Маурьялар империяһы

Маурьялар империяһы
	Маурьялар империяһы
Нигеҙләү датаһы	б. э. т. 322
Нигеҙләүсе	Чандрагупта Маурья
Рәсми тел	пракрит[d]
Донъя ҡитғаһы	Азия
Административ үҙәк	Паталипутра[d] һәм Патна[d]
Идара итеү формаһы	Абсолют монархия
Хөкүмәт башлығы	Чандрагупта Маурья, Биндусара[d], Ашока, Дашаратха[d], Сампрати[d], Salisuka[d], Devavarman[d], Satadhanvan[d] һәм Брихадратха[d]
Халыҡ һаны	40 000 000 кеше
Алмаштырылған	Шунга[d]
Алыштырған	Империя Нанда[d] һәм Махаджанапады[d]
Ҡулланылған тел	Санскрит һәм Магадхи[d]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата	б. э. т. 185
Майҙан	5 000 000 км²
Рәсми дине	Индуизм, Буддизм һәм Джайнизм
	Маурьялар империяһы Викимилектә

Маурьялар империяһы — боронғо Һиндостандағы киң дәүләт, тимер быуат осоронда (беҙҙең эраға тиклем 322—187-се йылдар), Чандрагупта Маурья нигеҙ һала, баш ҡалаһы Паталипутра (хәҙерге Патна) була^[2]. Империя Һинд ярымутаруындағы ҙур сәйәси берләшмә була, Ашока идара иткән иң ҡеүәтле осоронда 5 миллиондан ашыу квадрат километр майҙанды биләй^[3].

Беҙҙең эраға тиклем яҡынса 322 йылда Маурья Чандрагупта Чанакья (шулай уҡ Каутильи булараҡ билдәле) ярҙамында армия йыя^[4] һәм Нанда империяһын ҡолата. Чандрагупта тиҙ арала власын көнбайыш һәм үҙәк Һиндостан аша көнбайышҡа киңәйтә, Бөйөк Искәндәр ҡалдырған сатраптарҙы яулап ала һәм беҙҙең эреға тиклем 317-се йылда Һиндостандың төньяҡ-көнбайыш өлөшөн тотор баҫып ала^[5]. Чандрагупта Маурья һуңынан Селевк I (Селевкиҙар империяһына нигеҙ һалыусы) еңә, шулай итеп Инд йылғаһынан көнбайышҡа табан территорияны ала^[6].

Империя Гималай тауҙарының тәбиғи сиге буйлап урынлаша, көнсығыштан — Ассамға, көнбайыштан — Белуджистанға (Паҡстандың көньяҡ-көнбайышы һәм Ирандың көньяҡ-көнсығышы), Гиндукушҡа (көнсығыш Афғанстан) тиклем һуҙыла^[7]. Чандрагупта һәм Биндусара идара иткән ваҡытта дәүләт Ашока яулағанға тиклем^[8] Һиндостандың көньяҡ райондарына ла^[9] Калинганан (хәҙерге Одиша) тыш, тарала. Ашока идара иткәндән һуң 50 йыл үткәс, дәүләт территорияһының һиҙелерлек өлөшөн юғалта һәм тарҡала. Был власҡа Магадхала Шунга династияһының килеүенә бәйле.

Чандрагуптаның Маурья һәм уның вариҫтары осоронда берҙәм һәм һөҙөмтәле финанстар, хакимиәт һәм именлек системаһы булдырылыу һөҙөмтәһендә эске һәм тышҡы сауҙа, ауыл хужалығы, иҡтисади эшмәкәрлек үҫешә һәм тотош Көньяҡ Азияға тарала. Маурья династияһы Азияла боронғо һәм һинд субконтинентын Урта Азия менән тоташтырған бөйөк магистраль юл төҙөй^[10]. Калинга һуғышынан һуң Ашока осоронда Империя ярты быуат тиерлек үҙәкләштерелгән идаралыҡта була. Маурья Чандрагупта джайнизм ҡабул иткәндән һуң, Көньяҡ Азияла социаль-дини реформаларҙы көсәйтә, шул уҡ ваҡытта Ашиканың буддизмды ҡабул итеүе был динде Шри-Ланкала, Төньяҡ-Көнбайыш Һиндостанда, Үҙәк Азияла, Көньяҡ-Көнсығыш Азияла, Европа, Мысырҙа һәм эллинистик Европала киңәйтеү мөмкинлеге бирә^[11].

Тарих

Чандрагупта Маурья һәм Чанакья

Маурья империяһына Чандрагупта Маурья Такшасилдә (билдәле уҡыу үҙәге) Чанакья ярҙамы менән нигеҙләнгәне билдәле. Бер нисә легендаға ярашлы, Чанакья Бөйөк Искәндәргә ҡаршы һуғышыу маҡсатында Магадха дәүләтенә (көслө армиялы дәүләт) юллана, әммә Дхан закимы Нанда уны кәмһетә һәм мыҫҡыллай. Чанакья Нанда династияһынан үс алырға һәм уны юҡ итергә ант итә. Был ваҡытта Александр Македонский ғәскәре Беас йылғаһын аша сығып тормай һәм Магадха менән алышырға теләмәйенсә артабан көнсығышҡа юллана. Александр Вавилонға ҡайта һәм армияһының ҙур өлөшөн Һинд йылғаһының көнбайышына ташлай. Беҙҙең эраға тиклем 323 йылда Александр Вавилонда вафат булғандан һуң, уның империяһы башында диадохтар торған бойондороҡһоҙ дәүләттәргә бүленә.

Грек генералдары Евдем менән Пейтон Һинд үҙәнендә беҙҙең эраға тиклем яҡынса 317 йылға, Чандрагупта Маурья (Чанакья ярҙамы менән, ул уның кәңәшсеһе була) грек хакимдарын ҡыуыу өсөн ихтилал ойоштороп, үҙәге Магадх булған Һинд үҙәнен яулап алғанға тиклем идара итә. Власҡа Маурья Чандрагуптаның килеүе серҙәр һәм ҡаршылыҡтар менән сорналған. Бер яҡтан, Вишакхадаттаның «Мудраракшаса» драмаһы (Ракшаса ирҙәр балдаҡ-печаткаһы: Ракшаса Магадханың премьер-министры була) уның король шәжәрәһен тасуирлай һәм хатта уны Нанда ғаиләһе менән бәйләй. Маурья булараҡ билдәле Кшатриҙар кланы иң тәүге будда тексы булған "Махапариниббана-сутта"ла телгә алына. Шуға ҡарамаҫтан, тарихи дәлилдәрһеҙ ниндәйҙер һығымта яһауы ауыр. Чандрагупта беренсе тапҡыр гректарҙың «Сандрокоттос» отчетында күренә.

Чандрагупта Маурья

Иҫкәрмәләр

↑ https://courses.lumenlearning.com/boundless-worldhistory/chapter/the-maurya-empire/
↑ Hermann Kulke; Dietmar Rothermund. A History of India. — 4th ed. — London: Routledge, 2004.
↑ Петр Турчин; Джонатан М. Адамс; Томас Д. Холл, (декабрь 2006 года). «Восточно-западная ориентация исторических империй». Журнал исследований мировых систем.
↑ Джон Ки, (2000 год). Индия: история. Grove Press.
↑ Р. К. Мукерджи (1966 год). Чандрагупта Маурья и его времена. Мотилал Банарсадасс.
↑ Селевк я уступил территории Арахосии (современный Кандагар), Гедросите (современный Белуджистан) и Паропамисады (или Гандхар). Ария (современная Герат) «была ошибочно включена в список уступленных […] данных учений […] на основании неверных оценок […] и заявлений Плиния». (Raychaudhuri & Mukherjee 1996, p. 594).
↑ Отчет о том, что это самая западная территория империи, простиралась от юго-восточного Гиндукуша через район Кандагара до побережья Белуджистана и югу от этого (Raychaudhuri & Mukherjee 1996, p. 594).
↑ Нанда, но впоследствии она была свободна, пока не была вновь побеждена Ашокой, c. 260 г. до н. э. (Raychaudhuri & Mukherjee, стр. 204—209, стр. 270—271)
↑ Шри-Ланка и самые южные районы Индии (современные Тамил-Наду и Керала) оставались независимыми, несмотря на дипломатическое и культурное влияние их более значительных соседей на севере (Шварцберг, 1992, с. 18; Kulke & Rothermund 2004, с. 68).
↑ Ширин Бхандари, (5 января 2016 года). «Ужин на Большой магистральной дороге». Дороги и королевства.
↑ Герман Кульке, 2004 год, стр. 67