Маҡам (изге урын)

Маҡам (ғәр. ‏مقام‎, транслит. maqām; күп.с.: ғәр. ‏مقامات‎ транслит. maqāmāt; рус. Макам (святыня)) — мосолмандарҙың изге кәшәнәһе; ҡағиҙә булараҡ, көмбәҙ менән осланған ҙур булмаған куб формаһындағы ерләү ҡоролмаһы.

Маҡам

Маҡам Викимилектә

Имам 'Али маҡамы 1930-сы йылдарҙа, хәҙер Азор синагогаһы.

Этимологияһы

Ғәрәпсә «туҡталҡа, туҡталыу урыны» тигәнде аңлата. Изге кәшәнәнең бындай атамаһы башлыса Сүриәлә һәм Фәләстиндә ҡулланыла. XIX быуат европа сәйәхәтселәренең әҫәрҙәрендә mukam формаһында осрай. Параллель рәүештә вәли (ғәр. ويلي‎ — «изге урын»; ҡар.: әүлиә), мазар, мәшһәд атамалары ҡулланыла.

Куб рәүешле булыуҙарына бәйле был ҡоролмалар шулай уҡ kubbeh, kubbi, qubba тип тә атала. Миҫал итеп мосолмандарҙың төп изге урыны — Мәккәләге Ҡәғбә атамаһын килтерергә мөмкин. Төрки телле мосолман илдәрендә оҡшаш кәшәнәләр төрбә, дөрбә, ғәзиз; иран телле илдәрҙә — дарга атамалары менән билдәле.

Дахла оазисында шәйех Ғәбд Даим маҡамы (Мысыр)

.

Ҡоролошо һәм тәғәйенләнеше

Маҡамдың иң киң таралған төрө — көмбәҙле бер камералы квадрат бина, уның уртаһында таш ҡоролма — кенотаф урынлаштырыла, әүлиәнең кәүҙәһе үҙе шул уҡ урында иҙән кимәленән түбән ерләнелә. Мәккәгә йүнәлтелгән маҡамдың көньяҡ диуарында, ғәҙәттә, йыш ҡына яҙыуҙар һәм үҫемлек орнаменты менән биҙәлгән ҙур булмаған миһраб. Камераға инеү урыны йыш ҡына төньяҡ стенала урынлашҡан. Башҡа көмбәҙле стеналарҙа ҙур булмаған тәҙрәләр яһала.

Иң билдәле фәләстин маҡамдары

1948 йылда Фәләстин биләмәһендә 800 самаһы маҡам булған, уларҙың 300-ө генә һаҡланып ҡалған, яртыһы — Израиль биләмәһендә, икенсе яртыһы Фәләстин Автономияһы сиктәрендә урынлашҡан. Башҡа мәғлүмәттәр буйынса, Фәләстинмаҡамдарының дөйөм иҫәбе — 184, шуларҙың 70-е генә Израиль сиге эсендә.

Ғосман империяһында маҡам. Конрад Грюненбергтың Иерусалимға сәйәхәте тураһындағы яҙмаһынан һүрәт (1487)

Һүрәте	Атамаһы	Урынлашыуы	Координаты	Хәҙерге торошо
	‘Абд ән-Нәби	Тель-Авив	32°05′15″ с. ш. 34°46′11″ в. д.
	Маҡам әл-Хидр	Шломи	33°04′41″ с. ш. 35°08′36″ в. д.	Емерелеп бара
	Мүғаҙ ибн Жәбәл (шәйех Мүғәллә)	Латрун	31°50′08″ с. ш. 34°59′30″ в. д.	Реставрация үткәрелгән
	Апостол Павел	Бейт-Шемеш	31°42′51″ с. ш. 34°58′51″ в. д.	Емерелеп бара
	Нәби Кифль	Тират-Йехуда	32°00′25″ с. ш. 34°55′35″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Нәби Шитт	Асерет	31°49′28″ с. ш. 34°44′54″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Хәсән әр-Рай	Нәби Муса	31°46′51″ с. ш. 35°25′29″ в. д.
	Шәйех Ғабдуллаһ	Бейт-Эль	31°56′57″ с. ш. 35°13′55″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех ‘Абдаллах әс-Сахили	Нешер	32°46′18″ с. ш. 35°02′33″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех Абу ‘Атаби	Аль-Маншия, Акко	32°56′15″ с. ш. 35°05′30″ в. д.	Торлаҡ йорт
	Шәйех Абу Газаля	Но’ам	31°34′04″ с. ш. 34°46′47″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех Абу Шуша	Мигдаль (местный совет)	32°51′13″ с. ш. 35°30′26″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех ‘Авад	Ашкелон	31°41′15″ с. ш. 34°33′47″ в. д.	Ғосман империяһында төҙөлгән
	Шәйех ‘Али әд-Давайими	Амация	31°32′09″ с. ш. 34°53′13″ в. д.	Ғәббәсиҙәр осоронда нигеҙләнгән
	Шәйех ‘Амир	Джеба‘	32°39′17″ с. ш. 34°57′46″ в. д.	Реставрация үткәрелгән
	Шәйех Ахмад әл-Хубани		31°43′31″ с. ш. 35°04′49″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех Бараз әд-Дин (шәйех әс-Садик)	Мигдәл-Цедек	32°05′00″ с. ш. 35°19′40″ в. д.	Реставрация үткәрелгән
	Шәйех Билал	Элон-Море	32°14′32″ с. ш. 35°19′40″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех Бурейк (‘Абрейк)	Кирьят-Тивон	32°42′03″ с. ш. 35°07′43″ в. д.
	Шәйех Ғәним	Гризим	32°12′05″ с. ш. 35°16′26″ в. д.	Реставрация үткәрелгән
	Шәйех әл-Катанани	Холон (город)	32°01′16″ с. ш. 34°48′17″ в. д.	Реставрация үткәрелгән
	Шәйех Марзук	Голанские высоты	33°03′01″ с. ш. 35°42′01″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех әс-Салихи		31°40′58″ с. ш. 34°57′59″ в. д.	Ташлап ҡуйылған объект
	Шәйех ‘Ушейш	Дейр Наххас	31°36′39″ с. ш. 34°56′00″ в. д.

Әҙәбиәт

• Benveniśtî, Mêrôn (инг.)баш. Sacred landscape: the buried history of the Holy Land since 1948. — Illustrated. — University of California Press, 2000. — ISBN 0-520-21154-5.
• Canaan, Tawfiq (инг.)баш. Mohammedan Saints and Sanctuaries in Palestine. — London: Luzac & Co, 1927.
• Conder, C. R. (инг.)баш. The Moslem Mukams (билдәһеҙ) // Quarterly statement - Palestine Exploration Fund. — 1877. — Т. 9. — С. 89—103. (p. 89)
• Frantzman, S. J. and Bar, D. (2013) Mapping Muslim Sacred Tombs in Palestine During the Mandate Period. // «Levant», 2013, Vol. 45, No 1. P. 96-111.
• Khalidi, Walid (1992). All that remains: the Palestinian villages occupied and depopulated by Israel in 1948. London, 1992.
• McCown, C. C. (1922) Muslim Shrines in Palestine. — The Annual of the American School of Oriental Research in Jerusalem. Vol. 2/3, 1921/1922.
• Petersen, Andrew (2001). A Gazetteer of Buildings in Muslim Palestine: Part I. — British Academy Monographs in Archaeology. London, 2001.

Һылтанмалар

• Фәләстин макамдарының интерактив картаһы
• Muslim shrines in Israel. Guide
• Шәйехтәр һәм маҡаманың ҡәберҙәре