Лоҡманов Ғаян Лоғоман улы

Лоҡманов Ғаян Лоғоман улы
	Лоҡманов Ғаян Лоғоман улы
Тыуған көнө:	30 июнь 1923
Тыуған урыны:	Башҡорт АССР-ы, Бөрө кантоны, Яугилде ауылы
Вафат булған көнө:	19 октябрь 1988 (65 йәш)
Вафат булған урыны:	Ҡариҙел районы Яугилде ауылы
Гражданлығы:	СССР
Әҫәрҙәре яҙылған тел:	башҡортса
Дебют:	«Аҡҡош күле» (1962)
Наградалары:

Лоҡманов Ғаян Лоғоман улы (30 июнь 1923 йыл — 19 октябрь 1988 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан башҡорт яҙыусыһы. 1969 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. I дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (06.04.1985)^[2].

Википедияла Лоҡманов фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Биографияһы

Ғаян Лоғоман улы Лоҡманов (Лоғоманов) 1923 йылдың 30 июнендә Башҡорт АССР-ының Бөрө кантоны^[1] Яугилде ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Ауыл мәктәбендә, аҙаҡтан Бөрө педагогия училищеһендә уҡый.

Уны 1942 йылда тамамлағас, Ҡыҙыл Армия сафына алына. Артиллеристар әҙерләүсе хәрби училищенән һуң фронтҡа китә. Фашист илбаҫарҙарына ҡаршы ҡаты һуғыштарҙа ул топографик разведка взводы командиры вазифаһында ҡатнаша, күрһәткән батырлыҡтары өсөн орден һәм миҙалдар менән наградлана. 1944 йылда һаулығы насарайыу сәбәпле хәрәкәт итеүсе армиялағы хәрби хеҙмәттән азат ителә һәм II төркөм инвалиды таныҡлығы менән тыуған ауылына ҡайтарыла.

Замандаштары хәтерләүенсә, Ғаян ағайҙың хәле бик тә мөшкөл була. Үпкә ауырыуынан ул бөтөнләй аяҡтан йығыла һәм айҙар буйы туғандары ярҙамында ауыр сире менән көрәшә. Был юҫыҡта ул башлыса халыҡ медицинаһы кәңәштәренә таяна. Һаулығы үтә насарайып киткән саҡтары булһа ла әкренләп аяғына баҫа. Ныҡлы ихтияр көсө, йәшәүгә ынтылыш та ярҙам итә кисәге яугиргә. Яҡшы ғына йөрөй башлағас, урындағы ете йыллыҡ мәктәптә уҡытыусы булып хеҙмәтен башлай, аҙаҡтан уҡыу-уҡытыу бүлеге мөдире итеп үрләтелә. Әммә, үпкәһе сирлеләргә балалар менән эшләү тыйылғанлыҡтан, мәктәптән китергә мәжбүр була һәм ауыл китапханаһына күсә.

1961 йылда Бөрө педагогия институтының физика-математика факультетын ситтән тороп тамамлай. Артабанғы йылдарҙа яҙыусы тыуған ауылында ғүмер итә, әҙәби ижад менән шөғөлләнә.

1988 йылдың 19 октябрендә Ғаян Лоҡманов вафат була һәм тыуған ауылы Яугилделә ерләнә.

Ижади эшмәкәрлеге

Әҙәбиәткә булған һөйөү Ғаян Лоҡмановта мәктәптә уҡыған йылдарында формалаша башлаһа ла, педучилищелә ул ижадҡа ла ылыға башлай. Буласаҡ яҙыусының «Хат» тип исемләнгән тәүге әҫәре 1944 йылда баҫылып сыға һәм уға яңы ҡомар өҫтәй. Шунан башлап әҙиптең очерктары, хикәйәләре һәм повестары республиканың төрлө гәзит һәм журналдарында, әҙәби йыйынтыҡтарҙа әленән-әле донъя күрә башлай. 1962 йылда Башҡортостан китап нәшриәте Ғаян Лоҡмановтың «Аҡҡош күле» тигән тәүге хикәйәләр йыйынтығын баҫып сығара. Ауыл кешеләренең көндәлек тормошон бик яҡшы белгән ҡәләм оҫтаһы үҙенең әҫәрҙәренә геройҙарҙы үҙ-тирә яғынан таба. Йыл әйләнәһенә бер ҙә еңелдән булмаған хеҙмәт менән мәшғүл ябай хеҙмәт кешеһенең төрлө ҡаҙаныштарын, уның яҡты хистәрен һәм уй-кисерештәрен һүрәтләү менән бер рәттән теле йылдан-йыл шымара һәм образлыҡ яғынан байый барған әҙип Бөйөк Ватан һуғышында данлы еңеү яулаған батыр яугирҙәрҙе лә үҙ әҫәрҙәренең уртаһына ҡуя. Был йәһәттән уның «Ағын һыу» повесы (1964), «Әсә йөрәге» тип исемләнгән повесть һәм хикәйәләр йыйынтығы (1966) айырым иғтибарға лайыҡ. Нәҡ ошо әҫәрҙәре 1969 йылда Ғаян Лоҡмановты бер тауыштан СССР Яҙыусылар союзына ҡабул итергә нигеҙ була ла инде. Артабанғы ике тиҫтәгә яҡын йыл арауығында яҙыусының «Тирәк шаулай», «Һибелә сәскә», «Ҡояш сығыр алдынан» тип исемләнгән китаптары донъя күрә. Уларҙа ауыл халҡының тормош-көнкүреше оҫта һәм бай образдар аша бәйән ителә, социаль һәм әхләҡ мәсьәләләр күтәрелә. Дөйөм алғанда, әҙип үҙе күргән һәм белгәнде аҡ ҡағыҙға төшөрә. Уның хикәйә һәм повестарында күп яҡлы һәм бер үк ваҡытта ҡапма-ҡаршылыҡлы көндәлек тормош төп тема булып тора. Ундағы геройҙар, әлбиттә, ысын хеҙмәт кешеләре: ҡырыҫ тәбиғәт шарттарына ҡарамаҫтан күберәк икмәк үҫтереү өсөн ялан-ҡырҙарҙа тир түккән тырыш игенселәр, һөт һәм ит етештереү өсөн йыл әйләнәһенә иртә таңдан ҡара кискәсә арыу-талыу белмәгән уңған малсылар. Яҙыусы уларҙың барыһы өсөн дә бик кәрәкле хеҙмәтенә дан йырлай, эштән тәм, үҙ тормошонан йәм табып йәшәүселәрҙе башҡаларға үрнәк итеп ҡуя. Бының менән бергә әҫәрҙәрҙә тыуған яҡ матурлығына, Ватан бөйөклөгөнә дан йырлана. Ғаян Лоҡманов, ауылда йәшәүенә ҡарамаҫтан, ижадташтары, республиканың төрлө ваҡытлы матбуғат баҫмалары менән ныҡлы бәйләнеш тота, бигерәк тә район гәзите хеҙмәткәрҙәре менән даими дуҫлыҡта йәшәй, үҙ әҫәрҙәрен улар аша уҡыусыға тәҡдим итә.

2013 йылда яҙыусының тыуыуына 90 йыл тулыу айҡанлы уның һайланма әҫәрҙәренең беренсе томы баҫылып сыҡты.

Ғаян Лоҡмановтың повесть һәм хикәйәләре рус, татар, саха һәм ҡайһы бер башҡа телдәргә тәржемә ителгән.

Китаптары

Аҡҡош күле: Хикәйәләр. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1962. — 70 бит.
Ағын һыу: Повесть. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1964. — 116 бит.
Әсә йөрәге: Повесть һәм хикәйәләр. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1966. — 70 бит.
Тирәк шаулай: Хикәйәләр. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1970. — 160 бит.
Һибелә сәскә: Повесть һәм хикәйәләр. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1973. — 234 бит.
Ҡояш сығыр алдынан: Повесть. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1978. — 280 бит.
Ҡояш сығыр алдынан: Роман. Повестәр һәм хикәйәләр. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1983. — 414 бит.
Һайланма әҫәрҙәр: Роман, хикәйәләр. — Өфө: Матбуғат донъяһы. 2013. — 341 бит.

Гәзит һәм журналдарҙа баҫылған әҫәрҙәре

Шатлыҡ. Хикәйә. «Ағиҙел» журналы, 2013, № 6.

Әҙип тураһында

Әлибаев З. Тыуған ергә тоғролоҡ. (Ғаян Лоҡмановтың тыуыуына — 90 йыл). — «Ағиҙел» журналы, 2013, № 6.

Хәтер

Яҙыусының тыуған ауылы Яугилденең бер урамы уның исемен йөрөтә.
2007 йылда Ҡариҙел районы хакимиәте һәм район гәзите редакцияһы Ғаян Лоҡманов исемендәге премия булдырҙы. Уның бағыусыһы — яҙыусының улы Мансур Лоғоманов. Премия райондың ижади хеҙмәткәрҙәренә тапшырыла.

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Хәҙерге Башҡортостан Республикаһы, Ҡариҙел районы
↑ Бүләкләнеүсенең учёт карточкаһынан мәғлүмәт «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында

Сығанаҡтар

Гайнуллин М. Ф., Хусаинов Г. Б. Писатели Советской Башкирии. Биобиблиографический справочник / Оформление А. Королевского. — Уфа: Башкирское книжное из-дательство, 1977. — 416 стр. (рус.)
Ғәйнуллин М. Ф., Хөсәйенов Ғ. Б. Совет Башҡортостаны яҙыусылары. Биобиблиографик белешмә. Тулыландырылған, төҙәтелгән икенсе баҫма. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1988. — 400 бит.
Писатели земли башкирской. Справочник / Сост.: Р. Н. Баимов, Г. Н. Гареева, Р. Х. Тимергалина. — Уфа: Китап, 2006. — 496 с. (рус.)

Һылтанмалар

Лоҡманов Ғаян Лоғоман улы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 29 июнь 2023)
Өфөлә башҡорт яҙыусыһы Ғаян Лоҡмановтың һайланма әҫәрҙәренең беренсе томы донъя күрҙе
В Башкирии вспоминают писателя Гаяна Лукманова (рус.)

[Х-1] 1,0 ^1,1 Хәҙерге Башҡортостан Республикаһы, Ҡариҙел районы

[2] Бүләкләнеүсенең учёт карточкаһынан мәғлүмәт «Халыҡ батырлығы» мәғлүмәт электрон базаһында

[2]

[1]