Википедия

Якудза

Якудза[1] (япон. ヤクザ, やくざ?) Японияла ойошҡан енәйәтселектең традицион формаһы булып тора, уның төркөмдәре илдең енәйәтсел донъяһында алдынғы урынды биләй. Якудза ағзалары шулай уҡ «гокудо» (япон. 極道 гокудо:, «ситке юл») булараҡ билдәле. Әҙәбиәттә һәм матбуғатта уны йәки уның айырым төркөмдәрен йыш ҡына «япон мафияһы» йәки «борёкудан» (япон. 暴力団 бо: рёкудан, «көс ҡулланыусы төркөм» тип атайҙар[комм. 1]. Якудза патриархаль ғаилә ҡиммәттәренә, хужаға ҡаршылыҡһыҙ буйһоноу һәм ҡағиҙәләр йыйылмаһын теүәл үтәү принциптарына (мафия кодексы) таяна. Уларҙы боҙған өсөн яза биреү мотлаҡ һанала. Якудза кланының тотороҡлолоғон һәм сыҙамлылығын хужа менән уның ҡарамағындағы кешеләр араһындағы үҙенсәлекле бәйләнештәр ҙә, шулай уҡ төркөмдөң ябай ағзалары араһында горизонталь («туғандарса») мөнәсәбәттәр ҙә тәьмин итә.

Якудза
Нигеҙләү датаһы XVII быуат
Рәсем
Эшмәкәрлек сфераһы организованная преступность[d]
Штаб-фатирҙың урынлашыуы Япония
Зона обслуживания Япония, Тымыҡ океан, Америка Ҡушма Штаттары һәм Германия
 Якудза Викимилектә

Якудза Японияның иҡтисади һәм сәйәси тормошона үтеп ингән һәм үҙенә генә хас һыҙаттарға эйә. Донъялағы башҡа енәйәтсел ойошмаларынан айырмалы рәүештә, якудзаның аныҡ территориаль зоналары юҡ. Ойошманың структур нигеҙе туғанлыҡ бәйләнештәренә таянмай һәм үҙенең эске иерархияһын, етәкселек иҫәбен йәки составын сер итеп тоторға ынтылмай. (Якудза төркөмдәренең күбеһенең рәсми эмблемалары бар, штаб-фатирҙарҙың ҡайҙа урынлашыуын һәм хужаларҙың исемдәрен йәшермәй, бынан тыш, төркөмдәрҙең күпселеге төрлө патриотик йәки ультрауң ассоциациялар һәм берекмәләр булараҡ теркәлгән). 1950-се йылдарҙан башлап Японияның хоҡуҡ һаҡлау органдары якудза төркөмдәренең һәм рәсми ағзаларының иҫәбен алып бара. Әгәр ҙә һуғышҡа тиклемге типик бандалар ғәҙәттә бер лидерҙан һәм 50 бандиттан торһа, һуғыштан һуңғы төркөмдәр йөҙләгән, хатта меңләгән гангстерҙы берләштерә. 1958 йылда полиция якудзаның һанын 70 мең кеше тип баһалай, 1963 йылда — 184 мең кеше 5,2 мең бандаға берләшә, 1982 йылда — 103,3 мең кеше (2,4 меңдән ашыу банда), 1988 йылда — 86,3 мең кеше (3,2 мең банда).

1990-сы йылдар башында яҡудзалар һаны 90 меңдән ашып китә (дөрөҫ, мафияға ҡаршы закон ҡабул ителгәндән һуң, гангстерҙар һаны бер нисә йылда 79,3 меңгә тиклем кәмей); 2002 йылдағы мәғлүмәттәргә ярашлы, полиция 85,3 мең якудза ағзаһын теркәй, 2005 йылда — 87 мең самаһы, 2007 йылда — 85 мең самаһы. 2008 йылдағы мәғлүмәттәр буйынса, Баш полиция идаралығы 82 меңдән ашыу гангстерҙы иҫәпкә ҡуя. Рәсми булмаған мәғлүмәттәргә ярашлы, илдә якудзаның 110 мең самаһы әүҙем ағзаһы иҫәпләнә. Улар 2,5 мең төркөмгә (ғаиләгә) берләшкән. Якудзаның күп һанлы булыуына йоғонто яһаусы мөһим фактор булып япон йәмғиәтенең ныҡ структуралы булыуы тора, ә гангстер берекмәләре тулы ғаиләһе йәки яҡшы эше булмаған кешеләр өсөн социаль функция — "һуңғы һыйыныу урыны"н үтәй[2][3][4][5][6][7][8][9][10][11]

Этимологияһы

үҙгәртергә
 
«Якудза» һүҙе катакана (катакана) менән яҙылған

«Якудза» термины бакуто кәрт уйынсылары төркөмөнә бәйле килеп сыға. ойтё-кабу уйыны комбинацияларының береһе буйынса шулай атала. «Я» япон телендә «һигеҙ», «ку» — «туғыҙ», «дза» — үҙгәртелеп «сан», йәғни «өс» тигәнде аңлата; был япон кәрт уйынында[12] бөтәһе егерме, йәки иң насар һан (был комбинация «сусҡа» булараҡ та билдәле). Тәүҙә «якудза» һүҙе «файҙаһыҙ әйбер»ҙе, һуңынан "файҙаһыҙ кеше"не аңлата башлай, ә бакуто ситкә ҡағылған кеше һәм уңышһыҙ тип иҫәпләнгәнлектән, улар үҙҙәрен дә кәрттә оттолоу комбинацияһы менән тиңләштерә башлай[13][14]. Артабан «якудза» атамаһы бакутоға ғына түгел, шулай уҡ бөтә япон ойошҡан енәйәтсел төркөмдәренә лә ҡарата ҡулланыла башлай һәм әлегә тиклем уларҙы «борёкудан» термины менән бер рәттән ҡулланыла. Ҡайһы бер криминологтар «борёкудан» һүҙен «банда» («төркөм») мәғәнәһендә ҡуллана, ә «якудза» тигәне менән борёкудан ағзаларын, йәғни ойошҡан төркөмгә ингән гангстерҙарҙы аңлай. Башҡа белгестәр «борёкудан» һәм «якудза» терминдарын синонимик рәүештә "банда"мәғәнәһендә ҡуллана[15][16][17][18][19]

Якудза тарихы

үҙгәртергә
 
Аждаһа татуировкалы якудза

Борон япон феодалдары йә самурайҙарға (уларҙы дошман менән асыҡтан-асыҡ көрәш алып барыу өсөн ҡулланғандар) йә аҫтыртын һәм зыянһыҙ кеше ҡиәфәтен һаҡлап, һиҙҙермәй генә эш иткән якудзаға мөрәжәғәт итә. Нигеҙҙә, Эдо осоронда (1603—1868) якудзаның структураһы, традициялары, закондары үҫешә, хәҙерге борёкудандың ата-бабалары булып ун етенсе быуатта барлыҡҡа килгән тэкия (япон.的屋) һәм бакуто (япон. 博徒) төркөмдәре тора[20][21].

Бакуто һәм тэкия

үҙгәртергә

Үҙҙәренең ерен һәм мөлкәтен сёгун ихтыяры буйынса юғалтҡан Токугава йорто вассалдары, шулай уҡ аҙыҡ эҙләп бер урындан икенсе урынға күсеп йөрөгән һәм йыш ҡына талау менән шөғөлләнгән, бандаларға тупланған күп һанлы рониндар бакуто төркөмдәренең ағзалары булып китә. Һуңыраҡ бакутоға берәҙәктәр һәм башҡа синфи йөҙөн юғалтҡан элементтар инә башлай. ХХ быуат аҙағында, Японияла ҡомарлы уйындар таралыу һәм йәмғиәттә байыған ҡала халҡы ҡатламының күтәрелеүе арҡаһында, ҡала притондарында һәм почта станцияларының даими ихаталарында ҡомарлы уйындар ойоштороу бакутоның төп шөғөленә әйләнә[22][23][18].

Тэкия төркөмдәре юлбаҫарҙарҙан (яси) төҙөлә, уларҙың төп өлөшөн шулай уҡ үҙ-ара өҙлөкһөҙ барған һуғыштар барышында сюзерендарын юғалтҡан рониндар тәшкил итә. Ваҡыт уҙыу менән, улар сәйәхәт итеүсе сауҙагәрҙәргә, ваҡ бурҙарға, көслөк менән алыусыларға һәм мутлашыусыларға әүерелә. Улар ҙур дини байрамдар ваҡытында монастырҙар эргәһендә уҙғарылған урамдарҙа һәм йәрминкәләрҙә үҙҙәренең күсмә кибеттәре ышығында шөғөлләнә. Шул ваҡытта уҡ тэкиялар үҙҙәрен насар яҡтан күрһәтә: сифатһыҙ тауарҙар һата йәки төрлө техник алымдар ярҙамында килешеү төҙөгәндә һатып алыусыларҙы алдай. Улар Синноға (алла) табына, уның миһраптарын әле лә якудза йорттарында осратырға мөмкин[24][18].

 
Рониндар сауҙагәр йортон талай

Бакуто менән тэкия үҙҙәренең тәртип кодексын төҙөй, уны боҙған өсөн яза бирелергә тейеш була. Төркөмгә яңы инеүсе бағышлау йолаһы үткәс, уның менән хужа араһында атай-ул мөнәсәбәттәре урынлаша. Бағышлау үҙенең ата-әсәһенән баш тартыуын кәүҙәләндерә, уларҙың ролен төркөмдөң хужаһы һәм өлкән ағзалары башҡара. Төркөмдөң өлкән ағзалары үҙҙәренә ҡарата сикһеҙ тоғролоҡ талап итә. Шул ваҡытта бармаҡ фалангаһын ҡырҡып өҙөү йолаһы тыуа, уның менән яңы килгән кеше босҡа һәм үҙенең яңы «ғаиләһенә» ихласлығын һәм фиҙакәрлеген күрһәтә (һуңыраҡ бармаҡ фалангаһы ғәйепте юйыу йә банданан сығыу өсөн өҙө башлайҙар)[25].

Шулай итеп, якудза ойошмаһының нигеҙенә япон ғаилә институтының традицион ҡиммәттәре һалына, уның һәр ағзаһының урынын һәм тәртибен ҡәтғи көйләй, ғаиләнең үҙенә һәм башлығына (оябуну) сикһеҙ тоғролоҡ тәрбиәләй. Ул ғаилә ағзалары өҫтөнән сикләнмәгән хакимлыҡҡа эйә була һәм милек менән идара итә, әммә ғаиләнең бөтә ағзалары тураһында хәстәрлек күреү һәм уларҙы тышҡы дошмандарҙан һаҡлау ҙа уның бурысы була. Ялған ғаилә (йәки псевдо-ырыу) мөнәсәбәттәре енәйәтселәр берекмәһенә босс менән уның буйһоноусылары (атай — ул мөнәсәбәттәре) араһында тотороҡло бәйләнештәр генә түгел, шулай уҡ төркөмдөң башҡа ағзаларының үҙ-ара берҙәмлеген (оло һәм кесе ағалы-ҡустылыларҙың мөнәсәбәттәрен) гарантиялай. Бындай мөнәсәбәттәр вертикаль ғына түгел, шулай уҡ төрлө ҡалалар һәм хатта илдәр буйлап таралған бер рангылағы гангстерҙар араһындағы горизонталь бәйләнештәрҙе лә нығыта[26].

Якудза, ғаилә традицияларына өҫтәп, үҙ идеологияһында самурай кодексының бусидо элементтарын киң ҡуллана, көс ҡулланып үлтереүҙе фәжиғәле ҡотолғоһоҙлоҡ тип баһалай. Күп кенә тэкия һәм бакуто оябундары, бигерәк тә рониндан сыҡҡандар, самурайҙарҙың традицияларын һәм йәшәү рәүешен таратҡан (әҙәбиәт уҡыған, ҡылыс оҫталығына өйрәнгән, самурайҙарҙың кейем һәм тәртип стилен өлгө итеп алған). Тэкия менән бакутоның төп функцияларының береһе булып территорияны һәм үҙ төркөмөнөң килемен ситтән ҡул һуҙыуҙарҙан һаҡлау булғанға, оябундар үҙҙәренең яугирҙарында даими рәүештә агрессив рух үҫтергән, конкуренттарға ҡаршы көрәшеү өсөн көс подразделениелары ойоштора. Якудзаның ҡәтғи дисциплинаһы һәм үҙ-ара тоғролоғо өсөн юғары дәрәжәле чиновниктар йәки хәлле сауҙагәрҙәр гангстерҙарҙы һаҡсы сифатында йәлеп итәләр. Шулай уҡ бурыстарҙы ҡайтарыу йәки буйһоноуҙан сыҡҡан хеҙмәткәрҙәргә баҫым яһау өсөн ҡулланалар[27].

Йыш ҡына рәсми властарҙың ғәмәлдәре тэкия һәм бакуто позицияларын нығыта. Мәҫәлән, урам һуғышын туҡтатыу маҡсатында 1735—1740 йылдарҙа хөкүмәт тэкияның ҡайһы бер бостарын үҙҙәре ҡарамағындағы территорияларҙа «күҙәтеүсе» итеп тәғәйенләй, енәйәтселәргә самурай титулына яҡын исем бирә. Полиция начальниктары бакуто етәкселәрен информатор сифатында файҙалана. Улар, үҙ төркөмдәренең законһыҙ эшмәкәрлеген сикләргә вәғәҙә биреп, хоҡуҡ һаҡлау органдары хеҙмәткәрҙәренән ҡурсалау һәм конкуренттарға ҡаршы көрәштә ярҙам ала. Шулай уҡ якудза төркөмдәре урам енәйәтселеген иҫкәртеүгә булышлыҡ итә, «үҙҙәренең» биҫтәләрен талаусыларҙан, талаусыларҙан һәм көсләүселәрҙән һаҡлай. Шуға күрә халыҡ араһында: «Көндөҙ беҙҙе полиция, ә төндә якудза һаҡлай» тигән әйтем тарала[28][29].

Беренсе босс һәм беренсе һуғыш

үҙгәртергә

XX быуаттың беренсе яртыһы

үҙгәртергә

Гурэнтай

үҙгәртергә

Осака һуғышы Һәм Ямагути-гуми ҡалҡыулығы

үҙгәртергә

Ёсио Кодама дәүере

үҙгәртергә

Сокайя

үҙгәртергә

1990-сы йылдар

үҙгәртергә

2000-се йылдар

үҙгәртергә

2010-сы йылдар

үҙгәртергә

2020-се йылдар

үҙгәртергә

Якудз структураһы

үҙгәртергә

Ҙур төркөмдәр

үҙгәртергә

Якудзаның эшмәкәрлеге өлкәләре

үҙгәртергә

Таралыу географияһы

үҙгәртергә

Якудзаның субкультураһы һәм үҙенсәлектәре

үҙгәртергә

Тышҡы атрибуттары

үҙгәртергә

Якудза менән көрәш

үҙгәртергә

Якудза киң мәҙәниәттә

үҙгәртергә

Комментарийҙар

үҙгәртергә
  1. ↑ В японских словарях это слово означает «объединение незаконопослушных лиц, совершающих преступления с применением насилия», но сами якудза считают его оскорбительным.

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ Gramota.ru. Проверка слова: «якудза». Дата обращения: 6 апрель 2014. Архивировано 19 июнь 2020 года.
  2. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 441, 442
  3. ↑ Eric Johnston. From rackets to real estate, yakuza multifaceted (ингл.). The Japan Times (14 февраль 2007). Дата обращения: 10 май 2013. Архивировано из оригинала 17 октябрь 2013 года.
  4. ↑ Задержаны японские гангстеры, переправлявшие угнанные машины в Россию. NEWSru.com (27 май 2004). Дата обращения: 4 июнь 2013. Архивировано из оригинала 31 декабрь 2013 года.
  5. ↑ В Японии якудза побила рекорд по количеству преступных группировок. NEWSru.com (3 февраль 2005). Дата обращения: 4 июнь 2013. Архивировано из оригинала 19 октябрь 2013 года.
  6. ↑ В Японии действуют 84,7 тыс. членов якудзы. NEWSru.com (9 февраль 2007). Дата обращения: 4 июнь 2013. Архивировано из оригинала 24 июль 2014 года.
  7. ↑ Накануне японская полиция подсчитывала количество гангстеров. NEWSru.com (23 ғинуар 2003). Дата обращения: 5 июнь 2013. Архивировано из оригинала 24 июль 2014 года.
  8. ↑ Anthony Bruno. The yakuza (ингл.). Turner Entertainment Networks. Дата обращения: 15 июнь 2013. Архивировано из оригинала 7 август 2011 года.
  9. ↑ Jake Adelstein. This Mob Is Big in Japan (ингл.). The Washington Post (11 май 2008). Дата обращения: 4 июль 2013. Архивировано из оригинала 14 февраль 2011 года.
  10. ↑ Каплан и Дубро, 1986, с. 22, 24
  11. ↑ Jennifer M. Smith. An International Hit Job: Prosecuting Organized Crime Acts as Crimes Against Humanity (ингл.). Georgetown Law Journal, Georgetown University. Дата обращения: 14 июль 2013. Архивировано из оригинала 2 ғинуар 2014 года. 2014 йыл 2 ғинуар архивланған.
  12. ↑ や‐く‐ざ (яп.). goo辞書. Сёгакукан. — «《三枚ガルタの賭博(とばく)で、八(や)九(く)三(さ)の3枚の組み合わせで最悪の手となるところから》». Дата обращения: 9 июль 2013. Архивировано 21 февраль 2014 года.
  13. ↑ ヤクザ (яп.). 日本語俗語辞書. ジャストレ. — «ここからヤクザは役に立たない人や賭博打ちという意味で江戸時代から使われている。後にこれが転じた「ならず者」という意味で使われるようになるが、近年、これらの意味ではほとんど使われなくなっている。». Дата обращения: 9 июль 2013. Архивировано из оригинала 22 июнь 2013 года.
  14. ↑ ヤクザ (яп.). 語源由来辞典. — Этимологический словарь современного японского языка. — «その意味が転じて、役に立たないものや価値のないものを意味するようになり、遊び人や博徒など、まともでない者を「ヤクザ」と呼ぶようになった。». Дата обращения: 9 июль 2013. Архивировано из оригинала 2 сентябрь 2013 года.
  15. ↑ Цветов В. Я. (2), 1989, с. 307
  16. ↑ Anthony Bruno. The yakuza (ингл.). Turner Entertainment Networks. Дата обращения: 15 июнь 2013. Архивировано из оригинала 7 август 2011 года.
  17. ↑ Robert F. J. Harnischmacher. Der Januskopf der japanischen Mafia – Yakuza (нем.). Verlag Deutsche Polizeiliteratur. Дата обращения: 6 июль 2013. Архивировано из оригинала 5 март 2016 года.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Каплан и Дубро, 1986, с. 8
  19. ↑ Alexander Carlson. 8, 9, 3: The Yakuza in Japan (ингл.) (PDF). University of Hawai’i (22 ноябрь 2011). Дата обращения: 27 октябрь 2020. Архивировано из оригинала 10 октябрь 2013 года.
  20. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 443
  21. ↑ Robert F. J. Harnischmacher. Der Januskopf der japanischen Mafia – Yakuza (нем.). Verlag Deutsche Polizeiliteratur. Дата обращения: 6 июль 2013. Архивировано из оригинала 5 март 2016 года.
  22. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 443, 444
  23. ↑ Anthony Bruno. The yakuza (ингл.). Turner Entertainment Networks. Дата обращения: 15 июнь 2013. Архивировано из оригинала 7 август 2011 года.
  24. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 444, 445
  25. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 445
  26. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 446
  27. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 446, 447
  28. ↑ Макарова Н. Н., 1997, с. 447, 448
  29. ↑ Валентин Маков. Их бог — оябун. Лента.Ру (27 июль 2013). Дата обращения: 28 июль 2013. Архивировано из оригинала 29 июль 2013 года.

Әҙәбиәт

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Якудза&oldid=1193965» битенән алынған