Ҡадир Рабия
Рабия Ҡадир (рус. Рабия Кадир, уйғ. رابىيە قادىر, Rabiye Qadir; 21 ғинуар 1947 йыл) — эшҡыуар, диссидент һәм хоҡуҡ яҡлаусы, «Бөтә донъя уйғыр конгресы» (БДУК, рус. ВУК) президенты.
| Ҡадир Рабия | |
.jpg) | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ[1] |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Ҡытай |
| Тыуған көнө | 21 ғинуар 1947 (77 йәш) |
| Тыуған урыны | Алтай[d], Горноалтайский регион[d], Ҡытай Республикаһы[d] |
| Һөнәр төрө | хоҡуҡ яҡлаусы, сауҙагәр, сәйәсмән |
| Биләгән вазифаһы | депутат Всекитайского собрания народных представителей[d] һәм Ҡытай халыҡ сәйәси кәңәшләшеү советының Бөтә Ҡытай комитеты ағзаһы[d] |
| Сәйәси фирҡә ағзаһы | Ҡытай коммунистар партияһы[d] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре | |
 Ҡадир Рабия Викимилектә | |
Биографияһы
үҙгәртергә1947 йылда Ҡытайҙың Алтай ҡалаһында эшҡыуарҙар ғаиләһендә тыуған. 1965 йылда Сидик Рузиға кейәүгә сығып һәм Шеңжан-Уйғыр автономиялы районының Аҡһыу ҡалаһына күсеп бара. 1981 йылда ғаиләһе менән Өрөмсө ҡалаһына күсеп килә, унда уйғыр этник кейемен һатыу буйынса ҙур булмаған эш аса. СССР тарҡалғандан һуң, күп кенә уйғырҙар кеүек үк, элекке совет республикалары менән сауҙа итеүгә күсеп, «Akida Industry and Trade Co» сауҙа компанияһына нигеҙ һала. Тиҙҙән Ҡытайҙың биш иң бай кешеһенең береһе булып китә, уның компанияһы Ҡытайҙың Көнсығыш төбәктәрендә, Ҡаҙағстанда һәм Рәсәйҙә сауҙа операцияларын алып бара. Уның ғаиләһе Өрөмсөлә «Akida Trade Center», «Kadeer Trade Center» кеүек эре сауҙа һәм эшлекле үҙәктәрҙең милекселәре булып тора[2].
Рабия Ҡадир шулай уҡ хәйриәселек менән шөғөлләнә, төрлө яҡлап уйғырҙарға ярҙам күрһәтә[3].
Ун бер бала әсәһе[4].
Уйғырҙарҙың хоҡуҡтарын яҡлауы
үҙгәртергәУйғырҙарҙың хоҡуғы боҙолоуы тураһында һөйләргә 1999 йылдың авгусында Өрөмсөлә АҠШ Конгресы делегацияһы менән осрашыуға китеп барғанда уны Ҡытай властары ҡулға алып, эшмәкәрлеге дәүләт хәүефһеҙлегенә янауҙа ғәйепләп, ултыртып ҡуя. Унда ул яңғыҙ кешелек камерала ике йыл ултыра[5].
2004 йылда төрмәлә ултырған сағында уға кеше хоҡуҡтары өсөн көрәше өсөн Рафто премияһы бирәләр [6].
2004 йылдың 14 мартында Рабияны, медицина күрһәтеүҙәренә һылтанып, төрмәнән сығаралар һәм АҠШ-ҡа ҡыуалар. 17 мартта Ҡадир унда ғаиләһе менән ҡушыла, сөнки ире шуға тиклем үк әле диссидентлыҡ өсөн унда һөрөлгән була [7].
2006 йылдың ноябрендә улы Алим, 2007 йылдың апрелендә улы Абликим сепаратист эшмәкәрлегендә ғәйепләнеп, оҙайлы мөҙҙәттәргә төрмәгә ябыла, Өсөнсө улы Ҡаҙар Абдурәхимгә һалым түләмәгән тип ҙур штраф һалалар.2006 йылдың июнендә өс улына ла дәүләт хәүефһеҙлегенә янауҙа, иҡтисади енәйәттәрҙә ғәйепләп, рәсми рәүештә ғәйеп тағалар[8].
2007 йылдың 5 июнендә Прагала уҙған демократия һәм хәүефһеҙлек мәсьәләләре буйынса конференцияла Ҡадир президент Джордж Буш менән шәхсән осраша[9]. 2007 йылдың 17 сентябрендә Америка Ҡушма Штаттары вәкилдәр палатаһы 497-се резолюция ҡабул итә, ул документ Ҡытай хөкүмәтенең Рабияның ҡулға алынған балаларын һәм Канада гражданы уйғыр Хөсәйенйән Йәлилде азат итеүен һәм уйғыр халҡына ҡарата үҙ сәйәсәтен үҙгәртеүҙе талап итә[10][11].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #133062139 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
- ↑ Chan, Royston. China to demolish Kadeer buildings in restive Urumqi, Reuters (8 September 2009). 11 октябрь 2014 тикшерелгән.
- ↑ Profile: Rebiya Kadeer. BBC News (17 март 2005). Дата обращения: 4 ғинуар 2010. Архивировано 4 апрель 2012 года.
- ↑ Chu Miniter, Paulette Taking a Stand for China’s Uighurs. Far Eastern Economic Review (март 2007). Архивировано 4 апрель 2012 года.
- ↑ Millward (2007), p. 360.
- ↑ Esposito; Voll; Bakar (2007), p. 208.
- ↑ News Release Issued by the International Secretariat of Amnesty International. Amnesty International.
- ↑ International Religious Freedom Report 2007, US Department of State, 14 September 2007, accessed 28 Sept 2007
- ↑ President Bush Visits Prague, Czech Republic, Discusses Freedom. White House. June 5, 2007.
- ↑ GovTrack: H. Res. 497: Text of Legislation 2012 йыл 19 февраль архивланған.. GovTrack.us.
- ↑ House of Representatives calls on the PRC to release Rebiya Kadeer’s children and Uyghur-Canadian Hu 2009 йыл 10 июль архивланған.. ObserveChina. 18 September 2007.