Настасья Королевична (рус фольклоры)

Настасья (Непра) Королевична — рус былиналарында батыр ҡатын-ҡыҙ (Поленица (мифология), литва короле ҡыҙы, кенәз Владимира Красно(е) Солнышконың ҡатыны Евпраксия Королевичнаның өлкән апаһы (ҡайһы бер версияларҙа Апраксия). Дунай Ивановичтың ҡатыны.

Настасья Королевична (рус фольклоры)
Nastasya (Nepra) Karališkoji
С. Соломко. Батыр ҡыҙ Настасья Королевична
Мифология	былина
Заты	ҡатын-ҡыҙ
Атаһы	Данила Манойлович
Туғандары	Апраксия, кенәз Владимир Красно(е) Солнышконың ҡатыны
Ире	Дунай Иванович
Балалары	улы тыуып өлгөрмөй
Настасья Королевична (рус фольклоры) Викимилектә

Настасьяның тарихы

Настасья — былина персонажы. Был былинаға ярашлы, Дунай менән Добрыня Литва короле һарайына кенәз Владимирға кәләш алырға бара. Батшаның кейәүгә бирерлек ике ҡыҙы була: Евпраксия (ҡайһы бер хикәйәләрҙә Апраксия) һәм Настасья (олоһо). Настасья тураһында «Дунай һәм Непра» повесы һөйләй, унда героиняның исеме Настасья түгел, ә Непра. Ул үлтерелгән урында Непра йылғаһы (йәғни Днепр) аға.

Настасьяны фәрештә менән дә, валькирия менән дә, амазонка менән дә сағыштыралар, ләкин ул бигерәк тә Златогоркаға оҡшаған, һәм ике ҡатын да урта быуаттарҙа йәшәгән баһадир ҡатын-ҡыҙ. Уларҙың береһе лә үҙҙәренән көҙһөҙ кешегә кейәүгә сыға алмай. Башняларҙа ултырыусы, йоҡлаусы йәки баҡаға әйләнгән әкиәти батша ҡыҙҙарынан айырмалы рәүештә, эпик героиня көтмәй, ә үҙе кейәү эҙләй. Настасьяның маҡсаты — үҙенә тиң йәки көслөрәк иргә кейәүгә сығыу. Көс һынашыу аша тик көрәштә генә һайлай. Шуға күрә Настасья өйҙә һирәк була ғына, ә «таҙа» ялан буйлап йөрөп, батырҙар менән һуғыша. Настасьяның хәрби кәрәк-ярағы батырҙарҙыҡы һымаҡ: 90 килограмм ауырлыҡтағы суҡмар, хәнйәр, уҡ-һаҙаҡ һәм һөңгө. Уның аты көслө, уға ут стихияһы хас: ҡолаҡтарынан пар бағанаһы күтәрелә, ә танау тишектәрендә ялҡын күренә. Баһадир менән осрашҡанда Настасья «януар һымаҡ үкерә» һәм «йыландай һыҙғыра». Һуғышта уның бер ҡысҡырыуы һәм һыҙғырыуынан «ағастар йығыла, ҡаялар сатнай, баҫыуҙарҙа үләндәр ҡорой, сәскәләр шиңә», ә дошман аты һөрлөгә.

Дунай Иванович менән Добрыня ҡыҙ менән Киевҡа ҡайтышлай, бәһлеүән эҙен күрәләр. Дунай баһадир менән һуғыша. Суҡмар, һөңгө йәки ҡылыс менән алышалар. Ике геройҙың да көсө һәм батырлығы тигеҙ, йәки өҫ яғы билдәһеҙ герой (Настася) яғында. Уны ҡул алышында йәки «эйәрҙән йыҡҡанда» ғына еңергә мөмкин. Һуңғы тапҡыр ынтылғанда, Дунай Настасьяны танып ҡала. Эпос ҡағиҙәләре буйынса, еңеүсе еңелеүселәр өҫтөнән хакимлыҡ ала, ә ҡатын-ҡыҙ геройға үлем менән никах араһында һайлау яһарға тура килә. Поленица уны үлтермәүен һәм ҡатын итеп алыуын һорай. Киевта ике туй үтә: Бөйөк кенәз Владимирҙың Евпраксия менән (Апраксияның ҡайһы бер хикәйәләрендә) һәм Дунай менән Настасьяның. Туй байрамы ваҡытында бәхәс сыға, Настасья үҙен геройҙың ҡатынына ярашлы тотмай. Низағтың социаль яғы бар: Настасьяның статусы үҙгәргән, хәҙер ул кейәүҙә һәм йөклө, шуға күрә ул батырҙар юлынан бармаҫҡа тейеш.

Эпоста геройҙар бер-береһенән билдәле бер характер һыҙаты йә оҫталығы менән айырыла, йәйәнән атыу теүәллеге буйынса Настасьяға тиңдәр юҡ. Ул үҙенең өҫтөнлөгөн күрһәтергә ҡарар итә, һәм биш йөҙ метрҙан Дунайҙың башындағы көмөш балдаҡ аша өс тапҡыр атып үткәрә. Дунай атҡан уҡ Настасьяның башындағы көмөш балдаҡҡа теймәй, ә уны үлтерә. Үҙен ҡатынынан һәм тоҡомонан мәхрүм иткәнен аңлап, Дунай үҙ-үҙенә ҡул һала, ҡатыны янында үлә. Дунайҙың ҡанынан Дунай йылғаһы барлыҡҡа килә. Халыҡ хөрмәтенә аталған һыу ятҡылыҡтары һәм географик объекттарҙың мифологик мотивы образдарҙың боронғолоғон һәм уларҙың легендар статусын күрһәтә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Дунай Иванович
• Настасья Микулишна
• Поленица

Әҙәбиәт

• Былина «Дунай и Добрыня предлагают невесту великому князю Владимиру» рус. "Добрыня и Дунай сватают невесту князю Владимиру", http://www.byliny.ru/content/text/dobrynya-i-dunaj-svatajut-nevetu, русские былины, рус. "Русские Былины"'«Русские Былины» (рус.)
• Иванов В. В., Топоров В. Н. «Мифологические географические названия как источник для реконструкции этногенеза и древнейшей истории славян», рус. "Мифологические географические названия как источник для реконструкции этногенеза и древнейшей истории славян" . 1976: 116 и далее. (рус.)(рус.)
• Реки рус. "Реки", http://mifijslavyan.ru/stories4/161.htm 2016 йыл 4 март архивланған. Мифология славын, (рус.))
• Тихомирова О. Ю. Былина о Дунае : образ невесты-богатырши // Русская речь. — М., 2002. — № 5. — С.90-95.