Аҡбалыҡ [ 1] [ 2] рус. Белорыбица лат. Stenodus leucichthys алабалыҡтар ғаиләһенә ҡараған балыҡ .
Аҡбалыҡ Фәнни классификация
Халыҡ-ара фәнни исеме
Stenodus leucichthys (Güldenstädt , 1772 )
Синонимдар
Salmo leucichthys Güldenstädt, 1772 Salmo mackenzii Richardson, 1823 Stenodus leucichthys leucichthys (Güldenstädt, 1772) Stenodus leucichthys mackenzii (Richardson, 1823) Stenodus mackenzii (Richardson, 1823)
Подвиды
Белорыбица (Stenodus leucichthys leucichthys )Нельма (Stenodus leucichthys nelma )
Һаҡлау статусы
Юғалыу хәүефе янаған төр
IUCN 3.1 Endangered : 20745
Ике төрсәһен айырып йөрөтәләр[ 2] Stenodus leucichthys leucichthys Güldenstädt , 1772 ) и нельма (Stenodus leucichthys nelma Pallas , 1773 ).
Каспий диңгеҙе бассейнында йәшәй. Кәүҙә оҙонлоғо 110 см, ауырлығы 20 кг тиклем. Ҡабырғалары аҡ, көмөш төҫлө, тимгелдәре юҡ, тәңкәләре эре. Ауыҙы ҙур, яңаҡ һөйәктәрендә, төрәне һәм телендә ваҡ ҡына тештәре бар. Үткенсе балыҡ. Енси яҡтан 5—7 йылда өлгөрә. Ғүмерендә 1—2 тапҡыр сентябрҙән ноябргәсә ыуылдырыҡ сәсә (2—3 йыл аша). Үрсеү өсөн Волга , Кама йылғалары, ҡайһы ваҡыт Урал йылғаһы инә. Үрсемлелеге — 250 меңдән ашыу һыу төбөнә сәселгән насар йәбешеүсән ыуылдырыҡ. Ыуылдырыҡ сәскәндән һуң оло балыҡтар диңгеҙгә ҡайта. Сельдь, диңгеҙ сабағы селбәрәләре, атерина һәм ташбаштар м—н туҡлана. Ыуылдырыҡ сәсергә юлланғанда ашамай. Ҡиммәтле кәсеп балығы. 20-се быуаттың 50—се йылдар аҙағына тиклем Өфө йылғаһы үрсеү урындарының береһе була, әммә ыуылдырыҡ сәсеү өсөн миграция юлдарын ябыу (Волгала гидроузел төҙөү), балыҡтың респ. ихтиофаунаһынан юғалыуына килтерә. Башҡортостанда алабалыҡ яһалма үрсетеү менән 1908—1957 йй. Өфө дәүләт балыҡсылыҡ заводы шөғөлләнә. РФ —тың Ҡыҙыл китабына индерелгән.
Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлегенән алынған мәғлүмәттәр иҫкергән, сөнки аҡбалыҡ Волга буйлап Ҡалмыҡстандан өҫкә Волганың артыҡ көйләнеүе һәм браконьерлыҡ арҡаһында күтәрелә алмай тиерлек. Уралда аҡбалыҡ әле лә Уральскиға тиклем осрай, ләкин бик һирәк, Урал йылғаһына яҡшы йылдарҙа 200 — 300-ҙән артыҡ енси яҡтан өлгөргән зат (1990-сы йй. башына мәғлүмәттәр буйынса) инә[ 3]
Каспий диңгеҙенең төньяҡ өлөшөндә осрай, унан Волгаға һәм Уралға (бер аҙы) ыуылдырыҡ сәсеү өсөн күтәрелә. Волгаға ул бик юғары — Тверь һәм Ржев, Окаға Серпухов менән Калуга , Шекснаға Белозерск ҡалаларына тиклем күтәрелә. Әммә Камаға һәм уның ҡушылдыҡтары Ҡариҙелгә , Ағиҙелгә уларҙың байтаҡ өлөшө күтәрелә. Ыуылдырыҡ сәсеү ваҡыты теүәл билдәле түгел, көҙгөһөн булыуы мөмкин.
XX быуат аҙағынан аҡбалыҡ, тәбиғи ыуылдырыҡ сәсеү урындары юғалыу һәм браконьерлыҡ арҡаһында, ҡырағай тәбиғәттә үрсемәй. Уның популяцияһы балыҡ заводтарында яһалма үрсетеүгә һәм селбәрәләр сығарыуға тулыһынса бәйле. 1990-сы йылдарҙа Волганың түбәнге ағымына 600 000-гә яҡын аҡбалыҡ селбәрәһе ебәрелә. 2004 йылда Волгоград быуаһы янында контроль тотоуҙа Каспийҙан ҡайтҡан ни бары 100 енси өлгәргән балыҡ тоталар[ 4]
Аҡбалыҡ ҡиммәтле балыҡ. Үҙенең ҡиммәте буйынса аҡбалыҡ мәрсендән һуң беренсе урынды биләй. Уның ите төҫө аҡһыл, тәме менән айырылып тора. Һатыуға аҡбалыҡ туңдырылған йәки тоҙланған килеш сығаралған. Халыҡ-ара Ҡыҙыл китапҡа[ 5] [ 3]
↑ Решетников Ю. С., Котляр А. Н., Расс Т. С., Шатуновский М. И. Пятиязычный словарь названий животных. Рыбы. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М .: Рус. яз., 1989. — С. 71. — 12 500 экз. — ISBN 5-200-00237-0 .↑ 2,0 2,1 Усачева В. В. Славянская ихтиологическая терминология. Принципы и способы номинации. Обратный словарь. — М .: «Индрик» , 2003. — С. 330—331, 336. — ISBN 5-85759-221-6 .↑ 3,0 3,1 Красная Книга России (билдәһеҙ) . biodat.ru . Дата обращения: 20 ноябрь 2021. Архивировано 20 ноябрь 2021 года.↑ J. & Kottelat Freyhof IUCN Red List of Threatened Species: Stenodus leucichthys // IUCN Red List of Threatened Species . — 2008-01-01. Архивировано из первоисточника 27 октябрь 2021.↑ Белорыбица — Stenodus leucichtys | Красная книга Чувашской Республики (билдәһеҙ) . redbook21.ru . Дата обращения: 20 ноябрь 2021. Архивировано 20 ноябрь 2021 года.
Викиһүҙлек логотипы Викиһүҙлектә
«аҡбалыҡ» мәҡәләһе бар
