Википедия

Әшә (ҡала)

Силәбе өлкәһе ҡалаһы

Әшә — Рәсәй Федерацияһының Силәбе өлкәһендә Әшә районында урынлашҡан ҡала. Әшә районы административ үҙәге[23].

Әшә
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы 1898
Рәсем
Рәсми атамаһы Аша-Балашовский завод һәм Ашинский
Дәүләт  Рәсәй
Административ үҙәге Ашинское городское поселение[d][1] һәм Әшә районы
Административ-территориаль берәмек Ашинское городское поселение[d], Әшә районы, Златоуст өйәҙе, Силәбе өлкәһе һәм Әшә районы
Сәғәт бүлкәте UTC+05:00[d]
Халыҡ һаны 6300 кеше (1931)[2],
23 600 кеше (1939)[2],
36 494 кеше (1959)[3],
37 000 кеше (1967)[2],
37 378 кеше (1970)[4],
36 122 кеше (1979)[5],
38 646 кеше (1989)[6],
39 100 кеше (1992)[2],
37 700 кеше (1996)[2],
37 400 кеше (1998)[2],
33 926 кеше (2002)[7],
33 900 кеше (2003)[2],
32 700 кеше (2005)[2],
32 300 кеше (2006)[2],
31 900 кеше (2007)[2],
32 255 кеше (2008)[8],
31 476 кеше (2009)[9],
31 881 кеше (2010)[10],
31 838 кеше (2011)[11],
31 542 кеше (2012)[12],
31 152 кеше (2013)[13],
30 714 кеше (2014)[14],
30 383 кеше (2015)[15],
30 146 кеше (2016)[16],
29 946 кеше (2017)[17],
29 692 кеше (2018)[18],
29 274 кеше (2019)[19],
29 066 кеше (2020)[20],
27 890 кеше (2021)[21],
27 442 кеше (2023)[22]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 140 метр
Майҙан 32,4 км²
Почта индексы 456010
Рәсми сайт asha-gp.ru
Урындағы телефон коды 35159
Карта
 Әшә Викимилектә

Ҡаланы барлыҡҡа килтергән предприятие: Әшә металлургия заводы[24].

Географияһы

үҙгәртергә

Ҡала өлкәнең көбайышындағы иң ситке өлөшөндә, Башҡортостан Республикаһы сигендә нигеҙләнгән. Ул Ҡаратау итәгендә, Эҫем йылғаһы буйында (Ағиҙелгә ҡойған йылға), Силәбе ҡалаһынан 377 км көнбайыштараҡ урынлашҡан. Ошо урында Эҫемгә Әшә йылғаһы килеп ҡушыла.

Куйбышев тимер юлының Мәскәү — Силәбе һыҙатында урынлашҡан Әшә станцияһы.

Этимологияһы

үҙгәртергә

Атамаһы буйынса ике фараз йәшәй. Береһе топонимды «аша» һүҙе менән бәйләй, йәнәһе, тауҙар аша аҡҡан йылғаға Аша (Әшә) атамаһы бирелгән[25]. Икенсе фараз атаманы шулай уҡ башҡорт һүҙе — асы (әсе) менән бәйләй, йылға башта документтарҙа Асы тип яҙып алынған булған.

Тарихы

үҙгәртергә

Ҡала 1898 йылда Әшә-Балашово суйын иретеү заводы төҙөү айҡанлы барлыҡҡа килә, 1933 йылдың 20 июненән — ҡала, 1963 йылдың 1 февраленән — өлкәгә буйһоноулы ҡала. Ҡала көнө июлдең өсөнсө шәмбеһендә үткәрелә. 1998 йылда ҡаланың 100 йыллығын билдәләнеләр.

2012 йылда ҡала янында Уралда тәүге тапҡыр дикобраз теше табылған, уны яҡынса 120 мең йыл элек йәшәгән тип иҫәпләп сығарғандар. Элек бында ул йәнлек бер ҡасан да йәшәмәгән тип һаналған[26].

Халҡы

үҙгәртергә

2016 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халҡы буйынса ҡала Рәсәй Федерацияһының 1112[27] ҡалаһы араһында [28] 375-се урында була

Климаты

үҙгәртергә

Уртаса климат. Йылына уртаса 577 мм яуым-төшөм була. Иң йылы ай — июль, уртаса температураһы 19,3 ° C, иң һалҡыны — ғинуар, уртаса температураһы −13,7 °C.

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 5,8 9,2 14,3 30,9 36,2 38,3 38,6 38,5 33,4 26,8 14,7 5,0 38,6
Уртаса максимум, °C −9,5 −7,7 −0,4 11,0 20,1 24,6 25,5 22,8 16,8 7,7 −1,7 −6,7 8,6
Уртаса температура, °C −13,7 −12,6 −5,8 5,2 13,1 18,0 19,3 16,5 10,9 3,6 −4,8 −10,4 3,4
Уртаса минимум, °C −18,5 −17,8 −11,2 0,2 6,6 11,8 13,5 11,0 6,2 0,3 −8,1 −14,6 −1,6
Абсолют минимум, °C −48,5 −43,5 −34,4 −29,7 −9,7 −1,2 1,4 −0,6 −6,8 −25,6 −35,1 −45 −48,5
Яуым-төшөм нормаһы, мм 45 37 26 34 37 58 61 60 53 62 53 51 577
Сығанаҡ: Погода и климат

Иҡтисады

үҙгәртергә

Әшә заводтары: Әшә металлургия заводы, яҡтылыҡ техникаһы (электроарматура), урман-химия комбинаты (1932 йылда төҙөлгән), төҙөлөш материалдары етештерелә. Леспромхоз 2004 йылда ябылған.

1990-сы йылдарға тиклем тар колеялы тимер юл эшләп килгән, ул ағас сығарыуға тәғәйенләнгән булған[29].

Мәҙәниәте

үҙгәртергә
 
Тауҙан ҡала үҙәге күренеше
 
Көҙгө Йүкәле Урман

Ҡалала индустриаль техникум, Көньяҡ-Урал дәүләт университеты филиалы, тәбиғәт музейы, тарих-тыуған яҡты өйрәнеү музейы һәм музей-күргәҙмә үҙәге бар[30].

«Металлург» футбол клубы эшләй. Әшәнән йыраҡ түгел Атъегәрҙәк тау курорты урынлашҡан, Йүкәле Тау — Силәбе өлкәһенең ҡурсыулы тәбиғәт объекты тип иғлан ителгән

Киң мәғлүмәт саралары

үҙгәртергә

Телевидение (эфир)

үҙгәртергә
  • Россия 1 — 4 ТВК
  • Первый канал (Россия) — 9 ТВК
  • РЕН ТВ — 12 ТВК
  • НТВ — 23 ТВК
  • Матч ТВ — 26 ТВК
  • Пятый канал (Россия) — 28 ТВК
  • ОТВ (Силәбе) — 38 ТВК

Радио тапшырыуҙары (FM)

үҙгәртергә
  • 99,8 FM — Радио Дача
  • 101,8 FM — Love Radio
  • 103,2 FM — Авторадио

Пресса

үҙгәртергә

Әшәлә 1930 йылдың 3 октябренән «Стальная искра», 2000 йылдан «Заводская газета», 1991 йылдың 18 апреленән балалар һәм үҫмерҙәр өсөн «Пёстрый мир» гәзиттәре сығып килә.

Шулай уҡ ҡара

үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ ОКТМО (урыҫ)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Народная энциклопедия «Мой город». Аша
  3. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (урыҫ) — Демоскоп Weekly.
  4. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (урыҫ) — Демоскоп Weekly.
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (урыҫ) — Демоскоп Weekly.
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу (урыҫ)
  7. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (урыҫ)
  8. ↑ Численность постоянного населения по городским округам и муниципальным районам Челябинской области на 1 января 2005-2016 гг. (численность населения 2004-2010 гг. пересчитана от итогов ВПН-2010) (урыҫ)
  9. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года (урыҫ)
  10. ↑ Тома официальной публикации итогов Всероссийской переписи населения 2010 года по Челябинской области. Том 1. «Численность и размещение населения Челябинской области». Таблица 11 (урыҫ)
  11. ↑ Численность постоянного населения Челябинской области в разрезе муниципальных образований на 1 января 2012 года (урыҫ)
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года (урыҫ)
  13. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов (урыҫ) — Росстат, 2013. — 528 с.
  14. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (урыҫ)
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (урыҫ)
  16. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (урыҫ) — 2018.
  17. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (урыҫ) — М.: Росстат, 2017.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (урыҫ) — М.: Росстат, 2018.
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (урыҫ)
  20. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (урыҫ)
  21. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (урыҫ)
  22. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2023 года и в среднем за 2022 год и компоненты её изменения (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) (урыҫ) — 2023.
  23. ↑ Распоряжение Правительства РФ от 29 июля 2014 года № 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
  24. ↑ Башҡортостан энциклопедияһы — Әшә-Балашов заводы(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 27 февраль 2019)
  25. ↑ Неизвестная Әшә 2012 йыл 21 февраль архивланған.
  26. ↑ На Урале найден зуб древнего дикобраза, которому более 120 тысяч лет. Вечерняя Москва (12 ғинуар 2013). Дата обращения: 2 февраль 2013. Архивировано из оригинала 15 ғинуар 2013 года. 2013 йыл 15 ғинуар архивланған.
  27. ↑ с учётом городов Крыма
  28. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года. Таблица «31. Численность населения городов и пгт по федеральным округам и субъектам Российской Федерации на 1 января 2016 года». RAR-архив (1,0 Mб)
  29. ↑ Узкоколейные железные дороги Челябинской области(недоступная ссылка) // infojd.ru
  30. ↑ г. Әшә Ашинский муниципальный район Силәбе и города Силәбеой области 2012 йыл 25 июль архивланған. // chelindustry.ru  (Тикшерелеү көнө: 28 декабрь 2009)

Әҙәбиәт

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә


«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Әшә_(ҡала)&oldid=1209771» битенән алынған