Үрге Ҡоҙаш

Үрге Ҡоҙаш (рус. Верхнекудашево) — Башҡортостандың Тәтешле районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 789 кеше. Почта индексы — 452841, ОКАТО коды — 80250840001.

Ауыл
Үрге Ҡоҙаш рус. Верхнекудашево
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Тәтешле
Ауыл советы	Ҡоҙаш
Координаталар	56°17′08″ с. ш. 55°41′46″ в. д.
Халҡы	↗789 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452841
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 250 840 001
ОКТМО коды	80 650 440 101
ГКГН номеры	0661113
Үрге Ҡоҙаш

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Ҡоҙаш

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	789	367	422	46,5	53,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса — башҡорттар (100 %).

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Тәтешле): 13 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Көйәҙе): 37 км

Тарихы

Ҡоҙаш йылғаһы буйында Үрге Ҡоҙаш һәм Түбәнге Ҡоҙаш ауылдары булған. 1738 йылда ошо исемдәге бер ауыл була. Башҡорт ихтилалын баҫтырыу тураһындағы документта Уран, Балыҡсы һәм Ирәкте улустарында йәйелдерелгән халыҡ хәрәкәтен баҫтырыу тураһында әйтелә. Ҡоҙаш ауылынан башҡорт Мөсәли Чапаров 480 баш күтәреүсенән торған отрядҡа етәкселек иткән. 1795 йылда 21 йорт буған (148 кеше) менән Үрге Ҡоҙаш һәм 20 йорттан торған (154 башҡорт) Түбәнге Ҡоҙаш ауылы күрһәтелгән дә инде. 1816 йылда уларҙың беренсеһендә - 241 кеше (39 йорт), икенсеһендә 29 йорт эргәһендә 167 кеше иҫәпләнә.

1834 йылда Үрге Ҡоҙаш ауылында331 кеше, Түбәрге Ҡоҙашта 253 кеше күрһәтелгән. 1850 йылда - беренсе ауылда - 367, икенсеһендә 347 кеше иҫәпкә торған. Ошо уҡ ваҡытта 5 ғаиләнең яңы төҙөлгән Сорғолдо ауылына күсенеүе теркәлгәнн. Бөтәһе лә - башҡорт аҫабалары. 1870 йылда Үрге Ҡоҙашта (96 ихата) 580 кеше, Түбәнге Ҡоҙашта (76 йорт) 491 кеше йәшәгән. Ике биләмәнең дә халҡы, ғөмүмән булмаһа ла, мишәрҙәргә индерелгән. 1920 йылда 196 йортта 1045 башҡорт, 180 йортта 910 аҫаба йәшәгән. Барыһы ла община ерҙәренең хужалары.

Ҡоҙаштарҙың шөғөлө тураһында бер нисә һүҙ. 1842 йылда Үрге Ҡоҙашта 336 башҡортҡа 840 бот ужым һәм 1040 бот яҙғы иген (бер ботҡа - 5,6 бот), Түбәнге Ҡоҙашта 264 кешегә - 840 бот ужым һәм 976 бот яҙғы иген (бер ботҡа 6,9 бот) сәселгән. 1870 йылдаҮрге Ҡоҙашта 3, Түбәнге Ҡоҙашта 4 тирмән булған. Шул ваҡытта Үрге ауылда 52 йорттоң һәр береһенә: 2,7-шәр йылҡы малы, 3,1 һыйыр малы, 2,6 һарыҡ, 1,7 кәзә; Түбәнге ауылда 50 йортҡа 2,4 йылҡы малы, 3,0 һыйыр, 2,8 һарыҡ, 1,5 кәзә йорт тура килгән.

Айырым хужалыҡтар умартасылыҡ менән дә шөғөлләнгән. Үрге ауылда бөтә ауылда 16 умарта һәм 15 солоҡ булған, Түбәнгеһендә 6-шар умарта һәм солоҡ.

1834 йылғы һәм 1870 йылғы мәғлүмәттәр буйынса, ике ауыл бер конфессияла булған, ике ауылда ла мәсет буған.

Билдәле шәхестәр

• Хунафина Динә Хәлим ҡыҙы (10.11.1938), табип-ғалим, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Рәсәй Тәбиғи фәндәр академияһы академигы, медицина фәндәре докторы (1995), профессор (1996). Рәсәй Федерацияһының (2004) һәм Башҡортостан Республикаһының (1995) атҡаҙанған табибы, Рәсәйҙең һаулыҡ һаҡлау (2002) һәм Башҡортостандың мәғариф (2006) отличнигы.

Һылтанмалар

• Үрге Ҡоҙаш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.