Бараг Лев Григорьевич

Бараг Лев Григорьевич (13 ғинуар 1911 йыл — 4 сентябрь 1994 йыл) — СССР һәм Рәсәй ғалим-фольклорсыһы һәм әҙәбиәт ғилеме белгесе. 1951—1994 йылдарҙа Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1966—1988 йылдарҙа урыҫ әҙәбиәте һәм фольклоры кафедраһы мөдире. Тарих фәндәре докторы (1969). Профессор (1970). Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1977) һәм Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1987). Белорус һәм башҡорт фольклорын тикшереүгә тос өлөш индереүсе.

Бараг Лев Григорьевич
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР  Рәсәй
Тыуған көнө	30 декабрь 1910 (12 ғинуар 1911)
Тыуған урыны	Киев, Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	4 сентябрь 1994({{padleft:1994|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:4|2|0}}) (83 йәш)
Вафат булған урыны	Өфө, Рәсәй
Ерләнгән урыны	Өфө Көньяҡ зыяраты[d]
Һөнәр төрө	фольклорсы, собиратель народных сказок
Эшмәкәрлек төрө	фольклористика[d] һәм филология
Эш урыны	Белорусский государственный педагогический университет[d] А. М. Горький исемендәге Урал дәүләт университеты Белорус дәүләт университеты Башҡорт дәүләт университеты
Уҡыу йорто	Мәскәү дәүләт педагогия университеты
Ғилми дәрәжә	тарих фәндәре докторы[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы

Биографияһы

Лев Григорьевич Бараг 1911 йылдың 13 ғинуарында Киев ҡалаһында тыуа. 1931 йылда Мәскәү дәүләт педагогия институтының (МДПИ) әҙәбиәт факультетын, МДПИ аспирантураһын (филология фәндәре кандидаты, 1938) тамамлай. Н. К. Гудзий менән П. Г. Богатыревтың уҡыусыһы. 1938 йылдан Минскиҙа, урындағы педагогия институтында эшләй. 1941—1943 йылдарҙа Свердловск университетында эшләй. 1943 йылдан — Белорус дәүләт университеты доценты. 1949 йылда совет власы органдарының фарманы буйынса университеттағы эшенән бушатыла, Минскиҙан сығып китер өсөн уға 24 сәғәт бирелә. Бараг Минскиҙы ғына түгел, Белоруссияны ла ҡалдырып китергә мәжбүр була. Ике йыл тирәһе унда-бында һуғылып йөрөй, бер ҡайҙа ла уҡытыу эшенә алмайҙар. 1951 йылда Өфөгә килеп урынлаша, вафатына тиклем Башҡорт дәүләт университетында эшләй.

1994 йылдың 4 сентябрендә Өфөлә мәрхүм була.

Ғилми һәм уҡытыу эшмәкәрлеге

1938−1941 йылдарҙа, аспирантураны тамамлағандан һуң, Минск педагогия институтында доцент, кафедра мөдире, бер үк ваҡытта БССР Фәндәр академияһы Тел һәм әҙәбиәт институтының ғилми хеҙмәткәре. 1941 йылдан Свердловск университеты доценты, кафедра мөдире. 1943—1949 йылдарҙа БДУ-ның дөйөм әҙәбиәт кафедраһы доценты, боронғо рус әҙәбиәтенән, рус тәнҡите тарихы курсынан белем бирә, фольклор йыя, тикшерә һәм уҡыта. 1948—1949 йылдарҙа, космополитизм менән көрәш буйынса идеологик кампания барышында, Л. Г. Бараг үҙенең ғилми һәм педагогик хеҙмәтендә, белорус фольклорының башҡа Европа халыҡтары фольклорына оҡшашлығы Көнбайыш Европа йоғонтоһо һөҙөмтәһендә үҙләштереүҙәр нигеҙендә барлыҡҡа килгән тип иҫәпләп, белорус фольклорын кәмһетеүҙә ғәйепләнә. 1951 йылдан ул — К. А. Тимирязев исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия институты (1957 йылдан — Октябрҙең 40 йыллығы исемендәге Башҡорт дәүләт университеты) доценты. 1966—1988 йылдарҙа рус әҙәбиәте һәм фольклоры кафедраһы мөдире була. Бер үк ваҡытта, 1972 йылдан — СССР Фәндәр академияһы Башҡортостан филиалы Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты ғилми хеҙмәткәре. 1969 йылда, СССР Фәндәр академияһының Этнография институты докторантураһын тамамлағандан һуң, «Көнсығыш славян халыҡ әкиәттәренең үҙ-ара бәйләнештәре һәм милли үҙенсәлеклелеге» тигән темаға докторлыҡ диссертацияһын яҡлай.

Лев Григорьевич Барагтың ғилми эшмәкәрлеге 18-20-се быуаттарҙағы көнсығыш славян һәм төрки әкиәт эпосын йыйыу һәм тикшереү менән бәйләнгән, фәнни мәнфәғәттәре үҙәгендә — белорус халыҡ әкиәттәре. 1934—1990 йылдарҙа Бараг — БДУ менән БашДУ-ның Белоруссия, Украина һәм Башҡортостан буйлап ойошторолған ғилми фольклор-этнографик экспедицияларының ҡатнашыусыһы һәм етәксеһе. Лев Бараг белорус, рус, украин һәм башҡорт әкиәттәренең күп һанлы ғилми баҫмаларын нәшер итеүҙе тормошҡа ашыра. Башҡорт, белорус, рус, немец, инглиз, украин һәм поляк телдәрендә бөтәһе 300-ләп ғилми хеҙмәт баҫтыра. Берлинда һәм Нью-Йоркта 1975 йылдан башлап сығарылған 60 томлы «Әкиәттәр энциклопедияһы» мөхәрририәте менән хеҙмәттәшлек Лев Барагтың халыҡ-ара абруйын таныу булып тора, был йыйынтыҡта уның белорус, рус, башҡорт һәм украин әкиәттәре тураһындағы мәҡәләләре баҫыла.

1966 йылда Бараг Берлинда Akademie Verlag нәшриәтендә немец телендә һайланма белорус әкиәттәрен баҫтыра, ул китап «Belorussische Volksmärchen» («Белорус әкиәттәре») тип атала. Лев Бараг «Belorussische Volksmärchen» йыйынтығының нәшерсеһе, әкиәт текстарына ентекле ғилми аңлатмаларҙың һәм һуңғы һүҙҙең авторы булып тора. Йыйынтыҡҡа ингән 122 әкиәттең 36-һы Лев Бараг тарафынан яҙып алынып, тәүләп баҫтырылған белорус әкиәттәренең тәржемәһе булып тора. Йыйынтыҡтың ғилми аңлатмаһында унда нәшер ителгән белорус әкиәттәре өсөн халыҡ-ара фольклористика ҡулланған Аарне-Томпсондың халыҡ-ара "Әкиәт сюжеттары белешмәлеге"ндә тәүге тапҡыр урындар билдәләнә. Йыйынтыҡты баҫтырып сығарыу белорус фольклор материалын төрлө илдәр славистары хеҙмәттәренә индереү мөмкинлеген бирә. 1966—1980 йылдар эсендә белорус әкиәттәренең немец телендәге һайланма йыйынтығы «Belorussische Volksmärchen» 10 баҫмала нәшер ителә.

1969 йылда Л. Г. Бараг «Беларуская казка» монографияһын баҫтыра. Белорус фольклорының күп томлы «Беларуская народная творчасць» йыйынтығына ингән белорус әкиәттәренең ҡайһы берҙәренә бирелгән аңлатмаларҙың авторы ла булып тора. Был йыйынтыҡ БССР Фәндәр академияһының Сәнғәт ғилеме, этгнография һәм фольклор институты тарафынан әҙерләнә һәм XX быуаттың 70-80-се йылдарында донъя күрә.

1984—1985 йылдарҙа Л. Г. Бараг Н. В. Новиков менән бергә «Наука» академик нәшриәтендә «Народные русские сказки А. Н. Афанасьева в 3-х томах» тигән йыйынтыҡты сығара, ул А. Н. Афанасьев әкиәттәренең иң тулы баҫмаһы булып тора, ентекле аңлатмалар һәм Аарне-Томпсон системаһы буйынса әкиәт сюжеттарының күрһәткестәре лә бирелгән.

Л. Г. Бараг, БашДУ-ның фольклор-этнографик экспедициялары ҡатнашыусыһы һәм етәксеһе булараҡ, белорус әкиәттәрен өйрәнеү буйынса бай тәжрибәһен ҡулланып, башҡорт фольклорын йыя һәм өйрәнә. Л. Г. Бараг Башҡортостан фольклористикаһына ифрат ҙур йоғонто яһай, талантлы уҡыусылар тәрбиәләй, уны башҡорт фольклористикаһы мәктәбенә нигеҙ һалыусы тип атарға ныҡлы нигеҙ бар.

БашДУ кафедраһы хеҙмәткәрҙәре, аспиранттары һәм студенттары менән берлектә Лев Бараг Башҡортостанда рус телендә яҙып алынған һәм Башҡортостан китап нәшриәтендә ике баҫмала нәшер ителгән (1966, 1975) әкиәттәрҙе, легендаларҙы, риүәйәттәрҙе классификациялай, аңлатмалар менән байыта һәм мөхәррирләй. Йыйынтыҡтарҙағы әкиәт сюжеттары типологик анализға дусар ителә, Аарне-Томпсон белешмәлеге буйынса сюжет типтары билдәләнә. Аарне-Томпсон каталогында булмаған сюжеттарҙың рус, белорус һәм украин варианттары тураһында һан мәғлүмәттәре «Сюжеты и мотивы белорусских волшебных сказок» материалдары буйынса бирелә.

Л. Г. Бараг — 1972—1986 йылдарҙа Башҡортостан китап нәшриәтендә башҡорт телендә нәшер ителгән Башҡорт халыҡ ижады тигән башҡорт фольклоры йыйынтығының башҡорт халыҡ әкиәттәренән (тылсымлы, тылсымлы-героик, баһадирҙар, хайуандар һәм социаль көнкүреш) торған 5 томына классификациялау, системалаштырыу һәм ғилми аңлатмалар яҙыу буйынса мөхәррирҙәш һәм авторҙаш. Йыйынтыҡта барлығы биш йөҙҙән ашыу әкиәт тексы баҫылған һәм уларға ғилми аңлатма бирелгән. Был йыйынтыҡта ғилми әйләнешкә быға тиклем билдәле булмаған әҫәрҙәр ҙә индерелгән (мәҫәлән, әкиәттәрҙең бишенсе китабында 189 текстың 183-ө тәүге тапҡыр нәшер ителгән). Аңлатмаларҙа айырым сюжеттарҙың тарихы һәм таралыу географияһы бирелгән, башҡа телдәрҙәге оҡшаш параллелдәр аталған. Әкиәттәр йыйынтығына типологик анализ Аарне-Томпсондың халыҡ-ара «Әкиәт сюжеттары белешмәлеге» һәм «Сюжеттарҙың сағыштырма белешмәлеге. Көнсығыш славян әкиәте» буйынса яһалған.

Л. Г. Бараг рус теленә тәржемә ителгән башҡорт халыҡ әкиәттәренең (уларҙың күпселеге русса тәүләп нәшер ителә) 1987—1991 йылдарҙа баҫылған ун ике томлығындағы тәржемәләрҙең мөхәррирҙәше һәм ғилми аңлатмаларының авторҙашы.

Хәтер

2011 йылдың февралендә Башҡорт дәүләт университетында тарих фәндәре докторы, рус әҙәбиәте һәм фольклоры кафедраһы профессоры Лев Григорьевич Барагтың тыуыуына 100 йыл тулыу уңайынан «Тел, әҙәбиәт һәм фольклорҙың үҙ-ара тәьҫирләшеүе һәм заман мәҙәниәте проблемалары» халыҡ-ара ғилми-ғәмәли конференцияһы үткәрелә.

Әҙәбиәт

• Андреев Н. П. Указатель сказочных сюжетов по системе Аарне. Государственное русское географическое общество. Л. 1929
• Пропп В. Я. Указатель сюжетов. — В кн. Народные русские сказки А. Н. Афанасьева, т. III. М. 1957. с. 454—502.
• Новиков Н. В. О собирании и сравнительном изучении восточнославянской сказки. Русский фольклор. 1963, Выпуск VIII
• Belorussische Volksmarchen /Hrsg/ von L/ Barag/ Ubers/ d/ Marchentexte aus d/ Beloruss: Hans-Joachim Grimm / 1-10 Aufl/ Akademie Verlag. Berlin. 1966. 647 s.
• Бараг Л. Р. Беларуская казка. Пытанні вывучэння яе нацыянальнай самабытнасці параунальна з іншымі усходнеславянскімі казкамі Мінск. Вышэйшая школа. 1969. 256 с
• Народные сказки, легенды, предания и были, записанные в Башкирии на русском языке в 1960—1066 гг. Подбор текстов, редакция, вступительная статья и примечания Л. Г. Барага. Уфа. Башкирское книжное издательство. 1969. 191 с.
• Беларуская народная творчасць. Казкі пра жывел і чарадзейныя казкі. Мінск. Навука і тэхніка 1971. 496 с.
• Сказки, легенды и предания Башкирии. Уфа. Башкирское книжное издательство.1975.176 с.
• Бараг Л. Р. Сюжэты і матывы беларускіх народных казак Сістэматычны паказальнік. Мінск. «Навука і тэхніка» 1978. 248 с.
• http://feb-web.ru/ feb/skazki/ skazki/indexes/86-1979.html /// Сравнительный указатель сюжетов: Восточнославянская сказка / АН СССР. Отд-ние лит. и яз. Науч. совет по фольклору; Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая; Составители Л. Г. Бараг, И. П. Березовский, К. П. Кабашников, Н. В. Новиков Л.: Наука. Ленингр. отд-ние, 1979—437 с.
• http://bsunet.ru/node/129 2010 йыл 20 ноябрь архивланған. /// Башкирский государственный университет. Кафедра русской литературы и фольклора.
• Башкирское народное творчество Том IV. Волшебные сказки и сказки о животных. Уфа. Башкирское книжное издательство. 1989. 510 с.
• Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоунік. Том 1. Мінск. Беларуская энцыклапедыя. 1992—1995