Википедия

Салехард

Салехард (нен. Саля' хард «морононда ултырған»,хант. Пуӆңават 1933 йылға тиклем — Обдорск) — Рәсәйҙәге ҡала, Ямал-Ненец автономиялы округтың административ үҙәге, Рәсәй Федерацияһы субъекттарының, халыҡ һаны буйынса ла, сәнәғәт потенциалы буйынса ла төбәктәге башҡа ҡалаларҙан ҡалышҡан күп булмаған административ үҙәктәренең береһе, округта (Яңы Уренгой һәм Ноябрьск ҡалаларынан ҡала) күләме буйынса өсөнсө ҡала[2]. Ҡала көнө сентябрҙең икенсе йәкшәмбеһенә билдәләнгән.

Город
Салехард
нен.: Саля' хард
Национальная библиотека Ямало-Ненецкого автономного округа
Флаг Герб
Флаг Герб
Ил

Рәсәй

Федерация субъекты

Ямало-Ненецкий автономный округ

Городской округ

город Салехард

Координаталар

66°32′ с. ш. 66°38′ в. д.HGЯO

Башлыҡ

И. Л. Кононенко

Нигеҙләнгән

1595

Элекке исеме

1933 йылға тиклем — Обдорск

Город с

1938

Майҙаны

84,50 км²

Бейеклеге

15 м

Халҡы

↗48 313[1] кеше (2015)

Тығыҙлығы

571,75 кеше/км²

Милли состав

русские, татары, ханты, ненцы, коми

Этнохороним

салеха́рдцы, салеха́рдец

Сәғәт бүлкәте

UTC+6

Телефон коды

+7 34922

Почта индексы

629000

Һанлы танытмалар
Автомобиль коды

-

Код ОКАТО

71 171

Код ОКТМО

71 951 000 001

Номер в ГКГН

0010465

Рәсми сайт

salekhard.org

Салехард (Рәсәй)
Салехард
Салехард
 Аудио, фото и видео Викимилектә

Географияһы

үҙгәртергә

Ҡала Көнбайыш-Себер тигеҙлегенең Полуй ҡалҡыулығында, Полуй йылғаһы Обь йылғаһына ҡойған ерҙә, Мәскәүҙән 2436 км алыҫлыҡта урынлашҡан. Ямал-Ненец автономиялы округтың Поляр Уралға иң яҡын һәм донъялағы туранан-тура Поляр түңәрәгендә урынлашҡан берҙән-бер ҡалаһы булып тора[3]. Яҡындағы тимер юл станцияһы — Лабытнанги — Салехардтан 16 км алыҫлыҡта, Обь йылғаһының ҡаршы ярында урынлашҡан.

Сәғәт бүлкәте
 
МСК+2 (Екатеринбург ваҡыты)

Салехард МСК+2 сәғәт зонаһында урынлашҡан (Екатеринбург ваҡыты). UTC ҡарата ҡулланыу ваҡытының күсеүе +5:00[4].

Ҡулланыу ваҡытына һәм географик оҙонлоҡҡа ярашлы[5] Салехардта көн үҙәге 12:34 сәғәттә.

Климаты

үҙгәртергә

Ҡала субарктик һәм уртаса климат бүлкәттәре сигендә урынлашҡан. Суммар ҡояш радиацияһы 74 ккал/см2. Изотерма ғинуарҙа −23,2 °C, июлдә +14,8 °C. Йыллыҡ яуым-төшөм 450 мм-ҙан 500 мм-ға тиклем тәшкил итә, өҫтәүенә яуым-төшөмдөң йыллыҡ нормаһының 44 % -ы июль-август айҙарында яуа. Тотороҡло һалҡындар торған һәм ҡар ҡатламы ятҡан көндәр һаны — йылына 200-гә тиклем. Салехардта донъялағы иң төньяҡ пляждарҙың береһе урынлашҡан, ул рәсми рәүештә теркәлмәгән, ә ҡала халҡының йәйге эҫе көндәрҙә ял итеү урыны ғына булып тора.

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 3,5 1,9 7,3 15,5 24,5 31,6 32,9 29,9 24,8 18,2 7 4,1 32,9
Уртаса максимум, °C −18,8 −18,5 −9,9 −4 3,7 14,3 19,7 15,7 8,8 −0,2 −11,3 −16,2 −1,4
Уртаса температура, °C −23,2 −22,9 −14,9 −9,1 −0,5 9,5 14,8 11,4 5,3 −3 −15,3 −20,6 −5,7
Уртаса минимум, °C −27,8 −27,4 −19,9 −14 −4,2 5,2 10 7,3 2,2 −6 −19,5 −25,1 −9,9
Абсолют минимум, °C −51,9 −53,7 −47,4 −38,7 −30,8 −11 −1 −5,5 −9,6 −35,7 −47,1 −51,5 −53,7
Яуым-төшөм нормаһы, мм 22 20 21 26 36 51 64 69 40 45 29 27 450
Сығанаҡ: Погода и климат

Салехардта поляр көн бер ай, 7 июндән 7 июлгә тиклема, йылына 31 тәүлек күҙәтелә, ҡояштың өҫкө сите горизонт аҫтына төшмәй. Ҡояш -18 градустан түбән төшмәгән ярым ҡараңғы төндәр 4 апрелдән 9 сентябргә тиклем, йылына 159 тәүлек дауам итә. Тулы булмаған төндәр ярашлы рәүештә поляр көндән 64 тәүлек алда һәм һуңыраҡ башлана һәм тамамлана. Ҡалала поляр төн юҡ.

Халҡы

үҙгәртергә
Халыҡ иҫәбе
1897[6]1939[6]1959[7]1967[6]1970[8]1979[9]1989[10]
500↗12 800↗16 567↗19 000↗21 929↗24 935↗32 334
1992[6]1996[6]1998[6]2002[11]2003[6]2005[6]2006[6]
↘30 600↘29 600↗30 500↗36 827↘36 800↗38 300↗39 400
2007[6]2009[12]2010[13]2011[14]2012[15]2013[16]2014[17]
↗40 300↗42 542↗42 544↗42 748↗44 334↗46 650↗47 931
2015[1]
↗48 313

2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала 333 Рәсәй Федерацияһының 1112[18] ҡалаһы араһында [19] 375-се урында була

2018 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1113 ҡалаһынан 328-се урында тора.

Милли составы

2010 йылдағы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса[20]:

Милләте Һаны (кеше) Процент нисбәте
Урыҫтар 26 252 61,27%
Татарҙар 3 641 8,50%
Украиндар 2 484 5,80%
Ханттар 1 320 3,08%
Ненецтар 1 211 2,83%
Коми-зыряндар 1 098 2,56 %
Ҡырғыҙҙар 410 0,96%
Немецтар 357 0,83%
Белорустартар 316 0,74%
Ҡумыҡтар 279 0,65%
Сыуаштар 258 0,60 %
Башҡорттар 247 0,58%
Башҡалар 2 491 5,81%
Күрһәтмәгәндәр 2 481 5,79%
Барыһы 42 845 100,00%

Сәнәғәте

үҙгәртергә
  • «Салехардагро»
  • ООО «Салехард комбинаты» (балыҡ консерваһы заводы)
  • ПАО «Ямалзолото»
  • ЯСЙ «Салехард йылға порты»
  • ЗАО «Ямалфлот»

Транспорты

үҙгәртергә
Файл:Аэровокзал Салехард.jpg
Аэровокзал Интерьер

Ҡала Лабытнанги ҡалаһы менән Обь йылғаһы аша борам (йәй көнө) һәм боҙҙан юл (ҡыш көнө) менән бәйләнгән.

1949—1953 йылдарҙа Салехард Трансполяр магистрале төҙөлөшөнөң төп база пункттарының береһе була (башлыса Яңы Уренгойға тиклемге, шулай Надым аша үткән, эшләмәүсе тимер юл тармағы).

Шулай уҡ ҡалала йылға порты (Ханты-Манси, Омск һәм Объ ҡултығы ярындағы ҡасабалар араһындағы пассажирҙар бәйләнеше) һәм аэропорт бар.

Салехард — Надым автомобиль юлын төҙөү алып барыла , өҫтәүенә, уның баш Салехард — Аксарка участкаһы төҙөлгән дә инде.

«Сәнәғәт Урал — поляр Урал» проекты сиктәрендә Салехард — Надым һәм Полуночная — Объ — Салехард тимер юлын төҙөү планлаштырыла. Уларҙың беренсеһен, Салехард — Надым тимер юлын төҙөү 2010 йылдың декабрендә башлау планлаштырыла[21] .

Салехардтың автобус системаһында 5 муниципаль маршрут иҫәпләнә, уны урындағы АТП хеҙмәтләндерә. ЛиАЗ-5256, МАЗ-103, МАЗ-206 һәм ПАЗ-32053/54.

Киң мәғлүмәт саралары

үҙгәртергә
  • "Төньяҡ-пресс"мәғлүмәт агентлығы
  • «Тәҡдим ителә. Салехард» реклама-мәғлүмәт гәзите
  • Gp-yamal.ru
  • «Полярный Круг» гәзите
  • «Красный Север» ижтимағи-сәйәси гәзите
  • «Ямал» ДТРК-һы
  • «Северный ветер» телерадиокомпанияһы
  • ГУП ОГТРК «Ямал-Регион»

Радиостанциялар

үҙгәртергә
  • 100,6 МГц — Рәсәй Радиоһы
  • 101,3 МГц — Радио «Радио»
  • 101,8 МГц — Европа Плюс
  • 103,3 МГц — [Русское радио]
  • 103,8 МГц — [Дорожное радио]
  • 105,8 МГц — Радио 7
  • 106,3 МГц — Радио ШАНСОН
  • 106,8 МГц — Радио Ямал

Интернет

үҙгәртергә

2014 йылдың 15 апрелендә «Ростелеком» Төньяҡ оптик ағымының һуңғы һигеҙенсене тамамлаған участкаһын — Надым-Салехардты файҙаланыуға тапшыра. Төньяҡ оптик ағымы— был Екатеринбургтан Ханты-Мансийск, Сорғот, Ноябрьск һәм Яңы Уренгой аша Салехардҡа тиклем 3,5 мең километрға һуҙылған магистраль элемтә линияһы.

Белем биреү

үҙгәртергә
  • Поляр Ямал агро- иҡтисад техникумы
  • Ямал күп профилле колледжы
  • Обдорск гимназияһы
  • Советтар Союзы Геройы И. В. Корольков исемендәге урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 1
  • Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 2
  • Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 3
  • Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 4
  • Урта дөйөм белем биреү мәктәбе № 6

Мәҙәниәт

үҙгәртергә

. И. С. Шемановский исемендәге Ямал-ненец округы музей-күргәҙмә комплексы. Музей-күргәҙмә комплексында крайҙы өйрәнеү музейы, күргәҙмә үҙәге һәм ғилми китапхана, шулай уҡ экспонаттар һаҡлағыстар урынлашҡан. Комплекстың филиалы — билдәле ненец яҙыусыһы В. Лапцуйҙың музей-фатиры бар[22].

Ямал-Ненец автономиялы округының дәүләт бюджет мәҙәниәт учреждениеһы «Округтың һөнәри йорто».

Туғанлашҡан ҡалалар

үҙгәртергә

Шулай уҡ ҡарағыҙ

үҙгәртергә
  • Северный широтный ход
  • Трансполярная магистраль
  • Салехардский мост

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ 1,0 1,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
  2. ↑ 4. рәсәй федерацияһы субъекттары буйынса тораҡ пункттар бөтәһе эре төбәктең административ үҙәге булып тора. Был вологда өлкәһе (Череповец күберәк Вологда), Ханты-манси автономиялы округы (Сорғот, Нижневартовск , Нефтеюганск күберәк Ханты-Мансийск), Ямал-Ненец автономиялы округы (яңы уренгой һәм Ноябрьск күберәк Салехард) Республикаһы, Ингушетия (ҡала Назрань, Сунжа, Малгобек һәм Карабулак күберәк республикаһы баш — Магас, 2015 йылда ул халыҡ 5481 кеше тәшкил итә).
  3. ↑ Всеволод Липатов. Город на Полярном круге (26 апрель 2011).
  4. ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 N 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3 июня 2011).
  5. ↑ Время в Салехарде, Ямало-Ненецкий автономный округ, Россия. Сколько сейчас времени в Салехарде. dateandtime.info.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 Народная энциклопедия «Мой город». Салехард. Дата обращения: 3 июль 2014. Архивировано 3 июль 2014 года.
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  9. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
  10. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. Архивировано 22 август 2011 года.
  11. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано 3 февраль 2012 года.
  12. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
  13. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения и его размещение в Тюменской области. Дата обращения: 10 май 2014. Архивировано 10 май 2014 года.
  14. ↑ Оценка численности населения на начало 2011 года по муниципальным образованиям Ямало-Ненецкого автономного округа. Дата обращения: 30 ғинуар 2015. Архивировано 30 ғинуар 2015 года.
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
  17. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
  18. ↑ с учётом городов Крыма
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
  20. ↑ ВПН том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком по муниципальным образованиям Ямало-Ненецкого автономного округа. 2016 йыл 13 декабрь архивланған.
  21. ↑ Железную дорогу "Салехард-Надым" начнут строить раньше намеченных сроков. Дата обращения: 13 ноябрь 2017.
  22. ↑ Необходимо задать параметр url= в шаблоне {{cite web}}. Необходимо задать параметр title= в шаблоне {{cite web}}. [ ].

Әҙәбиәт

үҙгәртергә
  • Административно-территориальное деление Тюменской области (XVII—XX вв.). Тюмень, 2003. 304 с. — ISBN 5-87591-025-9
  • Герасимов В. Н. Обдорск: исторический очерк. Тюмень, 1909. 90 с.
  • Дудников Н. Ф.</nowiki> Мятежный Обдорск: (Повесть, рассказы, публицистика). М.: Изд-во МГАП Мир книги, 1995. 267 с.
  • Омельчук А. Салехард. Свердловск, 1978.

Топографик картаһы

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә
  Салехард Викимилектә
  Салехард Викияңылыҡтарҙа
  Салехард Викигид
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Салехард&oldid=1151636» битенән алынған