Мельникайте Мария Иозовна
Мария Иозовна (Марите) Мельникайте (лит. Marytė Melnikaitė; 1923 йылдың 18 марты, Зарасай, Литвала — 1943 йылдың 13 июле, Канюкай ауылы, Литва ССР-ы) — Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Литва һәм Белоруссияла партизан хәрәкәтендә ҡатнашыусы, Советтар Союзы Геройы (1944, үлгәндән һуң).
| Мельникайте Мария Иозовна | |
| лит. Marytė Melnikaitė | |
 | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
.svg){kind=small} Литва.svg){kind=small} СССР |
| Тыуған көнө | 18 март 1923 |
| Тыуған урыны | Зарасай[d], Литва |
| Вафат булған көнө | 13 июль 1943 (20 йәш) |
| Вафат булған урыны | Канукай[d] |
| Үлем төрө | атып үлтереү[d] |
| Үлем сәбәбе | пуля (снаряд ярсығы) яраһы[d] |
| Һөнәр төрө | хәрби хеҙмәткәр |
| Һуғыш/алыш | Икенсе бөтә донъя һуғышы |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
  |
 Мельникайте Мария Иозовна Викимилектә | |
Биографияһы
үҙгәртергәЛитвалы ир-ат һәм урыҫ ҡатынының бай булмаған ғаиләһендә биш баланың икенсеһе булып донъяға килә. Католик сиркәүендә суҡындырыла. Ун дүрт йәшендә «Avanti» кәнфит фабрикаһында эш башлай.
1941 йылдың йәйендә, Бөйөк Ватан һуғышы башланғас, бвшҡа литва комсомолецтары менән бергә Марите эвакуациялана. 1941—1942 йылдарҙа ул Төмәндә[1] «Механик» заводында эшләй.
1942 йылдың июнендә үҙ теләге менән фронтҡа китә, ебәрә 16-сы Литва уҡсылар дивизияһына[2] ебәрелә.
Балахнала диверсанттар мәктәбендә әҙерлек үтә, 1943 йылдың майынан («Куосайте» исеме аҫтында[3]) Белоруссияла һәм Литвала Кестутис исемендәге партизандар отрядында һуғыша. Литва ЛКСМ-ның Зарасайский йәшерен өйәҙ комитеты етәксеһе[2]. Шулай уҡ «Марите Маргите» (литва «Marytė Margytė») исеме аҫтында билдәле була.
Партизандар дошмандың хәрби техника тейәгән поездарын, келәттәрен шартлатып, дошман гарнизондарына һөжүм итә, гитлер колонистары баҫып ингән поместье һәм хужалыҡтарҙы яндыра. Марите отрядтың иң әүҙем һуғышсыһы була. Диверсияларҙа ҡатнаша, разведкаға йөрөй, халыҡ араһында ҙур эш алып бара.
Йәйен 1943 йылдың партизандар штабы төркөмдәрҙең ебәрергә була марита етәкселегендә ҡораллы отряд, белоруссияның урман эшләй . Браслав районы. Тауға Дукштас районында партизандар каратель отрядтары емергән ауылға эшелон тап була[3].
1943 йылдың 8 июлендә, Апварду күле буйында немецтар менән тиң булмаған һуғыш ваҡытында өс партизан һәләк була, береһе күл янындағы ҡамышта йәшеренеп ҡала, яралы Марите әсирлеккә эләгә[2]. Һорау алғанда, ул бер һүҙ ҙә әйтмәй, хатта һорау алыусы бер немецтың сикәһенә сабып, мәсхәрәгә ҡалдыра. 5 көн дауам иткән ғазаплы язалауҙарға: тырнаҡтарын һурып алыу, табандарын утта көйҙөрөү һ. б.дусар ителһә лә, партизандар йәшеренгән урынды әйтмәй. 1943 йылдың 13 июлендә Дукштас ауылында язалайҙар.
Ҡәбере Зарасай ауылынан алыҫ түгел, Зарасай күле буйында урынлашҡан[3].
М. И. Мельникайте дошман тылында командованиеның хәрби заданиеһын өлгөлө үтәгәне һәм айырыуса батырлыҡ күрһәткәне өсөн СССР Юғары Советы Президиумы указы менән М. И. Мельникайтеға 1944 йылдың 22 мартында үлгәндән һуң Советтар Союзы Геройы исеме бирелә[2].
Наградалары
үҙгәртергә- «Алтын Йондоҙ» миҙалы[2];
- Ленин ордены.
Хәтер
үҙгәртергә.jpg){kind=link}
- Зарасай ҡалаһында М. Мельникайтеның йорт-музейы асылған[3].
- Литва территорияһында М. Мельникайте һәйкәлдәре ҡуйылған:
- Друскининкай курортында "Марите Мельникайте "[4] сығанағы тип аталған минераль һыу скважинаһы.
- М. И. Мельникайте хөрмәтенә Төмән ҡалаһында Республика һәм Мельникайте урамдары мөйөшөндә ҡуйылған горельеф (скульпторы Вострецов Геннадий, архитекторы Валерий Гинкул). Уның исеме Станкостроитель урамы, 1 адресы буйынса мемориаль стелала урынлаштырылған[5].
- Минскиҙа, Төмәндә[3], Алма-атыла[6] һәм Шымкентта[7] М. Мельникайте урамдары бар.
- 1944 йылда Саломея Нерис «Мария Мельникайте»[8] поэмаһын яҙған.
- 1947 йылда «Мосфильм» киностудияһында режиссёр В. П. Строева, литва актёрҙары ҡатнашлығында, Ф. Ф. Кнорре сценарийы буйынса «Марите» нәфис кинофильмын төшөрә, унда бәләкәй генә тәүге ролен Донатас Банионис[9] уйнай.
- 1953 йылда Литва опера һәм балет театрында Антанас Рачюнастың «Марите» операһы ҡуйыла.
- 80-се йылдарҙа Гродно ҡалаһы 12-се һанлы урта мәктәбенең пионер ойошмаһы Марите Мельникайте исемен йөрөтә.
- 1991 йылға тиклем Үзбәк ССр-ының баш ҡалаһы Ташкентта 220-се урта мәктәбе М. Мельникайте исемен йөрөтә. Шунда уҡ партизандарҙың яу юлына арналған эшләп ятҡан хәрби дан музейы урынлашҡан.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Мельникайте, Мяльникайте Марите Юозовна // Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. Т.16. М., «Советская энциклопедия», 1974. стр. 57.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Мельникайте, Марите Юозовна // Великая Отечественная война 1941—1945. События. Люди. Документы. Краткий исторический справочник / сост. Е. К. Жигунов, под общ. ред. О. А. Ржешевского. М., Политиздат, 1990. стр. 354—355.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Мельникайте, Мария Иозовна // Герои Советского Союза: краткий биографический словарь в 2-х тт. / редколл., предс. И. Н. Шкадов. том 2. М., Воениздат, 1988. стр. 68.
- ↑ А. Р. Кондратас, А. К. Игнатавичюс, А. А. Григялис. Литовская ССР, том XXXII монографии "Гидрогеология СССР" / под ред. А. Р. Кондратаса. — М.: Недра, 1969. — С. 14. — 375 с.
- ↑ Марите живёт в Тюмени.
- ↑ Улица Мельникайте в Алматы на Wikimapia.
- ↑ Shimkent.info. Улица невезения в Шимкенте 2011 йыл 12 октябрь архивланған..
- ↑ Саломея Нерис «Мария Мельникайте» 2015 йыл 6 июль архивланған.
- ↑ Marytė. (лит.).
Әҙәбиәт һәм сығанаҡтар
үҙгәртергә- Мельникайте Мария Иозовна // Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — С. 68. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
- А. Венцлова. Наша Марите // Героини войны. М., 1963.
- Б. Урбанавичюс. «Девушка из Зарасая». // Героини. Очерки о женщинах — Героях Советского Союза. / ред.-сост. Л. Ф. Торопов. вып.1. М., Политиздат, 1969.
- Наталья Перминова. «История, неподвластная времени». // «Тюменский курьер» № 186 (2478) 14.10.2008 г. и № 187 (2479) 15.10.2008 г.
- Антанас Венцлова. Мария Мельникайте // «Красный Путь», № 13 (1057) от 8 апреля 2015. стр.17 [репринт статьи от 24 марта 1944 года]
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Мельникайте Мария Иозовна. «Герои страны» сайты.
- MM Diversantė. (лит.).