләнә. Улар аҙ һанлы, әммә һөҙөмтәләре буйынса әһәмиәтле. Тикшеренеүселәр уларҙа был жанрҙың иҫ киткес оҫтаһы булғанАнтонелло да Мессинаның йоғонтоһон күрә. Беллиниҙың иң иртә портреты 1474 йылға ҡарай был Беллини яҙған «Портрет Йорга Фуггера» картинаһы. Портрет рәссам тарафынан Антонелло де Мессинаның портрет сәнғәте менән танышҡанына тиклем яҙылған . Портреттағы кеше ҡатып ҡалған йөҙлө итеп һүрәтләнгән һәм унда һуңғы готика эҙҙәрен күрергә мөмкин. Джованни Беллиниҙың 1480-се йылдарҙа яҙған картиналары бөтөнләй икенсе, реалистик тәрән рухта яҙылған. Париждың Лувр музейындағы, Вашингтондың Уффици галереяһындағы, Флоренция музейҙарындағы рәссам портреттарындағы йәш егеттәрҙе итальян Ренессанына ғына хас хыяллы, романтик йөҙлө итеп һүрәтләгән. Мәҫәлән, рәссамдың «Юноша в красном» (1485-90 йй.) картинаһы (Вашингтон, Милли галерея) тап ошоно иҫбатлай.

• 
  Беллини Ҡыҙыл төҫтәге үҫмер портреты. 1485-1490.
• 
  Беллини Йәш кеше портреты. 1500 йылдар тирәһе.
• 
  Беллини Кондотьер портреты 1475-1480.
• 
  Беллини Дожа Леонардо Лоредано портреты. 1501.
• 
  Беллини Автопортрет. 1500.

Беллини Изге аллегория 1490-1500. Уффици галереяһы, Флоренция

1490 һәм 1500 йылдар араһындағы осорға Беллиниҙың иң серле әҫәрҙәренең береһе Флоренцияның Уффици галереяһында һаҡланған «Священная аллегория» (икенсе атамаһы — «Души чистилища») картинаһы. Был картинаны Ожмах аллегорияһы тип иҫәпләйҙәр. XX быуаттың беренсе яртыһындағы немец ғалимы Гюстав фон Людвиг, был композиция XIV быуаттағы Гийом де Дегийвилдең француз аллегорик поэмаһының иллюстрацияһы булып тора, тип фаразлай.

Дж. Беллини. Мадонна на лугу. 1505 йылдар тирәһе. Ағас, темпера, май. Милли галерея, Лондон

1500-1505 йылдарҙа рәссам «Читающий святой Иероним в пейзаже» (Вашингтон, Милли галерея) картинаһын һәм үҙенең шедеврҙарының береһе булған«Мадонну на лугу» (яҡынса 1505 йыл, Лондон, Милли галерея) картинаһын яҙа. был картинаһын байтаҡ ваҡыт Марко Базаити яҙған, тип уйлайҙар Картина бик ныҡ таушалған, сөнки ул 1949 йылда ағастан туҡымаға күсереп яҙылған. Был картина юғары динлелек һәм иркәлек менән һуғарылған. Шул уҡ рухта Джованни Беллини «Мадонна с благословляющим младенцем Христом» (1509, Детройт, Сәнғәт институты) картинаһын яҙған.

Һуңғы осор

Джованни Беллини Изге әңгәмә (Сан-Заккариа миһрабы) Мадонна тәхеттә изге Петр, Екатерина, Лючия һәм Иероним менән. 1505. Туҡыма, май (ағастан күсерелгән). Сан-Заккариа сиркәүе, Венеция

Олоғайғас та, Беллини үҙенең яңылыҡты ҡабул итеү һәм сәнғәтен яңыртыу һәләтен юғалтмай. Оло йәштә булыуына ҡарамаҫтан (1505-1510-сы йылдарҙа уға яҡынса 75 йәш була), ул яңы шедеврҙар булдырырға һәләтле булып сығ.а. 1506 йылдың февралендә Марин Санудо үҙенең көндәлектәрендә Джентиле Беллиниҙың үлеме тураһында яҙа һәм «уның ағаһы Дзуан Белин — Италияның иң күренекле рәссамы булып ҡалды» тип өҫтәп тә ҡуя. Шул уҡ йылда Венецияға килгән Альбрехт Дюрер Виллибальд Пиркгеймерға яҙған хатында былай тип яҙа: «...Джованни Беллини күп кенә әфәнделәр алдында мине маҡтаны, ул минең эштәрҙең ҡайһы берҙәрен үҙенә алырға теләне. Һәм ул үҙе миңә килә һәм миңә нимәлер эшләүемде һорай. Ул миңә яҡшы түләйәсәк. Барыһы ла миңә, был шундай абруйлы кеше, тип әйтәләр, һәм мин дә уға яҡынмын. Ул бик оло, әммә һынлы сәнғәттә бар рәссамдарҙан да яҡшыраҡ».

Джованни Беллини Пьета (1500-1514). Академия галереяһы, Венеция.

1505 йылда Джованни Венециялағы Сан-Заккариа сиркәүе өсөн тәхеттәге сабый һәм Изге Петр, Екатерина, Лючия һәм Иероним төшөрөлгән тағы ла бер миһраб картинаһын яҙа. Картина элек-электән уның иң нәзәкәтле һәм матур әҫәрҙәренең береһе булып һаналған. Композицияһы Беллини бында Сан-Джоббе миһрабындағы Мадонна менән сабыйҙы төшөргән тәжрибәһен ҡабатлай.

Өлкән ағаһы үлгәндән һуң Джованни атаһы Якопо Беллиниҙың һүрәттәре китабын мираҫ итеп ала, әммә ул бының өсөн 1504 йылда Джентиле яҙа башлаған Скуол Гранде ди Сан-Марко өсөн тамамланмаған «Проповедь святого Марка в Александрии» картинаһын тамамларға тейеш була. Скуола ди Сан-Марконың Джованниға картинаны тамамлауҙы йөкмәткән документ һаҡланған, әммә тәнҡитселәр әлегә тиклем картинаның ҡайһы өлөшөндә һәр ағалы-ҡустылының үҙ ҡулы бар тигәнде аныҡ әйтә алмайҙар.

Файл:Джованни Беллини. Святые Христофор, Иероним и Людовик Тулузский. ц. Сан Джованни Кризостом..jpg

Джованни Беллини. Изге Христофор, Иероним һәм Людовик Тулузский (1513). Сан-Джованни Кризостомо сиркәүе, Венеция.

Ошо уҡ осорҙа Академия галереяһында (Венеция) һаҡланған бик шәп «Пьета» картинаһы яҙыла, уның фонында Виченцаның төп биналарын, ҡорамын, башняһын, базиликаһын, шулай уҡ Равенналағы Сант-Аполлинаре Нуово сиркәүенең манараһын күрергә мөмкин. «Великодушие Сципиона» картинаһы (Вашингтон, Милли галерея) Беллини тарафынан монохромлы техникала яҙылған. Роберто Лонги фаразы буйынса, ул Мантеньяның тамамланмаған ҡалған Венецияла йәшәгән, Мантуянан сыҡҡан бай Франческо Коронаро йортоноң залын биҙәү өсөн төшөрөлгән фриздың дауамы булып тора.

1513 йылда Джованни Изге Христофор, Иероним һәм Людовик Тулузский фигуралары яҙылған миһраб картинаһына ҡул ҡуя һәм датаһын билдәләй. Был картинаға 1494 йылда сауҙагәр Джорджо Дилетти заказ бирә, ул үҙенең васыятында миһраб төҙөргә һәм был изгеләрҙе картинала һүрәтләргә ҡуша. Рәссам парапет артында һүрәтләнгән Изге Иероним, һәм Иероним сиркәү эшмәкәрлегенең ике төрөн символик рәүештә һүрәтләндерә , Людовик сиркәүҙә табыныуҙың төрлө формаларын, ә Христофер - вәғәз һөйләүҙе кәүҙәләндерә. Бының аша Беллини, моғайын, XVI быуат башында алып барылған дини дебаттар курсында булғандыр, тип уйларға мөмкин.

Джованни Беллини. Яланғас йәш ҡатын-ҡыҙ көҙгө менән (1514-16). Сәнғәт тарихы музейы, Вена.

Ижадының һуңғы этабы, 1514-1516 йылдар, ғәжәйеп рәүештә яңы темаларға һәм уларҙың һоҡланғыс художестволы сиселеүенә бай. Был осорҙа ул «Опьянение Ноя» (Иҫ киткес сәнғәт музейы, Безансон) әҫәрен яҙа, унда Джорджоне йоғонтоһо күренә. Беллини XVI быуаттың яңы художество тенденцияларын ҡабул итә, уны тәрбиәләгән сәнғәттән баш тартмай һәм әҫәрҙең нигеҙе булған һүрәткә тоғро ҡала. Ошо уҡ осорҙа ул «Обнажённая перед зеркалом» картинаһын(Сәнғәт тарихы музейы, Вена) ижад итә, был картина үҙенең яҡтылығы менән рәссамдың дини темаларға яҙылған күп һанлы әҫәрҙәре фонында ҡырҡа айырылып тора. Ул тағы ла бер тапҡыр «Оплакивание Христа» (Академия галереяһы, Венеция) темаһына мөрәжәғәт итә; хәҙер емерелгән Санта Мария деи Серви сиркәүендәге был миһраб образы уның оҫтаханаһындағы коллегалары менән берлектә яҙылған. Милли сәнғәт галереяһындағы (Вашингтон) «Маленький Вакх с вазой в руке» картинаһы ла рәссам тарафынан был осорға тематик яҡтан яҡын Беллиниҙың һуңғы шедевры менән бәйле.

Джованни Беллини.Оплакивание Христа (1510). Академия галереяһы, Венеция.

1514 йылдың 14 ноябрендә герцог д’Эсте секретары Джованниға һикһән биш алтын дукат түләргә ниәтләгән документтар һаҡланған, улар буйынса «Пиршество богов» картинаһы өсөн рәссамға илле биш алтын дукат түләгәндәр.

Джованни Беллини. Пиршество богов (1514). Вашингтон, Милли сәнғәт галереяһы.

Вазари һүҙҙәре буйынса, «Пиршество богов» картинаһын, Джованни бик оло йәштә булғанлыҡтан,Тицианға Джованни менән бергә яҙырға заказ бирелә. Был картинаға ике рәссамдың: Тициан менән Досси Доссиҙың- өлөшө бар. 1956 йылда картинаны рентген менән ҡарап тикшеренеүҙәр буйынса, Тицианға һәм Досси Доссиға бары тик картинаның фоны ғына ҡарай.

Беллини. Фра Теодоро да Урбино портреты (1515). Лондон, НГ.

Оҫтаның һуңғы тамамланған әҫәре тип «Портрет Фра Теодоро из Урбино» портреты һанала, унда датаһы, 1515 йыл, һәм Беллиниҙың ҡултамғаһы бар. Рәссам иҫке прелатты изге Доминик рәүешендә, ҡара монах кейемендә, сәскәләр менән көпләнгән фонда һүрәтләй. Картинаның сәскәләре уның психологик баҙыҡлығын ғына һыҙыҡ өҫтөнә ала. Беллини Скуол Гранде ди Сан-Марконың вафатынан бер йылда уға бирелгән заказын тамамлап өлгөрмәй ҡала. Был портрет оҙаҡ ваҡыт тамамланмай ҡалған була, һәм ун бер йылдан һуң уны Витторе Беллиниано тамамлай һәм уға датаны һәм ҡултамғаһын ҡалдыра.

1516 йылдың 29 ноябрендә Марин Санудо үҙенең көндәлектәрендә : «Бөгөн иртәнсәк иҫ киткес рәссам Дзуан Белиндың вафат булыуы билдәле була». Джованни Беллини үҙенең 60 йылдан ашыу дауам иткән карьераһы дауамында сәнғәттәге яңы йүнәлештәрҙе тойоп, уларҙы ҡабул итергә һәләтле рәссам булһа ла, шулай ҙа ижадында үҙе булып ҡала. Ғүмеренең аҙағына тиклем сәнғәтендә үҙе башлағандан алыҫ китә, һәм был йәһәттән уны Рафаэль менән сағыштыралар. Уның ижады менән уның уҡыусылары йәки эйәрсендәре Джорджоне һәм Тициан, шулай уҡ Тинторетто һәм Веронезе ижадының сәскә атҡан осорон «венеция һынлы сәнғәтенең алтын быуаты» тип йөрөтәләр.

• Джованни Беллини үҙенән һуң ике йөҙҙән ашыу картина һәм һүрәттәр ҡалдыра. Мәҡәләлә уның ижадын аңлау өсөн иң мөһим булған иллеһе телгә алына.

Әҙәбиәт

• Беллини, венецианские живописцы // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• .
• Гращенков В. Н. Портреты Джованни Беллини // От эпохи Возрождения к двадцатому веку. М., 1963.
• Лазарев В. Н. Джованни Беллини // Старые итальянские мастера. М., 1972.
• Вазари Джорджо. Жизнеописания наиболее знаменитых живописцев, ваятелей и зодчих. М., 1996. Т. 2.
• М. Оливари. Джованни Беллини. Москва. 1996.
• G. Robertson. Giovanni Bellini. Oxford. 1968.
• T. Pignatti. L’opera completa di Giovanni Bellini. Milano. 1968.
• Rona Goffen. Giovanni Bellini. Yale University Press. 1989.
• D. A. Brown et al. Bellini, Giorgione, Tizian and the Renaissance of Venezian Painting. NGA, Washington. 2006.

Һылтанмалар

• http://www.kfki.hu/~arthp/html/b/bellini/giovanni/