Архипелаг

Архипела́г (бор. грек. Αρχιπέλαγος: Αρχι «тәү, баш» + πέλαγος «диңгеҙ») — бер-береһенә яҡын урынлашҡан һәм ғәҙәттә барлыҡҡа килеүҙәре (ҡитғасал, вулкансал, кораллсал) бер үк булған һәм оҡшаш геологик төҙөлөшкә эйә булған диңгеҙ утрауҙары төркөмө.

Албанияла Ксамил архипелагы

Көньяҡ Шетланд утрауҙары — антарктик утрауҙар төркөмө

Кергелен архипелагы — бер эре утрау менән бик күп ваҡ утрауҙар

Яңы Ер архипелагы — ике эре утрау менән бер нисә ваҡ утрауҙар

Архипелаг төрҙәре

Архипелагтар диңгеҙҙә айырым йәки ҙур ҡоро ер массивы янында урынлаша ала. Мәҫәлән, Шотландия өлкән утрауы тирә-яғында 700-ҙән ашыу утрауҙар урынлашҡан. Архипелагтар йыш ҡына вулкан әүҙемлегенән барлыҡҡа килә, әммә уларға башҡа геологик процестар, әйтеп үткәндә эрозия, төпрә ултырыу һәм ер ҡалҡыуҙың ҡағылышы ла ихтимал.

Архипелагтарҙа урынлашҡан илдәрҙең донъяла иң ҙур бише — Индонезия, Япония, Филиппин, Яңы Зеландия һәм Бөйөк Британия. Утрауҙары иң күп һанлы булған архипелаг — Финляндияның Архипелаг диңгеҙе.

Этимология

«Архипелаг» һүҙе боронғо грек һүҙе arche — тәүге, башлыҡ һәм pelages — диңгеҙ һүҙенән килеп сыҡҡан. Тәүҙәрәк Αρχιπέλαγος Грек архипелагы, йәғни Эгей диңгеҙе архипелагы тип аталған.

Билдәле архипелагтар

• Аланд утрауҙары
• Александр архипелагы
• Амирант утрауҙары
• Антиль утрауҙары
• Бисмарк архипелагы
• Гавай утрауҙары
• Гебрид утрауҙары
• Грек утрауҙары
• Франц-Иосиф Ере
• Канада арктик архипелагы
• Каролина утрауҙары
• Кергелен
• Корея архипелагы
• Малай архипелагы
• Моонзунд архипелагы
• Яңы Ер
• Новосибирск утрауҙары
• Норденшельд архипелагы
• Норманд утрауҙары
• Утлы Ер
• Оркней утрауҙары
• Парри архипелагы
• Төньяҡ Ер
• Сенкаку
• Соломон утрауҙары
• Фарер утрауҙары
• Фолкленд утрауҙары
• Чили архипелагы
• Шантар утрауҙары
• Шпицберген
• Көньяҡ Шетланд утрауҙары
• Япон утрауҙары

Һылтанмалар

• Архипелаг // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)