В. И. Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академия

В. И. Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академия (Ленин исемендәге ВПА, ВПА) — СССР Ҡораллы Көстәренең юғары хәрби уҡыу йорто, Ҡораллы Көстәр, ғәскәрҙәр, эске һәм сик буйы ғәскәрҙәре, хәрби вуздар өсөн юғары педагогик составтың бөтә төрҙәре өсөн юғары хәрби-сәйәси составын әҙерләү өсөн тәғәйенләнә, Шулай уҡ гуманитар фәндәр өлкәһендә лә ғилми тикшеренеүҙәр үткәреү ҙә ҡаралған. Уҡыу йорто 1919 йылдан 1991 йылға тиклем эшләй.

В. И. Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академия
Нигеҙләү датаһы	1919
Кем хөрмәтенә аталған	Ленин Владимир Ильич
Дәүләт	СССР
Административ-территориаль берәмек	Мәскәү
Урын	Мәскәү
Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе	Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығының хәрби университеты һәм Гуманитарная академия Вооружённых Сил РФ[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Ғәмәлдән сыҡҡан дата	1991
Ойошма хеҙмәткәрҙәре категорияһы	Категория:Преподаватели Военно-политической академии имени В. И. Ленина[d]

Тулы атамаһы: Ленин һәм Октябрь революцияһы ордендары Владимир Ильич Ленин исемендәге хәрби-сәйәси академия.

Тарихы

Тарихы Петроград ҡалаһында 1919 йылдың ноябрендә булыдырылған Уҡытыусыар институтынан башлана.

1925 йылдың 14 майында СССР-ҙың Революцион-хәрби Советының 516-сы бойороғона ярашлы Ҡыҙыл Армияның Н. Г. Толмачёв исемендәге Хәрби-сәйәси институты Н. Г. Толмачёв исемендәге Хәрби-сәйәси академияһы итеп үҙгәртелә. Туранан-тура Ҡыҙыл Армияның сәйәси идаралығына буйһондорола.

Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академияһы (хәҙер — Хәрби университет). Бина 1930—1934 йылдарҙа Щусев проекты, Француз һәм Г. К. Яковлев ҡатнашлығында төҙөлә.

Хәрби академияһы алдында Ҡыҙыл Армия һәм флот өсөн юғары хәрби белемле сәйәси хәҙмәткәрҙәр әҙерләү бурысы тора. Шуның менән бергә Академияға хәрби-уҡыу йорттары өсөн социаль-иҡтисади фәндәр уҡытыусыларын әҙерләү бурысы йөкмәтелә.Ул частарҙа һәм караптарҙа партия-сәйәси эше тәжрибәһен өйрәнеү үҙәгенә әүерелергә тейеш ине.

Академияла 2 факультет була: хәрби-сәйәси (1958 йылда тарҡатылған М. И. Калинин исемендәге Юғары хәрби-педагогия институты урынына) һәм ижтимағи-педагогик. Уҡыу ваҡыты — 3 йыл. Факультеттарҙа белем алыуҙан тыш, академияла кадрҙар әҙерләү һәм ҡайтанан әҙерләү алып барыла. Төрлө ваҡытта политсоставты камиллаштырыу курстары, сәйәси эштәре уҡытыусылары, ситтән тороп уҡыу политкурстары һәм башҡалар.

1938 йылда армия эсендәге «белорус-толмачев төркөмөнә» ҡаршы көрәш (РККА сәйәси идаралығы начальнигы Л. З. Мехлистың билдәләмәһе) армиянан эшенән бушатылыуға һәм юғары уҡыу йорто уҡытыусыларын һәм академияны тамамлаусыларҙы ҡулға алыуға килтерә.

1929—1931 йылдарҙа академияла партия-сәйәси әҙерлек курстары үткәрелә, уларҙы 120 кеше тамамлай, шул иҫәптән, Ҡыҙыл Армияның күренекле хәрби начальниктары И. Апанасенко, О. И. Городовиков, А. И. Ерёменко, А. Д. Локтионов, С. К. Тимошенко, Я. Н. Федоренко, М. С. Хозин һәм башҡалар.

Академияның ойоштороу структураһы даими булмай. Илдәге социаль-сәйәси хәлгә һәм Ҡыҙыл Армия ихтыяждарына ҡарап, уға үҙгәрештәр индерелә. 1933 йылда академияла 4 факультет була: дөйөм ғәскәри, хәрби-һауа, хәрби-диңгеҙ һәм хәрби-педагогияУҡыу оҙонлоғо 4 йылға тиклем арта.

1934 йылдың октябрендә политхеҙмәткәрҙәр кадрҙарын әҙерләүҙә ҡаҙаныштары һәм ҡаҙаныштары өсөн Ленин ордены менән билдәләнә. 1938 йылдың 11 ғинуарында академияға В. И. Ленин исеме бирелә. Бер үк ваҡытта академияны Ленинградтан Мәскәүгә күсереү тураһында ҡарар ҡабул ителә, был ил етәкселегенең юғары дәүләт һәм хәрби-сәйәси академия эшмәкәрлегенә ҙур иғтибар биреүе һәм Ҡыҙыл Армия өсөн сәйәси хеҙмәткәрҙәрҙе әҙерләүҙә уның ролен юғары баһалау тураһында һөйләй.

Даими һәм үҙгәреүсән составтың һаны арттырылды, яңы факультеттар барлыҡҡа килде: Ленинград, Киев, Минск, Хабаровск һәм Львов филиалдарында автомеханизация, киске һәм ситтән тороп уҡыу бүлектәре асыла. Тыңлаусыларҙың ялан күнекмәләренә иғтибар көсәйә. 1938 йылда Кубинкала хәрби уҡыу лагеры ойошторола.

120 кеше белем алырлыҡ адъюнктура һәм докторлыҡ һәм кандидатлыҡ диссертацияларын яҡлау буйынса ғилми совет ойошторола. 1939 йылдан алып «Академия хеҙмәттәре» ғилми мәҡәләләр йыйынтығы нәшер ителә. Академияның фәнни-педагогик потенциалы арта. Академияның фәнни-педагогик потенциалы арта. Бөйөк Ватан һуғышы башланыуға унда 1 фән докторы, 3 профессор, 8 фән кандидаты һәм 13 доцент эш алып бара. Улар иҫәбендә: М. В. Базанов, П. А. Белов, В. В. Бирюкович, Г. Деборин, Г. Колсяченко, Г. Кузьмин, Г. Д. Спирин, И. А. Федоров, Ф. Д. Хрустов, Д. М. Кукин һәм башҡалар.

1939 йылда академия — 490, 1940 йылда 485 политхеҙмәткәр сығарған. 1920 йылдың июненән 1941 йылдың июненә тиклем академия ғәскәрҙәргә һәм хәрби-уҡыу йорттарына йәмғеһе 5159 политхеҙмәткәрҙе һәм йәмәғәт дисциплинаһы уҡытыусыларын әҙерләп ебәрә. Академияны тамамлаусылар Хәсән күле буйында һәм Халхин-Хол йылғаһы буйындағы һуғыштарҙа, совет-Финляндия һуғышы ваҡытында, шулай уҡ Белоруссияның һәм Украинаның көнбайыш өлкәләренә ирекле походта әүҙем ҡатнаша.

Һуғыштың тәүге көндәрендә үк фронтҡа 1 меңдән ашыу кеше һәм уҡытыусы, шул иҫәптән академия начальнигы Ф. Е. Боков, кафедра начальнигы А. Пугачев, И. Ефременков, Г. Д. Спирин һәм башҡалар.

1941 йылдың октябренән 1943 йылдың авгусына тиклем академия Башҡортостандың Бәләбәй ҡалаһына эвакуациялана. Яңы урында уҡытыу процесын үҙгәртеп ҡороу һәм йәйелдереү менән бәйле ауыр шарттарҙа академияның уҡытыусылар составы уҡыу процесын хәрби ладҡа күсереү буйынса ҙур эш башҡара.

1943 йылдың июлендә СССР Дәүләт коммуналь хужалығы ҡарары менән Хәрби-сәйәси академия Юғары Бөтә Рәсәй хәрби-сәйәси курстары тип үҙгәртелә.

Факультеттарҙа һәм кафедраларҙа 100-гә яҡын уҡытыусы фәнни-педагогик эш алып бара, улар араһында 3 фән докторы, 5 профессор, 22 фән кандидаты һәм 24 доцент бар.

Бөйөк Ватан һуғышы фронттарында батырҙарса батырлыҡтары өсөн академияның меңәрләгән сығарылыш уҡыусыһы орден һәм миҙалдар менән наградлана. Академияны һәм курсты тамамлаусы 14 кеше Советтар Союзы Геройы исеменә лайыҡ була.

1944 йылдың 13 декабрендә политхеҙмәткәрҙәр кадрҙарын әҙерләүҙә һәм Юғары Бөтә Рәсәй хәрби-сәйәси курстары ойошторолоуға 25 йыл тулыуҙы билдәләгәндә Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә. Шул саҡта курстағы 67 хеҙмәткәр юғары хөкүмәт наградаһына лайыҡ була, шул иҫәптән генерал-майорҙар А. И. Ковалевский, И. И. Зубков, полковниктар А. И. Беморгин, Б. А. Богданов, И. В. Воронков, И. Г. Ефременков, Г. Н. Малкин, Г. В. Спирин, подполковниктар Б. К. Беляников, Л. К. Касьяненко, А. Т. Кутоманов, П. Н. Попков, А. И. Червонев, кафедра мөдире Е. И. Иорданская һәм башҡалар.

1947 йылдың 7 майында КПСС Үҙәк Комитеты ҡарары нигеҙендә Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академия тергеҙелә. Уны генерал-майор А. И. Ковалевский (1947—1948), генерал-полковник К. Крайнюков (1948—1949), генерал-полковник И. Шикин (1949—1950), генерал-лейтенант М. А. Козлов (1950—1957), генерал-полковник Ф. Кузнецов (1957—1959) етәкләй.

Тыныс шарттарҙа академия Ҡораллы Көстәр, ғәскәрҙәр, өлкән һәм юғары политсоставтың бөтә төрҙәре өсөн политэшселәрҙе һәм политорган хеҙмәткәрҙәрен әҙерләй, тәжрибәне дөйөмләштерә һәм партия-сәйәси эш мәсьәләләрен ғилми әҙерләй. Уҡыу срогы 4 йылға тиклем арта.

1954 йылда академияла политсоставты камиллаштырыу буйынса юғары академик курстар ойошторола. Гуманитар фәндәр уҡытыу КПСС Үҙәк Комитеты ҡарамағындағы Юғары партия мәктәбе программалары буйынса алып барыла.

Академияла педагогик эш яҡшы әҙерлекле уҡытыусылар алып барҙы, уларҙың күбеһе һуғышта ҡатнашыусылар булды. Гуманитар кафедра уҡытыусыларының 50 проценттан ашыуы ғалимдар һәм исемдәр була. И. В. Анисимов, Г. А. Деборин, И. Г. Ефременков, В. А. Захаров, Н. М. Киряев, Н. Р. Панкратов, Д. М. Кукин, И. Н. Леванов, А. И. Лепёшкин, И. А. Портянкин, Г. Д. Спирин, Р. И. Сидельский, М. Я. Фомиченко, Ф. Д. Хрустов айырым методик оҫталығы менән айырылып торалар.

1959 йылда академия начальнигы итеп генерал-полковник А. Желтов тәғәйенләнә. Унан һуңғы йылда академияны армия генерал Е. Мальцев (1971—1981), генерал-полковник Г. В. Средин (1981—1987), генерал-полковник Н. Кизюн (1987—1991) етәкләй.

1969 йылда В. И. Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академия ойошторолоуға 50 йыл тулыу менән бәйле Октябрь Революцияһы ордены менән бүләкләнгән.

1980-се йылдарҙа факультеттарҙа, кафедраларҙа, бүлектәрҙә һәм хеҙмәттәрҙә уҡытыу-тәрбиә биреү процесының йөкмәткеһен һәм методикаһын яңыртыу, уҡыу пландарын һәм программаларын камиллаштырыу, тыңлаусылар өсөн яңы дәреслектәр һәм пособиелар булдырыу буйынса эш алып барыла.

1989 йылдың декабрендә академия үҙенең 70 йыллығын билдәләй. 40 йылға яҡын академия социалистик һәм дуҫлыҡ дәүләттәре армиялары өсөн сәйәси хеҙмәткәрҙәр әҙерләүҙе тормошҡа ашыра.

Академияла тәжрибәле, юғары квалификациялы ғилми-педагогик состав эшләй. 80-се йылдар аҙағында кафедраларҙа һәм факультеттарҙа 40-тан ашыу фән докторы һәм профессор фәнни-педагогик эш алып бара. 80-се йылдар аҙағында кафедраларҙа һәм факультеттарҙа 40-тан ашыу фән докторы һәм профессор фәнни-педагогик эш алып бара. Унда ғалим дәрәжәһен биреү буйынса 6 диссертация советы эшләй. Йыл һайын 200-гә яҡын китап һәм фәнни әҙәбиәт нәшер ителә.

В. И. Ленин исемендәге Хәрби-сәйәси академияһының хәрби ҡаҙаныштары Ленин, Октябрь революцияһы, Ҡыҙыл Байраҡ ордендары, шулай уҡ бик күп сит ил дәүләттәре ордендары менән билдәләнә.

1991 йылдың 7 декабрендә РСФСР Президенты бойороғо нигеҙендә Хәрби-сәйәси академия РФ Ҡораллы Көстәренең Гуманитар академияһы тип үҙгәртелә, уның нигеҙендә 1994 йылдың июлендә Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығының Хәрби университеты булдырыла.

Әҙәбиәт

• Академия имени В. И. Ленина / Ред. Е. Е. Мальцев. — 2-е изд. — М.: Воениздат, 1980. — 384 с. — Тираж 35 000 экз.

Һылтанмалар

• Военно-политическая академия имени В. И. Ленина