Википедия

Боронғо урыҫ халҡы

X—XIII быуаттар дауамында Боронғо рус дәүләтендә көнсығыш славян халыҡтары — белорустар, урыҫтар һәм украиндарҙың этник союзы

Ҡалып:Этник уртаҡлыҡ

Боронғо урыҫ халҡы, йәки боронғо рус этносы (үҙ атамаһы: бор. рус рѹсь[1], берлектә рѹсинъ[2][3][1], шулай уҡ рѹсьскыи, рѹстии (людие)[4]; тарихнамәлә: рус. древнерусская народность, укр. давньоруська народність, бел. старажытнаруская народнасць) — тарих фәнендә таралған концепция буйынса, X—XIII быуаттар дауамында Боронғо рус дәүләтендә башлыса көнсығыш славян ҡәбиләләре союздары, шулай уҡ фин-уғырҙар, балттар һәм скандинавтар[5][6][7]. Боронғо Русь халҡының төп өлөшө. Был концепция сиктәрендә[8] хәҙерге көнсығыш славян халыҡтарының өсөһө лә[9] — белорустар, урыҫтар һәм украиндар — берҙәм халыҡтың яйлап тарҡалыуы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән[10]. Бөтәһе өсөн дә уртаҡ боронғо рус телендә һөйләшкән боронғо рус халҡы концепцияһы яҡлылар ҙа, ҡаршы килеүселәр ҙә бар.

Концепция тарихы

үҙгәртергә
 
"Синопсис, йәки рус халҡының башланыуы тураһында Ҡыҫҡаса тасуирлама (1674)

Яңы осорҙа боронғо рус дәүерендә көнсығыш славяндарҙың берҙәмлеге тураһындағы идея XVII быуат һуңғы йылъяҙма сығанаҡтарына һәм тарихи әҫәрҙәргә барып тоташа[11]. Уның тураһында Густын йылъяҙмаһында әйтелә[12], ә авторлығы Киев-Печёра лавраһы архимандриты Иннокентий Гизелгә ҡайтарылып ҡалдырылған Киев синопсисында, рәсәй батшаһының элекке Киев Русе ерҙәренә генеалогик хоҡуҡтарын нигеҙләп, Бәләкәй һәм Бөйөк Рустең мәңгелек берҙәмлеге тураһында фараз бирелә. Был «Синопсис» положениелары XVIII һәм XIX быуаттарҙағы рәсәй тарихсыларының бөтә көнсығыш славяндарға «берҙәм рус халҡы» вәкилдәр булараҡ ҡарашын билдәләй[11]. XIX быуат рәсәй тарихнамәһендә ваҡыты-ваҡыты менән «беренсе тыуғанлыҡ» һәм боронғо рус дәүләте мираҫына өҫтөнлөк тураһында бәхәстәр тыуып торғане, уларҙа ҡайһы бер малоросс вәкилдәре (Я. М. Маркович, М. А. Максимович) йәки бөйөк великоростар (М. П. Погодин) тап үҙ тармағына ҡаратҡан. 1907 йылда украиндарҙың, урыҫтарҙың һәм белорустарҙың Боронғо Русь мираҫына тиң хоҡуғы бар тип раҫлаусы А. Е. Пресняков был ҡаршылыҡтарҙы яйға һалырға тырыша[11]. Тарихсылар һәм Рус православие сиркәүе менән бер рәттән боронғо рус берҙәмлеге идеяһын филологтар ҙа хуплай, улар һуңынан бер нисә туған телгә тарҡалған берҙәм боронғо рус теленең булыуын күрһәтә. Был мәсьәлә буйынса иң абруйлы хеҙмәттәр авторҙары — А. Х. Востоков, И. И. Срезневский, А. И. Соболевский, А. А. Шахматов[11].

Был концепцияға ҡаршы М. С. Грушевский украиндар һәм урыҫтарҙың этногенездары айырым булыуы тураһындағы тезисты ҡулланылышҡа индерә. Был ҡараш украин диаспораһы тарихнамәһендә өҫтөнлөккә эйә була һәм хәҙерге украин фәнендә киң таралыу ала[11][6].

Боронғо рус халҡы концепцияһы үҙенең хәҙерге ҡиәфәтендә 1930-сы йылдарҙағы совет тарихнамәһендә барлыҡҡа килә. Белорустар, урыҫтар һәм украиндар XIV—XV быуаттарҙа барлыҡҡа килгән өс төрлө халыҡ булараҡ билдәләнә, Ә Киев Русе уларҙың «дөйөм бишеге» тип ҡарала. Б. Д. Греков айырылыуға тиклемге дәүерҙә көнсығыш славяндарҙың этник берҙәмлеге тураһында тезис тәҡдим итә. М. И. Артамонов СССР Фәндәр Академияһының Тарих фәндәре һәм филологияһы бүлеге (ОИФ) ултырышында, 1940 йылдың 26 майында, «СССР тарихы» дөйөмләштерелгән баҫмаһын әҙерләү тикшереүендә, совет тарихсыларынан беренсе булып көнсығыш славяндарҙы тасуирлау өсөн айырым этнокатегория булараҡ «народность» төшөнсәһен ҡулланырға тәҡдим итә[13]. 1940-сы йылдарҙа концепция украин ғалимы Н. Н. Петровский, урыҫтар А. Д. Удальцов һәм В. В. Мавродин хеҙмәттәренә таянып теоретик һәм фактик тулыландырыла. Тап Мавродин «боронғо рус халҡы» терминының авторы. 1945 йылда «Образование древнерусского государства» монографияһында ул тәүге тапҡыр ҡулланыла[11].

1950-се йылдар башында боронғо рус халҡы проблематикаһы буйынса ҙур бәхәс бара[14]. Ул С. А. Токарев тарафынан нигеҙләнгән, уны эшләүҙә археологтар П. Н. Третьяков һәм Б. А. Рыбаков ҡатнаша[15]. Козаченко, килеп тыуған фекергә ҡаршы сығып, Киев дәүләте тарҡалыу арҡаһында барлыҡҡа килгән феодаль тарҡаулыҡ осоронда боронғо рус халҡы көсһөҙләнмәй, ә туплана, тип билдәләй[16]. Тикшеренеүсе фекеренсә, боронғо рус халҡы «Европала беренсе булып берҙәм милләткә тупланыу юлында торған» концепцияны формалаштырыуҙа һәм артабан үҫтереүҙә ҙур роль уйнай.[17]. Совет тарихсыһы һәм тарихнамәсеһе, феодализм осоро буйынса белгес Л. В. Черепнин[18]. Шулай уҡ берҙәм боронғо рус халҡының булыуын раҫлаған П. П. Толочко был мәсьәлә буйынса ентекле анализ яһай[19].

2002 йылда А. П. Толочко, тикшеренеүселәрҙе Б. Андерсон «уйҙырма берләшмә» концепцияһы рухында көнсығыш славян халҡының булмаған этник берләшмәһен булдырыу ынтылыштарынан баш тартырға саҡырып, «боронғо рус халҡы» төшөнсәһенә яңы ҡараш тәҡдим итә[20].

Боронғо Русь буйынса халыҡты советтарға яҡын хәҙерге милләттең элгәреһе булараҡ аңлауҙы көнбайыш тарихнамәһендә лә осратырға мөмкин. Хәҙерге инглиз тарихсылары С. Франклин, Д. Шепард «милләт башланғысы» тураһында һөйләү мөмкин тип һанай[21]. Француз тикшеренеүсеһе М. Бушар — «урта быуат милләте» тураһында, уның фекеренсә, Русь илен Яңы ваҡытҡа тиклем милләттәр формалаша башлаған европа дәүләттәренең береһе тип иҫәпләргә мөмкин[22].

Советтар Союзынан һуңғы тарихнамәлә Украинала ла, Белоруссияла ла, Рәсәйҙә лә боронғо рус халҡы концепцияһынан баш тартырға маташтылар, әммә хәҙерге ваҡытҡа тиклем ул элеккесә өҫтөнлөклө булып ҡала. 2011 йылда өс көнсығыш славян халҡының берҙәм боронғо рус халҡынан килеп сығыуы тураһындағы ҡараш Боронғо Рус дәүләтенең 1150 йыллығына арнап Киевта ойошторолған "Түңәрәк өҫтәл"дә Рәсәй һәм Украина тарихсыларының берлектәге коммюникеһында сағылыш таба[23].

Хронологик сиктәр

үҙгәртергә

Дискуссия иҫәбенә боронғо рус халҡы йәшәүенең юғары хронологик сиге тураһындағы мәсьәлә инә[24]. Совет тарихнамәһендә ул XIII быуаттың икенсе яртыһына тиклем (Б. А. Рыбаков, Л. В. Черепнин, В. В. Седов һ. б.), һирәгерәк XII быуатҡа тиклем үткәрелә. Күп кенә хәҙерге тикшеренеүҙәрҙә XVI—XVII быуаттарҙа ғына тамамланған оҙайлыраҡ процесс тураһында әйтелә[10][25]. Б. Н. Флоря боронғо рус халҡының тарҡалыуын уның вәкилдәренең төрлө социаль-сәйәси ҡоролошло төрлө дәүләттәр составына инеүе менән бәйләй. Беренсе этап тип ул Бөйөк Литва кенәзлеге формалашыусы Рус дәүләте көнсығыш славяндарының XIV—XVI быуаттар дауамында яйлап дифференциацияһын иҫәпләй, икенсе этап — XVII быуатта белорустар һәм украиндарҙың Запорожье Ғәскәре һәм Бөйөк Литва кенәзлегенең Люблин унияһындағы[10]ҡырҡылған ерҙәрендәге йәмәғәт тәртибе төрлөлгө нигеҙендә дифференциацияһы тора.

Берҙәм халыҡ билдәләре

үҙгәртергә

Берҙәм халыҡ тураһында һөйләргә мөмкинлек биргән берҙәмлек билдәләренә (урындағы диалекттар һаҡланған килеш) әҙәби һәм һөйләү теленең уртаҡлығы инә[26]), территория дөйөмлөгө, билдәле бер иҡтисади уртаҡлыҡ, Боронғо Руст рухи һәм матди мәҙәниәт берҙәмлеге, уртаҡ дин, бер үк йолалар, ғөрөф-ғәҙәттәр һәм хоҡуҡ, хәрби ҡоролош, тышҡы дошмандарға ҡаршы дөйөм көрәш, шулай уҡ берҙәм Русь аңы булыуы[11].

Ыңғай һәм ҡаршы аргументтар

үҙгәртергә

Берҙәм халыҡ булыуын яҡлап түбәндәге аргументтар килтерелә[10]:

  • XII быуат уртаһына ҡараған сығанаҡтарҙа — «русь» берҙәм халҡына ҡарау файҙаһына боронғо ҡәбилә атамаларының тулыһынса юҡҡа сығыуы[1]
  • феодаль тарҡалыу процесы һәм киң киңлектәрҙә интеграция ауырлыҡтары фонында был айырыуса иғтибарға лайыҡ
  • сығанаҡтарҙа халыҡтың этник дифференциацияһы (словендар, кривичтар, поляндар, древляндар, северяндар һ. б.) төбәк (новгородлылар, псковлылар, смоляндар, полочандар, кияндар һ. б.) менән алмаштырыла)[1]
  • әгәр уларҙы йөрөтөүселәр этнос ойошторолоу билдәләр тип аңламаһа, матди мәҙәниәттәге айырмалар этник бүленеү өсөн етерлек түгел
  • Европаның башҡа илдәре һәм төбәктәре (Германия, Франция, Скандинавия, Польша) менән сағыштырма-тарихи сағыштырыуҙар Рустә дөйөм этник үҙаңдың юғары дәрәжәһе тураһында һөйләй
  • Новгородта һәм Киевта иң иртә осорҙан (XI быуаттан)[27]берҙәм йылъяҙма системаһы булған[1]

Берҙәм боронғо рус халҡының барлығына ҡаршы аргументтар сифатында килтерелә[10]:

  • көнсығыш славяндарҙың төрлө этник субстраттар (балтик, иран, фин-уғыр) ареалдарында таралыуы
  • Көнсығыш Европа тигеҙлеге кеүек киң һәм сағыштырмаса аҙ халыҡ йәшәгән территорияла интеграция процестарын үҫтереү ауырлығы
  • айырым төбәктәрҙә халыҡтың матди мәҙәниәтендә һиҙелерлек айырмалар булыуы
  • көнсығыш славяндарҙың айырым төркөмдәре араһындағы тел айырмалары элек күҙалланғандан тәрәнерәк
  • монгол дәүеренә тиклемге йылъяҙмала «Русь» термины Урта Поднепровья территорияһына (тар мәғәнәлә «Русская земля») ҡарай һәм был сифатында башҡа көнсығыш славян ерҙәренә ҡаршы ҡуйыла; әммә шул уҡ йылъяҙмала Русь термины бөтә Боронғо Русь дәүләте территорияһы өсөн дә ҡулланыла алған[1].

Яҡлаусылар һәм ҡаршы килеүселәр

үҙгәртергә

Үҙ хеҙмәттәрендә боронғо рус халҡы концепцияһын яҡлаған славистарға түбәндәгеләр ҡарай:

  • Беляев Леонид Андреевич[28],[29]
  • Бунак Виктор Валерианович[30]
  • Гиппиус Алексей Алексеевич[31]
  • Горский Антон Анатольевич[32]
  • Греков Борис Дмитриевич[33]
  • Дворниченко Андрей Юрьевич[34]
  • Загорульский Эдуард Михайлович[35]
  • Зализняк Андрей Анатольевич[36][37],[38]
  • Иловайский Дмитрий Иванович(тарихсы)[39]
  • Кирпичников Анатолий Николаевич[40]
  • Ключевский Василий Осипович[41]
  • Ломоносов Михаил Васильевич[42]
  • Мельникова Елена Александровна[43]
  • Новосельцев Анатолий Петрович[44]
  • Пашуто Владимир Терентьевич[45]
  • Петрухин Владимир Яковлевич[1][43]
  • Рыбаков Борис Александрович[46]
  • Седов Валентин Васильевич[47]
  • Соловьёв Александр Васильевич (тарихсы)[48]
  • Соловьёв Александр Васильевич (тарихсы)[49]
  • Соловьёв Владимир Михайлович[50]
  • Соловьёв Сергей Михайлович[51]
  • Тихомиров Михаил Николаевич[52]
  • Толочко Пётр Петрович[53]
  • Трещенок Яков Иванович[54]
  • Флоря Борис Николаевич[55]
  • Фроянов Игорь Яковлевич[56]
  • Хорошкевич Анна Леонидовна[57]
  • Янин Валентин Лаврентьевич[31]

Берҙәм боронғо рус халҡының булыуын инҡар иткән славистарға түбәндәгеләр ҡарай::

  • Брайчевский Михаил Юлианович[11]
  • Данилевский Игорь Николаевич[58]
  • Пивторак Григорий Петрович[11]
  • Плохий Сергей Николаевич[59]
  • Прицак Омельян Иосифович[60]
  • Штыхов Георгий Васильевич[61]

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Петрухин В. Я. Русь в IX—X веках. От призвания варягов до выбора веры / Издание 2-е, испр. и доп. — М.: Форум: Неолит, 2014. С. 56 и др.
  2. ↑ Ковалёв Г. Ф. История русских этнических названий. Воронеж : Воронежский университет, 1982. С. 47.
  3. ↑ Горский А. А. Русь: От славянского Расселения до Московского царства. М. : Языки славянской культуры, 2004. С. 46.
  4. ↑ Евстигнеев Ю. А. Российская федерация. Народы и их подразделения: Краткий этнологический справочник. Издательство С.-Петербургского университета, 2003. С. 86. ISBN 5-288-02817-6
  5. ↑ Седов В. В. Избранные труды : Славяне. Древнерусская народность. М. : Знак, 2005. С. 218.
  6. ↑ 6,0 6,1 Толочко П. П. Древнерусская народность : воображаемая или реальная. СПб. : Алетейя, 2005.
  7. ↑ Горский А. А. История России с древнейших времен до 1914 года. М. : АСТ — Астрель, 2008. С. 50.
  8. ↑ Некоторые специалисты считают, что русины не являются этнографической группой украинцев, и выделяют их в четвёртый восточнославянский этнос.
  9. ↑ Некоторые специалисты считают, что русины не являются этнографической группой украинцев, и выделяют их в четвёртый восточнославянский этнос.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Флоря Б. Н. О некоторых особенностях развития этнического самосознания восточных славян в эпоху Средневековья — Раннего Нового времени 2020 йыл 17 октябрь архивланған. // Россия-Украина: история взаимоотношений / Отв. ред. А. И. Миллер, В. Ф. Репринцев[uk], Б. Н. Флоря; Институт славяноведения и балканистики РАН; Институт «Открытое общество». М.: Школа «Языки русской культуры» 2021 йыл 14 август архивланған., 1997. С. 9—27. 244 с.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 Юсова Н. Н. Давньоруської народності концепція // Енциклопедія історії України. У 5 т. / Редкол. В. А. Смолій та ін. — Інститут історії України НАН України. — Київ: Наукова думка, 2003. — Т. 2: Г—Д. — С. 275—276. — 528 с. — 5000 экз. — ISBN 966-00-0405-2.
  12. ↑ Темушев С. Н. Рецензия на книгу Н. Н. Юсовой «Давньоруська народність»: зародження і становлення концепції в радянській історичній науці (1930-ті — перша половина 1940-х рр.). 2-е вид., перероб. і доп. Київ, 2006.
  13. ↑ Юсова Н. М. Генезис концепції давньоруської народності в історичній науці СРСР (1930-ті — перша половина 1940-х рр.). — Вінниця, 2005. — С.237-238, 290.
  14. ↑ Юсова Н. Н., Юсов С. Н. Первые дискуссии в академической среде по проблеме древнерусской народности (начало 1950-х годов) // Вестник Удмуртского университета. История и филология. : научный журнал. — Ижевск, 2010. — В. 3. — С. 92—98. — ISSN 1810–5505.
  15. ↑ Котышев Д. М. Русская земля в первой половине XII века: из наблюдений над текстом Ипатьевской летописи за 1110-1150 годы : научный журнал. — Ижевск: Вестник Удмуртского университета. История, 2007. — В. 6. — С. 26—41. — ISSN 1810–5505.
  16. ↑ Кучин Ю. С. Этнические образования славян Восточной Европы IX—XII вв. в отечественной историографии (середина ХХ — начало ХХI в.). М.: Издательский Дом «Городец», 2017. — С. 201.
  17. ↑ Казаченко А. И. Древнерусская народность — общая этническая база русского, украинского и белорусского народов // Советская этнография. 1954. № 2. С. 18.
  18. ↑ Юсова Н. Внедрение концепции древнерусской народности в научный обиход: вклад Л. Черепнина // Історіографічні дослідження в Україні / Голова редколегії В. А. Смолій. — Київ: НАН України, 2007. — Т. 17. — (39—68).
  19. ↑ Краткое изложение содержания книги от издателя. Дата обращения: 29 май 2012. Архивировано 14 апрель 2011 года.
  20. ↑ Алексей Толочко. Воображённая народность 2015 йыл 2 апрель архивланған. // Ruthenica. 2002. № 1. С. 112—117.
  21. ↑ Франклин С., Шепард Д. Начало Руси: 750—1200. СПб., 2000. С. 528.

    Өлкә үҙәктәренең яңы сәйәси ынтылыштары алмаштырманы, барыбыҙ өсөн дә уртаҡ династия, тел һәм иман идеяһын үҙ эсенә индерҙе. Бының һөҙөмтәһендә XII быуат аҙағында Рәсәй халҡының күпселеге ҡасан да булғанға ҡарағанда ла берҙәмлеген яҡынайтты. Беҙҙең һүҙлекте файҙаланып, «дәүләт» булмаған хәлдә лә, милләттең башланғыстары булған, тип әйтә алабыҙ
  22. ↑ Bouchard M. The Medieval Nation of Rus’: The Religious Underpinnings of the Russian Nation // Ab Imperio. 2001. № 3. С. 97—122.
  23. ↑ Статья «Российские и украинские историки решили, кто будет отмечать юбилей Древнерусского государства» 2013 йыл 20 август архивланған., Российская газета, 02.11.2011.
  24. ↑ Кучин Ю. С. Этнические образования славян Восточной Европы IX—XII вв. в отечественной историографии (середина ХХ — начало ХХI века). М.: Издательский Дом «Городец», 2017. С. 238.
  25. ↑ Петрухин В. Я., Раевский Д. С. Очерки истории народов России в древности и раннем средневековье 2018 йыл 12 июнь архивланған.. М., 2004. С. 347.
  26. ↑ Боронғо рус теле үҙ эсенә ике диалект тибын индергән. Беренсе тип: Төньяҡ-Көнбайыш (вологда, архангель, пермь ерҙәрен индереп, Новгород һәм Псков) һәм төньяҡ Белоруссия өлөшө. Икенсе тип: Көньяҡ (буласаҡ Украина), Үҙәк (буласаҡ Үҙәк Рәсәй), Көнсығыш (хәҙерге Европа Рәсәйенең Көнсығыш өлөшө). Киев, Чернигов, Рязань, Смоленск, Ростов һәм Суздаль зоналары араһында айырмалыҡтар булмаған(Новгородская Русь по берестяным грамотам 2021 йыл 25 июль архивланған.: стенограмма лекции А. А. Зализняка. Полит.ру. 30.11.2006).
  27. ↑ Летописи // Лас-Тунас — Ломонос [Электронный ресурс]. — 2010. — С. 347—350. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 17). — ISBN 978-5-85270-350-7.
  28. ↑ Беляев Л. А. Московская Русь. ISBN 5-85050-600-4
  29. ↑ Беляев Л. А. Московская Русь: от Средневековья к Новому времени. ISBN 5-17-028244-3, 5-271-10976-3
  30. ↑ Происхождение и этническая история русского народа по антропологическим данным. Дата обращения: 10 апрель 2020. Архивировано 26 май 2019 года.
  31. ↑ 31,0 31,1 Янин В. Л., Зализняк А. А., Гиппиус А. А. Новгородские грамоты на бересте. Из раскопок 2001—2014 гг. ISBN 978-5-94457-237-0
  32. ↑ Горский А. А. Русские земли в XIII—XIV веках: пути политического развития. СПб.: Наука, 2016.
  33. ↑ Мамонтова М. А. «Историография Киевской Руси»: лекция Б. Д. Грекова в академии общественных наук (22 апреля 1947 года) 2020 йыл 10 апрель архивланған. // Вестник Омского университета. Серия «Исторические науки». 2017. № 3.
  34. ↑ Дворниченко А. Ю. Российская история с древнейших времен до падения самодержавия — М. : Весь мир, 2010.
  35. ↑ 3агарульскі Э. М. Заходняя Русь IX—XIII стст. Мн., 1998. С. 218.
  36. ↑ 5. Установление происхождения русского языка. Дата обращения: 10 апрель 2020. Архивировано 6 август 2020 года.
  37. ↑ Древненовгородский диалект. ISBN 5-94457-165-9
  38. ↑ Об истории русского языка. Дата обращения: 10 апрель 2020. Архивировано 18 апрель 2020 года.
  39. ↑ Иловайский Д. И. История России. В 5 томах. Т. 1. Становление Руси ISBN 978-5-8291-1831-0
  40. ↑ Древнерусское оружие. Дата обращения: 10 апрель 2020. Архивировано 29 ноябрь 2020 года.
  41. ↑ Ключевский В. О. Курс русской истории. Лекция XVI 2020 йыл 5 май архивланған..
  42. ↑ Ломоносов М. В. Древняя Российская история 2012 йыл 27 ғинуар архивланған..
  43. ↑ 43,0 43,1 Концептуальный остов энциклопедии представлен в обширной статье «Древнерусское государство» (с. 256—262). Ее автором выступила Е. А. Мельникова, которая совместно с В. Я. Петрухиным возглавляла редакционную коллегию книги (Лаушкин А. В. Научный путеводитель по Древней Руси 2020 йыл 16 июль архивланған.. [Рец. на Древняя Русь в средневековом мире]).
  44. ↑ Новосельцев А. П. Образование Древнерусского государства и первый его правитель. / Вопросы истории. 1991, № 2—3.
  45. ↑ Пашуто В. Т. Возрождение Великороссии и судьбы восточных славян(недоступная ссылка) Проверено Сентябрь 2018. // Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства / В. Т. Пашуто, Б. Н. Флоря, А. Л. Хорошкевич ; Отделение истории АН СССР. — М.: Наука, 1982.
  46. ↑ «Русские, украинцы и белорусы составляют триединый народ, происходящий от одного корня. Все летописи, что в Киеве, что в Новгороде, писались на древнерусском языке» (Академик Рыбаков: патриотизм — понятие неотвлеченное 2020 йыл 10 апрель архивланған. // Красная звезда. 11.03.2000).
  47. ↑ Седов В. В. Древнерусская народность: Историко-археологическое исследование. М., 1999.
  48. ↑ Соловьёв А. Великая, Малая и Белая Русь.
  49. ↑ Соловьёв А. Великая, Малая и Белая Русь.
  50. ↑ Русская культура с древнейших времен до наших дней. Альбом-монография. — М.: Белый город, 2004; 2006; 2005; 2010. ISBN: 978-5-7793-2056-6
  51. ↑ Соловьёв С. М. История России с древнейших времён.
  52. ↑ Тихомиров М. Н. Значение Древней Руси в развитии русского, украинского и белорусского народов // ВИ. 1954. № 6. С. 19-23.
  53. ↑ Древнерусская народность. Воображаемая или реальная?. — 2005. — 276 с. — ISBN 5-89239-783-6.
  54. ↑ Петриков П. Т. Очерки новейшей историографии Беларуси: (1990-е — начало 2000-х годов). Белорусская наука, 2007. С. 91.
  55. ↑ Флоря Б. Н. Древнерусские традиции и борьба восточнославянских народов за воссоединение 2016 йыл 4 март архивланған. // Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства / В. Т. Пашуто, Б. Н. Флоря, А. Л. Хорошкевич ; Отделение истории АН СССР. М.: Наука, 1982.
  56. ↑ Фроянов И. Я. Князь как общинный чиновник // Родина. 2002.
  57. ↑ Хорошкевич А. Л. Исторические судьбы белорусских и украинских земель в XIV —начале XVI в. 2012 йыл 6 апрель архивланған. // Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства / В. Т. Пашуто, Б. Н. Флоря, А. Л. Хорошкевич ; Отделение истории АН СССР. — М.: Наука, 1982.
  58. ↑ Данилевский И. Н. Древняя Русь глазами современников и потомков (IX—XII вв.) 2013 йыл 20 март архивланған., курс лекций
  59. ↑ Serhii Plokhy. The Origins of the Slavic Nations: Premodern Identities in Russia, Ukraine, and Belarus. Cambridge: Cambridge Universiy Press, 2006. 379 pp.
  60. ↑ Omeljan Pritsak and John S. Reshetar, Jr. The Ukraine and the Dialectics of Nation-Building // Slavic Review. Vol. 22. No. 2 (June 1963). PP. 230—236.
  61. ↑ Штыхаў Г. В. Крывічы. Мн.: 1992. С. 101—104.
    Штыхаў Г. В. Да праблемы старажытнарускай народнасці // Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т. 1: Старажытная Беларусь. Мн., 2000. С. 326—328.

Әҙәбиәт

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Боронғо_урыҫ_халҡы&oldid=1243711» битенән алынған