Сухарто

Суха́рто (индонезия телендәге әйтелеше ), 1991 йылдан шулай уҡ Мөхәммәт Сухарто хажи булараҡ та билдәле (индон. Haji Muhammad Soeharto, Haji Muhammad Suharto, яв. Haji Muhammad Soeharto; 8 июнь 1921 йыл, Кемусук — 27 ғинуар 2008 йыл, Джакарта) — Индонезияның хәрби һәм дәүләт эшмәкәре. Генерал-лейтенант (1966); 1997 йылда уға махсус булдырылған «Бөйөк генерал» (рус. «Большой генерал»; индон. Jenderal Besar). Индонезияның икенсе президенты — 1966 йылда илдең ул саҡтағы президенты Сукарно указына ярашлы уның исеменән эш итеү хоҡуғы ала, Сукарно отставкаға киткәндән һуң, 1967 йылдан 1968 йылғаса президент вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы була, президент вазифаһын рәсми нигеҙҙә 1968 йылдан 1998 йылғаса биләй. Шулай уҡ Кабинет Президиумы рәйесе (1966—1967; президент Сукарно бары тик номиналь нигеҙҙә генә хөкүмәт башлығы булып торғанлыҡтан, ғәмәлдә хөкүмәткә тулыһынса Сухарто етәкслек итә), оборона министры (1966—1971), Индонезияның Милли армияһы (Ҡораллы көстәренең) баш командующийы (1968—1973), Индонезияның Ҡоро ер ғәскәрҙәре штабы начальнигы (1965—1967) вазифаларын башҡара. 1974 йылдан 1998 йылға тиклем — илдең сәйәси партияһы «Голкар» блогы рәйесе. 1992 йылдан 1995 йылғаса — Ҡушылмаусанлыҡ хәрәкәтенең генераль секретары.

Сухарто
индон. Haji Muhammad Soeharto яв. Haji Muhammad Soeharto
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Индонезия  Голландия Ост-Һиндостаны
Тыуған көнө	8 июнь 1921({{padleft:1921|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:8|2|0}})[…]
Тыуған урыны	Кемусуҡ[d], Argomulyo[d], Sedayu[d], Bantul[d], Джокьякарта[d], Индонезия Bantul[d], Джокьякарта[d], Индонезия Джокьякарта[d], Индонезия
Вафат булған көнө	27 ғинуар 2008({{padleft:2008|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:27|2|0}})[…] (86 йәш)
Вафат булған урыны	Джакарта, Индонезия
Үлем төрө	тәбиғи үлем[d]
Үлем сәбәбе	бөйөр етешмәүсәнлеге[d]
Ерләнгән урыны	Астана Гирибангун[d]
Атаһы	Kertosudiro[d]
Әсәһе	Sukirah[d]
Хәләл ефете	Сити Хартина[d]
Балалары	Сити Хардьянти Рукмана[d], Сигит Харьоюданто[d], Бамбанг Трихатмоджо[d], Сити Хедиати Харияди[d], Томми Сухарто[d] һәм Сити Хутами Энданг Адинингиш[d]
Һөнәр төрө	сәйәсмән, хәрби хеҙмәткәр
Биләгән вазифаһы	генеральный секретарь Движения неприсоединения[d], президент Индонезии[d], министр обороны Индонезии[d], министр обороны Индонезии[d], министр обороны Индонезии[d] һәм министр обороны Индонезии[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Голкар[d]
Ҡатнашыусы	inauguration the Nikko Hotel Bali[d]
Хәрби звание	великий генерал[d]
Һуғыш/алыш	Индонезия бойондороҡһоҙлоғо өсөн һуғыш
Ғәскәр төрө	Сухопутные войска Индонезии[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	орден Звезды Махапутра[d]
Бейеклеге/буйы	168 сантиметр
Авторҙың Викимилектәге ҡалыбы	Suharto
Сухарто Викимилектә

Исем-шәрифенең үҙенсәлектәре

Ява утрауында йәшәүсе халыҡ вәкилдәренең күпселеге кеүек, Сухартоның беҙ күнеккән кеүек фамилияһы булмай, «Сухарто» — уға тыуғандан һуң бирелгән исем. Туранан-тура тәржемә иткәндә — «яҡшы милек, яҡшы мөлкәт»; рус. «хорошее имущество» (яв. Su — яҡшы; рус. хороший һәм яв. Harto — милек, мөлкәт рус. имущество, добро́, йәғни «мөлкәтле»; рус. «богатый»). «Мөхәммәт» рус. «Мухаммед» исемен ул 20-се быуат аҙағында, 1991 йылда Мәккәгә хаж ҡылғандан һуң ҡабул итә һәм был осраҡҡа ҡағылышлы мосолман йолалары нигеҙендә был яңы исеменә «хажи» ҡушылмаһын өҫтәй. Шулай уҡ төп исеме Сухарто ике төрлө яҙылыш менән осрай: индонезия теленең 1970 йылға тиклем ғәмәлдә булған ҡағиҙәләренә ярашлы Soeharto (бында «у» өнө «ое» диграфы аша бирелә) һәм индонезия теленең хәҙерге заман нормалары буйынса Suharto.

Сухарто илгә етәкселек иткән йылдарҙа киң матбуғат сараларында һәм рәсми кимәлдә Индонезияның социаль һәм мәҙәни йолалары нигеҙендә президентҡа ҡарата Пак Ха́рто (индон. Pak Harto) һүҙ бәйләнешен ҡулланыу бигерәк тә популяр була — был ил ағаһы йәшендәге ир-атҡа мөрәжәғәт иткәндә өндәшеү һүҙе йә уның тураһында һөйләгәндә индонезийҙар ғәҙәттә файҙаланған атама. «Pak» һүҙмә-һүҙ тәржемә иткәндә — ата, атай (рус. отец, папаша) һәм шәхси исемдең Ява утрауында йәшәүселәр ҡулланған ҡыҫҡартылған формаһынан ғибәрәт. Көнбайыш илдәре матбуғатында һәм Индонезияның үҙендә һирәгерәк Сухарто шулай уҡ Йылмайыусы генерал (рус. Улыбающийся генерал; ингл. Smiling General, индон. Sang Jenderal yang Tersenyum) ҡушаматы менән дә йөрөтәләр.

Әҙәбиәт

• Army in Jakarta Imposes a Ban on Communists, New York Times (19 октябрь 1965).
• Aspinall, Ed. What happened before the riots?, Inside Indonesia (October–December 1996). 2005 йыл 5 май архивланған.
• Attorney general doubts Soeharto can be prosecuted, Jakarta Post (27 май 2005).
• Blum William. Killing Hope: US Military and CIA Interventions Since World War II. — Monroe, Me.: Common Courage Press, 1995. — ISBN 1-56751-052-3.
• Camdessus Commends Indonesian Actions. Press Release. International Monetary Fund. (31 October 1997)
• CIA Stalling State Department Histories  (билдәһеҙ). The National Security Archive. Дата обращения: 22 апрель 2011. Архивировано 23 февраль 2012 года.
• Colmey, John. The Family Firm, TIME Asia (24 май 1999). 2001 йыл 8 февраль архивланған.
• Elson Robert E. Suharto: A Political Biography. — Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2001. — ISBN 0-521-77326-1.
• Friend Theodore. Indonesian Destinies. — The Belknap Press of Harvard University Press, 2003. — ISBN 0-674-01834-6.
• H.AMDT.647 (A003): An amendment to prohibit any funds appropriated in the bill to be used for military education and training assistance to Indonesia  (билдәһеҙ). THOMAS (Library of Congress). Дата обращения: 4 февраль 2006. Архивировано из оригинала 13 ғинуар 2016 года. 2016 йыл 13 ғинуар архивланған.
• Сухарто (Люди и события) // The New Times (Новое время). — М., 1968. — № 14. — С. 15.
• Indonesia: Arrests, torture and intimidation: The Government's response to its critics, Amnesty International (27 ноябрь 1996). 2005 йыл 9 ноябрь архивланған.
• Indonesia Economic  (билдәһеҙ). Commanding Heights. Дата обращения: 23 май 2005. Архивировано 23 февраль 2012 года.
• Jakarta Cabinet Faces Challenge, New York Times (16 декабрь 1965).
• «Jakarta Leftist Out As Army Chief» New York Times 15 October 1965
• Koerner, Brendan. How Did Suharto Steal $35 Billion? Cronyism 101, Slate (26 март 2004). 4 февраль 2006 тикшерелгән.
• Jakarta Cabinet Faces Challenge, New York Times (16 декабрь 1965).
• Lashmar, Paul and Oliver, James. MI6 Spread Lies to Put Killer In Power, The Independent (16 апрель 2000).
• Lashmar, Paul; Oliver, James. Britain's Secret Propaganda War. — Sutton Pub Ltd, 1999. — ISBN 0-7509-1668-0.
• Public Expenditures, Prices and the Poor, World Bank. 2007 йыл 23 март архивланған.
• McDonald, H., Suharto’s Indonesia, Fontana Books, 1980, Blackburn, Australia, ISBN 0006357210
• McGlynn, John H. et al., Indonesia in the Soeharto years. Issue, incidents and images, Jakarta 2007, KITLV
• Retnowati Abdulgani-Knapp; Soeharto: The Life and Legacy of Indonesia’s Second President: An Authorised Biography'. Marshall Cavendish Editions; ISBN 9812613404, ISBN 978-9812613400
• Ricklefs, M.C. 1991. A History of Modern Indonesia since c.1300. 2nd Edition, Stanford: Stanford University Press. ISBN 0-333-57690-X
• Simpson, Brad. Indonesia's 1969 Takeover of West Papua Not by "Free Choice", National Security Archive (9 июль 2004).
• Schwarz, A. 1999, A Nation in Waiting: Indonesia’s Search for Stability, Westview Press; 2nd edition (October 1999), ISBN 0-8133-3650-3
• Schwarz A. A Nation in Waiting: Indonesia in the 1990s. — Westview Press, 1994. — ISBN 1-86373-635-2.
• Suharto tops corruption rankings, BBC News (25 март 2004). 4 февраль 2006 тикшерелгән.
• «Sukarno Removes His Defense Chief» New York Times 22 February 1966
• Tapol Troubles: When Will They End?, Inside Indonesia (April–June 1999). 2012 йыл 5 март архивланған.
• Toer, Pramoedya Ananta. The Mute's Soliloquy: A Memoir. — Penguin, 2000. — ISBN 0-14-028904-6.
• «Vengeance with a Smile», Time Magazine, Friday, 15 Jul. 1966 2013 йыл 27 август архивланған.
• Two former strongmen, Soeharto-Lee Kuan Yew meet again, ANTARA (22 февраль 2006). 22 февраль 2006 тикшерелгән. 2007 йыл 25 март архивланған.
• United Nations High Commission on Human Rights resolution 1993/97: Situation in East Timor  (билдәһеҙ). United Nations. Дата обращения: 4 февраль 2006. Архивировано 23 февраль 2012 года.