Южноуральск
Южноуральск — Рәсәй Федерацияһының Силәбе өлкәһендәге ҡалаһы(1963 йылдан алып). Ҡала Уйылға йылғаһы буйында, Силәбенән 88 саҡрым алыҫлыҡта һәм Силәбе — Троицк тимер юл линияһы буйында торған Түбәнге Уйылға тимер юл станцияһынан 7 км алыҫлыҡта урынлашҡан.
| Южноуральск | |
| Байраҡ[d] | |
.svg) | .svg) |
| Нигеҙләү датаһы | 1948 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Южноуральск |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ үҙәге | Южноуральский городской округ[d][1] |
| Административ-территориаль берәмек | Южноуральский городской округ[d][1] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+05:00[d] |
| Халыҡ һаны | 37 313 кеше (2023)[2] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 238 метр |
| Майҙан | 109 км² |
| Почта индексы | 457040–457044 һәм 457059 |
| Рәсми сайт | u-uralsk.ru |
| Иң тәүге яҙма ваҡыты | 1950 |
| Урындағы телефон коды | 35134 |
 | |
 Южноуральск Викимилектә | |
Этимологияһы
үҙгәртергә1948 йылда Көньяҡ Урал ҡала электр станцияһы төҙөлә (1963 йылдан алып — Южноуральский ҡалаһы). Южноуральск тип яҙылышы СССР Юғары Советы-ҙың тарафынан билдәләнгән, карталарҙа һәм әҙәбиәттә һаҡлана[3].
Тарихы
үҙгәртергә
- Түбәнге Уйылға станицаһы
Түбәнге Уйылға бастругы йылғаһының түбәнге ағымында 1745 йылда Ырымбур губернаһының беренсе губернаторы Неплюев Иван Иванович бойороғо менән казактар тарафынан һалынған. Тышҡы сиктән йыраҡлығына ҡарамаҫтан, Түбәнге Уйылға нығытмаһы Силәбе һәм Троицк нығытмалары араһындағы ике арала пост пункты булараҡ ҙур әһәмиәткә эйә була. Тап бына шул юлдан аҙыҡ-түлек, металл, ҡорал һәм башҡа бик күп кәрәк-яраҡтар алып килгәндәр. 1773-1775 йылдарҙа Емельян Пугачев етәкселегендәге күтәрелешкә ярҙам иткәне өсөн, Түбәнге Уйылға гарнизоны тарҡатыла, ул нығытма статусын юғалта һәм рәсми рәүештә биҫтә тип атала башлай.
1776 йылда Түбәнге Уйылға биҫтәһенә улус идаралығы күсерелә. Император Николай I-нең 1843 йылдың 4 майындаға дәүләт хәрби формированиеларға мохтаж булыу сәбәпле крәҫтиәндәрҙе казак сословиеһына индереүе сәбәпле, биҫтә Ырымбур ғәскәрҙәренең 3-сө Троицк бүлеге станицаһы статусын ала. 1924 йылдың май айында станица Уйылға ауылына үҙгәртелә, Троицк өлкәһе составында Уйылға районы төҙөлә. 1939 йылда райондың административ үҙәге станция яны ҡасабаһы Уйылға ҡасабаһына күсерелгән.
- Южноуральск ҡасабаһы (1948—1961)
Түбәнге Уйылға станицаһы XX быуаттың 40-сы йылдары аҙағында икенсе тапҡыр «тыуған». Унан алыҫ түгел Көньяҡ Урал дәүләт район электр станцияһы төҙөй башлайҙар(ЮГРЭС). 1948 йылда станица урынында эшселәр ҡасабаһы ҡалҡып сыға һәм Южноуральск тип атала башлай. 1950 йылдың 28 авгусынан ҡала тибындағы ҡасаба булып китә.
- Южноуральск ҡалаһы (1963 йыл)
1963 йылдың 1 февралендә ҡасаба Южноуральск ҡалаһы статусын ала. 2005 йылдан — ҡала округы.
Тасуирламаһы
үҙгәртергә- Урынлашыуы
Ҡала Көньяҡ Уралдың көнсығыш битләүендә Силәбенән көньяҡҡа табан урынлашҡан. 110,57 км² майҙанды биләй. Ҡаланың оҙонлоғо — яҡынса 5 км, киңлеге 4,3 км тәшкил итә. Диңгеҙ кимәленән бейеклеге яҡынса 238 метр. Төньяҡтан Көньяҡ Урал һыуһаҡлағысы урынлашҡан, ә ҡаланың көнбайыш сиге буйынса Уйылға йылғаһы аға, ул ҡала гидросистемаһының һыу ҡабул итеү бүлектәренең береһе булып тора. Ҡала ҡатнаш урмандар (ҡайын, ҡарағай, уҫаҡ) менән уратып алынған.
- Климаты
Климаты уртаса континенталь. Ҡыш, ҡағиҙә булараҡ, һалҡын, 40-50 көн дауамында ҡаты һыуыҡтар күҙәтелә, буран сыға. Тупраҡтың туңыу тәрәнлеге 110—150 сантиметр тәшкил итә. Ҡар аҙ яуған ҡыштарҙа 170—250 см-ға етә. Йәй эҫе, йышыраҡ ҡоро. Ғинуарҙың уртаса температураһы −15-17 °C, июлдә +16-18 °C. 1952 йылдың 29 июлендә Южноуральскиҙа Силәбе өлкәһе буйынса абсолют максималь температура — +42,0 °C булған. Уртаса йыллыҡ температура — +0,3-тән +2,8ºС-ҡа тиклем. Бер йыллыҡ яуым-төшөм миҡдары 410—450 миллиметр, ҡышҡы осорҙа башлыса ҡар рәүешендә яуа. Елдең уртаса тиҙлеге секундына 3-4 метр; буран (ҡышын) һәм йәшен ваҡытында (йәй) елдең секундына 16-28 метрға тиклем көсәйеүе күҙәтелә.
| Ҡала климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
| Абсолют максимум, °C | 5,1 | 10,1 | 16,1 | 32,4 | 36,1 | 39,9 | 42,2 | 39,9 | 33,1 | 27,1 | 17,7 | 6,9 | 42,2 |
| Уртаса температура, °C | −14,7 | −13 | −5,1 | 6,1 | 12,4 | 17,9 | 20,6 | 18,0 | 10,9 | 2,1 | −7,8 | −13,2 | 2,9 |
| Абсолют минимум, °C | −49,6 | −51,6 | −37,1 | −26,7 | −12,2 | −3,2 | −0,4 | −1,1 | −10,4 | −25,6 | −36,8 | −45,1 | −51,6 |
| Яуым-төшөм нормаһы, мм | 19 | 16 | 18 | 27 | 47 | 58 | 94 | 43 | 41 | 30 | 26 | 21 | 436 |
| Сығанаҡ: NASA. База данных RETScreen | |||||||||||||
Халҡы
үҙгәртергә
| Халыҡ иҫәбе | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1959[4] | 1967[4] | 1970[5] | 1979[6] | 1989[7] | 1992[4] | 1996[4] |
| 22 400 | ↗30 000 | ↗35 323 | ↗39 184 | ↗41 335 | ↗41 700 | ↘40 100 |
| 1998[4] | 2000[4] | 2001[4] | 2002[8] | 2003[4] | 2005[4] | 2006[4] |
| →40 100 | ↗40 300 | ↘40 200 | ↘39 275 | ↗39 300 | ↘39 200 | ↘38 800 |
| 2007[4] | 2008[4] | 2009[9] | 2010[10] | 2011[11] | 2012[12] | 2013[13] |
| ↘38 700 | ↘38 500 | ↘38 432 | ↘37 877 | ↗37 902 | ↘37 798 | ↘37 676 |
| 2014[14] | 2015[15] | 2016[16] | ||||
| ↘37 565 | ↗37 666 | ↗37 716 | ||||
2019 йылдың 1 ғинуарына халыҡ иҫәбе буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1115 ҡалаһынан 420-се урында булған
2010 йылдың 1 ғинуарына ҡарата Южноуральскиҙа 38652 кеше йәшәгән, 12 мең ғаилә булған, балалар 7,2 мең. 24,6 мең кеше эшкә яраҡлы йәштә. Халҡының тығыҙлығы 1 км2-ға 369 самаһы кеше тәшкил итә.
- Милли составы
2002 йылда Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса
| Милләте | Һаны (кеше) |
|---|---|
| Рус | 619 36 |
| Украиндар | 027 1 |
| Татарҙар | 513 |
| Белорустар | 305 |
| Мордвалар | 152 |
| Башҡа милләттәр һәм үҙ милләтен күрһәтмәгән кешеләр | 888 |
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 ОКТМО (урыҫ)
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2023 года и в среднем за 2022 год и компоненты её изменения (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) (урыҫ) — 2023.
- ↑ Поспелов, 2008, с. 510
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 Народная энциклопедия «Мой город». Южноуральск
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
- ↑ Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года по Челябинской области. Том 1. «Численность и размещение населения Челябинской области». Таблица 11. Челябинскстат. Дата обращения: 13 февраль 2014. Архивировано 13 февраль 2014 года.
- ↑ Численность постоянного населения Челябинской области в разрезе муниципальных образований на 1 января 2012 года. Дата обращения: 12 апрель 2014. Архивировано 12 апрель 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
- ↑ Численность постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Челябинской области на 1 января 2005-2016 гг. (численность населения 2004-2010 гг. пересчитана от итогов ВПН-2010). Дата обращения: 8 апрель 2016. Архивировано 8 апрель 2016 года.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Поспелов Е. М. Географические названия России: Топонимический словарь: Более 4 000 единиц. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — 528 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Официальный сайт администрации Южноуральского городского округа Челябинской области 2021 йыл 14 апрель архивланған.
- Южноуральск — в энциклопедии «Мой город»
- Южноуральск информационный сайт города 2021 йыл 7 март архивланған.
- СМИ Южноуральск. RU: окно в мой город
- Южноуральск: городской навигатор справочный сайт города (карта, организации, расписания транспорта)